Qadınlara qarşı zorakılığa son qoymaq üçün qlobal çağırış: Qvineya-Bisaudan Azərbaycana qədər mübarizə və ümid tarixi

25 noyabr – Qadınlara Qarşı Zorakılığın Aradan Qaldırılması üzrə Beynəlxalq Gün ilə başlayan və 10 dekabr – İnsan Hüquqları Günü ilə tamamlanan 16 günlük fəallıq kampaniyası qadınlara qarşı zorakılığın dayandırılması üçün qlobal çağırış platformasıdır. Bu müddətdə maarifləndirmə tədbirləri, hüquqi islahat təşəbbüsləri və ictimai kampaniyalar həyata keçirilir.

Qadınların tam şəkildə iştirakına nail olmasaq, inqilabımız heç vaxt qalib gəlməyəcək.

(Müstəqillik lideri Amilkar Kabral)

10 dekabr İnsan Hüquqları Günü kampaniyanın sonuncu günüdür. Bu gün Ritual Teatrında həm insan hüquqları, həm də qadınların yaşadığı çətinliklər və uğurları əhatə edən “Unite for Bissau” sənədli filmi nümayiş olunub. Film, Qərbi Afrikada yerləşən Qvineya-Bisau ölkəsində qadınların mübarizəsindən danışır. Gender bərabərliyi, qadın sünnətinə qarşı mübarizə, kişilər tərəfindən qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizə təsvir edilib. Film, həmçinin, Qvineya-Bisaunun kolonial keçmişi, müstəqillik uğrunda mübarizəsi və bu mübarizənin bu günə təsirləri haqqında məlumat verir. Ölkədəki təhsil, səhiyyə və iqtisadi sahələrdə mövcud çətinliklər araşdırılır. Film fərqli sahələrdə çalışan qadınların həyat hekayələrini, kişi və qadınların baş verənlərə yanaşmalarını aydın təqdim edir, onların gündəlik mübarizələri və gələcəyə ümidlərini əks etdirir. Filmdə verilən statistik məlumatlar da izləyicilər üçün faydalı olub.

Nümayiş olunan filmlər fərqli şəhər və ölkələrdə çəkilsə də, hamısına baxıldıqda oxşar və ya eyni problemin fərqli formalarını görmək mümkündür. “Unite for Bissau” təkcə bir sənədli film deyil, həm də dünyaya Qvineya-Bisau xalqının həyatını daha yaxından tanıtmaq və beynəlxalq birliyi bu ölkənin problemlərinin həlli üçün səfərbər etmək məqsədi daşıyır. Film, mədəni müxtəliflik və ictimai harmoniyanı qeyd etməklə birliyin vacibliyini vurğulayır. "Unite for Bissau" beynəlxalq festivallarda nümayiş etdirilmiş və tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Film, həmçinin, humanitar təşkilatların diqqətini çəkmiş və Qvineya-Bisau üçün müxtəlif yardımların göstərilməsi üçün çağırış platforması rolunu oynamışdır. Bu film, cəmiyyətlər arasında həmrəylik və anlaşma yaratmaq üçün əhəmiyyətli bir addım kimi qəbul edilir.

Dünyada hər il təxminən 12 milyon qız 18 yaşına çatmadan məcburi nikaha daxil edilir (UNICEF). Bu hallar əsasən cəmiyyətlərdə mövcud olan zərərli ənənəvi təcrübələrin nəticəsidir və əsasən Afrika, Orta Şərq və bəzi Asiya ölkələrində müşahidə edilir. Hər il təxminən 4 milyon qadın və qız genital kəsim riskinə məruz qalır.

Maarifləndirmə və təşəbbüslər artsa da problem olaraq qalan gender əsaslı zorakılıq

Gender əsaslı zorakılıq qlobal miqyasda ciddi bir problem olaraq qalır və statistik məlumatlar onun yayılmasını göstərir. Dünya üzrə hər üç qadından biri fiziki və/və ya seksual zorakılığa məruz qalmışdır ki, bu da çox vaxt onların yaxınları tərəfindən həyata keçirilir. 2023-cü ildə 51 mindən çox qadın partnyorları və ya ailə üzvləri tərəfindən qətlə yetirilmişdir, bu isə hər 10 dəqiqədə bir qadının gender əsaslı zorakılıq səbəbindən öldüyünü göstərir. Bundan əlavə, xüsusilə Gen Z və Millennial nəsilləri texnologiyaya əsaslanan zorakılığa daha çox məruz qalır (https://www.un.org/en/observances/ending-violence-against-women-day). Dünyada hər üç qadından biri ömründə ən azı bir dəfə fiziki və ya cinsi zorakılığa məruz qalır (BMT-nin Qadınlar Təşkilatı).

Artmaqda olan qadın qətlləri

Azərbaycanda qadın qətlləri ilə bağlı statistik məlumatlar müxtəlif mənbələrdə fərqli rəqəmlər göstərir. 2024-cü ilin 9 ayı ərzində Baş Prokurorluğun məlumatına görə, məişət zorakılığı nəticəsində 39 qadın qətlə yetirilib. Lakin digər monitorinqlər bu rəqəmi daha yüksək göstərir. "Femisid Azərbaycan" platformasına əsasən, eyni dövr ərzində məişət zorakılığı səbəbindən öldürülən qadınların sayı 64-ə çatır. "Təmiz Dünya" Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin monitorinqi isə bu rəqəmi 71 olaraq qeyd edib. Ölüm hallarının böyük əksəriyyəti ailə və yaxın münasibət çevrəsində baş verib, qətllərin səbəbləri arasında ailədaxili münaqişələr ön plandadır.

2024-cü ildə qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizəyə həsr olunmuş 16 Günlük Fəallıq kampaniyasında “Rəqəmsal dünyanı qadınlar üçün təhlükəsiz mühitə çevirək!” şüarı altında müxtəlif tədbirlər keçirilir.

UNFPA Azərbaycanın verdiyi məlumatda dünyada qadınların 85%-i texnologiya vasitəsilə törədilən zorakılığa məruz qaldığı və ya digər qadınlara qarşı törədilən bu tip zorakılığın şahidi olduğu qeyd olunub. Dünyada qadınların 57%-nin onlayn videoları və ya şəkilləri sui-istifadə edilib.

Problemlərə yenidən baxış və həll yolları axtarışında

Gender Hub Azərbaycan, Azərbaycan Respublikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi, Qadın Krizis Mərkəzləri və qeyri-hökumət təşkilatları, UNDP Azərbaycan və beynəlxalq təşkilatlar, UN Women, Amnesty International, Human Rights Watch, Oxfam International kimi təşkilatlar bu kampaniya müddətində müxtəlif onlayn maarifləndirmə sessiyaları keçirib, vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün yeni planlar və təkliflər təqdim edib. Əlavə olaraq kampaniya çərçivəsində müxtəlif film nümayişləri, mövzuya dair sərgilər təşkil edilir, sosial mediada qadınların fərqindəliyini artırmaq üçün müxtəlif kontentlər paylaşılır. Tədbirlər, yalnız Bakıda deyil, Azərbaycanın digər bölgələrində də keçirildiyindən bölgələrdə yaşayan qadınların məlumatlılığını artırmağa müsbət təsir göstərir.

Bu 16 gün ərzində dünya müxtəlif qadınların hekayələrini daha yaxından öyrənir və təhlil edir. Qadınları daha yaxından tanıdıqca mütəxəssislərin onlara kömək etmə yolları da genişlənir.