Belarusda və Azərbaycanda “seçki islahatlarına” baxış

Bakı/19.04.21/Turan: Aprelin 19-22-də keçiriləcək Avropa Şurasının Parlament Assambleyasının sessiyasında “Belarus məsələsi” geniş müzakirə olunacağı gözlənilir. Plenar dinləmələr zamanı digər məsələlərlə yanaşı Belarusda təcili seçki islahatların vacibliyi məsələsinin də müzakirə edəcəyi bildirilir. Lord Blenkatr tərəfindən hazırlanmış məruzədə “Belarusda 2020-ci ilin avqustun 9-da keçirilən prezident seçkiləri azad və şəffaf keçirilmədi, nəticədə ölkə dərin böhran hökm sürür” deyilir.

Bunun fonunda sosial şəbəkələrdə Azərbaycanda da seçki islahatların keçirilməsinin zəruriliyi müzakirə olunmağa başlanılıb.

Bəs görəsən Azərbaycanda seçki islahatlarına ehtiyac varmı? Qanunvericilik və praktiki baxımdan bu sahədə Azərbaycanda vəziyyət necədir?

Azərbaycanda son seçkilər 2020-ci il fevralın 9-da keçirilib. Bu, növbədənkənar parlament seçkiləri olub.

Bu seçkilərdən sonra ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun, ATƏT Parlament Assambleyasının və Avropa Şurası Parlament Assambleyasının birgə Müşahidə missiyasının bəyanatında deyilir ki, məhdudlaşdırıcı qanunvericilik və siyasi mühit Azərbaycanda erkən parlament seçkilərində əsl rəqabətə mane olub.

Ölkə rəsmiləri isə bildirir ki, Azərbaycanda mükəmməl seçki sistemi mövcuddur, Azərbaycanın beynəlxalq standartlara cavab verən seçki qanunvericiliyi var və bu “Seçki Məcəlləsi” ilə azad, şəffaf və demokratik seçkilər keçirmək tam mümkündür.  

Prezident İlham Əliyev ötən ilin fevralın 11-də bildirib ki, parlament seçkiləri qanunvericilik çərçivəsində keçirilib və hər hansı bir narahatedici məqam olmayıb.

“Əgər Azərbaycan xalqı bu seçkilərin keçirilməsindən narazı olsa, öz səsini ucaldardı. Azərbaycanda tam demokratik ab-hava mövcuddur. Seçki və seçkilərin keçirilməsi demokratiyanın təzahürlərindən biridir.”

Milli Məclisin Hüquq Siyasəti və Dövlət Quruculuğu komitəsinin üzvü Fəzail Ağamalı Turana bildirib ki, Azərbaycanda seçki qanunvericiliyi kifayət qədər mükəmməldir və həmin seçki qanunvericiliyi zaman-zaman təkmiləşərək müasir səviyyəyə qalxıb.

Lakin deputatın fikrincə, bununla bərabər praktika göstərir ki, cəmiyyət inkişaf etdikcə onun önə çəkdiyi məsələlərə adekvat addımlar digər bütün sahələrdəki kimi, seçki qanunvericiliyində də aparılmalıdır.

“Məsələn, indiki seçki sistemində bələdiyyə və parlament seçkilərində partiyaların iştirakı üçün hədsiz dərəcədə çoxsaylı sənədlərə ehtiyac var. Bu isə partiyalar üçün müəyyən dərəcədə çətinliklər yaradır. Mənə elə gəlir ki, bu, təzələnməlidir.”

Komitə üzvü qeyd edib ki, digər tərəfdən son vaxtlar Azərbaycanda proporsional seçki sisteminin tətbiqinə diqqət yetirilir.

“Bu məsələ cəmiyyətdə son vaxtlar müzakirəyə çıxarılıb. Məncə, təkcə proporsional deyil, qarışıq sistemin Azərbaycanda tətbiqi daha məqsədəuyğun olardı. Çünki majoritar sistemə məxsus bir özəllik var, proporsionala məxsus isə digərləri.”

Deputat vurğulayıb ki, bu gün Azərbaycan 1995-ci ildə olduğundan fərqli bir demoqrafik göstəricilərə malikdir.

“Buna görə də ayrı-ayrı ekspertlər parlamentdə millət vəkillərin sayının artırılmasını önə çəkir. Mənə elə gəlir ki, buna da baxmaq olar. Bunun 150-175 civarında və yarısı proporsional, yarısı majoritar sistem ilə müəyyənləşməsi məqsədəuyğun olardı. Çünki bu Azərbaycan əhalisinin artımına adekvatdır.”

Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzinin rəhbəri Anar Məmmədli AzadlıqRadiosuna bildirib ki, Azərbaycanda seçki islahatları məsələsi ölkə Avropa Şurasına üzv qəbul ediləndən, yəni 2000-ci illərdən başlayaraq qurumun gündəliyindədir.  

“Azərbaycan hazırda Avropa Şurasına üzv olarkən üzərinə götürdüyü öhdəliklərinin icrası ilə bağlı monitorinq altında olan ölkələr sırasındadır. Məhz bu səbəbdən də AŞPA-nın Azərbaycanla bağlı məruzəçiləri təyin olunur. Onlar mütəmadi olaraq hesabatlarla çıxış edərək Azərbaycanda demokratik institutların, öhdəliklərin icrası vəziyyətinin qiymətləndirməsini aparır.”

Ekspert deyir ki, Avropa Şurası üçün Azərbaycanda seçki məsələsi aktualdır və heç vaxt gündəlikdən düşməyib.

“Söhbət ən azından 20 illik dönəmdən gedir.”

Məmmədli qeyd edib ki, Azərbaycanda Seçki Məsələsi 2003-cü ildə qəbul olunarkən Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının rəyləri açıqlanıb.

“Təəssüf ki, həmin rəylərin və ondan sonra – 2008 və 2010-cu illərdə olan bir neçə rəylərin, ortaya çıxmış tövsiyələrin icrası yönündə islahat baş verməyib. Yəni, “Seçki Məcəlləsi” təkmilləşdirilməyib.”

Mütəxəssis vurğulayıb ki, seçki komissiyalarının paritet əsasında formalaşması ilə bağlı Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının və AŞPA-nın tövsiyələri var.

“İndiyə qədər bu məsələ də həllini tapmayıb. Yəni, hökümət seçki komissiyaları təşkil edəndə parlamentdə təmsil olunan partiyaların tərkibinə baxır, ancaq bu ölkədəki əsl siyasi palitranı əks etdirmir. Həm yerli ekspertlər, həm Venesiya Komissiyası hesab edir ki, faktiki olaraq hakim partiya bütün seçki institutunu öz nəzarətinə götürüb,” o qeyd edib. -0-