Qazaxıstanın Yanacaq-Energetika Kompleksinin məhsullarının Bakıdan tranziti Astananın hər zaman nəzərdə saxladığı alternativdir

Bakı/04.06.22/ Turan:  Qazaxıstanın energetika naziri Bolat Akçulakov "Baku Energy Week" tədbirlərində iştirak edib. O, tədbir çərçivəsində Turan Analitika Xidmətinə - ASTNA-ya müsahibə verib.

Qazaxıstanın energetika idarəsinin rəhbərinin fikrincə, Azərbaycan Qazaxıstanın Yanacaq-Energetika Kompleksinin məhsullarının tranziti üçün böyük potensiala malikdir, Astananın heç vaxt nəzərdən qaçırmadığı əhəmiyyətli "alternativdir", amma hazırda Qazaxıstanın ondan istifadəsi məhduddur.

Bunun bir neçə səbəbi var. 

Əsas səbəb ondan ibarətdir ki, hazırda Qazaxıstanda hasil edilən neft (ildə təqribən 86 mln. ton - 2021-ci ilin yekunları və 2022-ci il üçün təxminlər) bütünlüklə paylaşdırılıb, həm də 2021-ci ilin yekunlarına görə 67,6 mln. ton ixraca gedib, bunun 53 mln. tonu Rusiya ərazisindən Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu (XBK) sistemi ilə Novorossiyskə gedib.

"Qazaxıstan nefti üçün marjinallıq, etibarlılıq nöqteyi-nəzərdən XBK bizim üçün ən sərfəli marşrutdur... XBK-nin gücünü hazırki ildə 60 mln. tondan ildə 80 mln. ton neftə qədər artırmaq ideyası var idi, nasos stansiyalarının sayını artırmaqla bunu qısa zamanda etmək olar, amma zəmanət verilən neft həcmi olmadığına görə hələlik bu, ətraflı müzakirə edilmir", deyə Akçulakov qeyd edib.

İxrac üçün neft Qazaxıstanın üç böyük yatağından - Tengiz, Kaşaqan və Karaçaqanakdan gedir.

Nazir vurğulayıb ki, 2022-ci il martın sonlarında XBK-də yanalma qurğuları ilə bağlı qəza baş verdiyi dövrdə yazda Qazaxıstanda neft hasilatı xeyli azaldılmışdı, "amma qəzadan cəmi 300 min ton itki ilə çıxa bildik, baxmayaraq ki, hasilatın 2 mln. tona yaxın azaldılmalı olacağını gözləyirdik".

"Kaşaqan yatağında iyunun 1-də plan üzrə təmir başlayıb, bu təmir 45 gün çəkəcək və bütün bu məqamları (XBK-də qəza, yataqda plan üzrə təmir) nəzərə alaraq, biz 2022-ci ildə ölkədə ümumilikdə 86 mln. tona yaxın neft çıxarılacağını gözləyirik", deyə Akçulakov bildirib.

O qeyd edib ki, Qazaxıstanın digər böyük yatağında - "Tengiz" yatağında hasilatın artırılması layihəsi başa çatmaq üzrədir, bu layihə 2024-cü ildən etibarən Qazaxıstanın ildə ümumilikdə 100 mln. tona yaxın neft hasil etməsinə imkan verəcək.

Bu halda Bakı Qazaxıstanın böyük həcmdə tranzit neftini əldə edə bilər?

Nazir hesab edir ki, bunun üçün bir sıra məsələlər həll edilməlidir. "Xüsusən, nəql olunan neftin həcmi ilə bağlı tarif məsələsi var və biz nə qədər çox həcm bildirə bilsək (Bakıdan mümkün tranzit üçün), tarif o qədər az olacaq. Biz Azərbaycan tərəfi ilə bunu müzakirə edirik", deyə nazir müsahibəsində bildirib.

Eyni zamanda, Qazaxıstanın Batumidəki limandan istifadə etməsi variantı var (Qazaxıstanın "KazTransOyl" şirkəti bir neçə milyon ton vurmaq gücünə malik olan "Batum neft terminalı"nın sahibidir), bu limana nefti ya RF ərazisindən dəmir yolu ilə, ya da Azərbaycan ərazisindən (tanker-dəmir yolu kombinasiyası) nəql etmək olar.

Bakıdan tranzit variantını seçdikdə bir neçə məsələ, o cümlədən Səngəçaldakı (Abşeronda) qəbuledici qovşağın böyük həcmdə Qazaxıstan neftini Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəmərinə göndərməyə hazır olub-olmaması məsələsi yaranır.

"Orada Səngəçaldakı terminalda qəbuledici keçidin genişləndirilməsi üçün təxminən 6 ay lazımdır, amma bu işlər yalnız Qazaxıstan böyük həcmdə neft verməyə zəmanət verdiyi halda aktual olacaq", deyə nazir bildirib.

Onun sözlərinə görə, tranzitlə bağlı digər məsələnin həlli - Qazaxıstan limanlarının hazırlanması daha çox vaxt tələb edəcək.

"Böyük həcmdə neftin ötürülməsi üçün Aktau limanının müasirləşdirilməsinə ehtiyac var, onun infrastrukturunun yarısı köhnəlib. Bu limanın hazırki real gücü (neft yükü) ildə 5 mln. tondan bir qədər çoxdur. XBK işə düşdükdən sonra onun aktuallığı azalıb, həmçinin Qazaxıstan neftinin müəyyən həcminin ixracı üçün Çin istiqaməti ortaya çıxıb. Amma zərurət olarsa, biz Aktauda neftötürmə gücünü yenə ildə 10 mln. tona qədər bərpa edə bilərik", deyə nazir qeyd edib.

O, həmçinin xatırladıb ki, vaxtilə neftin Xəzər vasitəsilə nəqli planları çərçivəsində, xüsusən Kaşaqandan çıxarılan neft üçün Kurık limanı tikilib.  

"Amma "Kaşaqan"da neft hasilatı bir qədər gecikmə ilə başladıqda həmin vaxta qədər artıq XBK genişləndirilmişdi və Kurık aktuallığını itirdi", deyə Akçulakov xatırladıb.

O, artıq neft həcmi olduğu təqdirdə ehtiyac olarsa, dedveyti 12 min tondan çox olmamaqla (Qazaxıstanın Xəzər limanlarında dənizin dərinliyinin az olmasını nəzərə alaraq), Xəzərdəki Qazaxıstan tankerləri parkının genişləndirilməsi ideyasının da bərpa edilə biləcəyini istisna etməyib (hazırda cəmi 3 tanker işləyir).

Nazir həmçinin əvvəllər "İranla maraqlı və sərfəli əməkdaşlıq sxeminin - Qazaxıstanın müəyyən neft həcmini Xəzər hövzəsi yaxınlığındakı İran NEZ-lərinə göndərməsindən, İran tərəfin isə eyni həcmdə nefti Fars körfəzindən ixraca göndərməsindən ibarət svop-əməliyyatların" mövcud olduğunu xatırladıb. 

"Qazaxıstanın açıq dənizə çıxışı olmadığını nəzərə alaraq, biz Qazaxıstan neftinin dünya bazarına çatdırılmasının bütün mümkün alternativlərini nəzərdən keçiririk, göz önündə saxlayırıq", deyə Akçulakov bildirib.

O, həmçinin Qazaxıstanın Bakı Neft Emalı Zavodunda emal üçün kiçik həcmdə neft verməkdə maraqlı olduğunu bildirib.

"Azərbaycan tərəfi bizə bunu təklif etsə, biz bu məsələni nəzərdən keçirərik", deyə nazir qeyd edib.

Qazaxıstan NEZ-də emal olunan məhsulların Azərbaycan vasitəsilə tranzitinə gəlincə, Qazaxıstanın bu marşrut üzrə maye neft qazı (LPG) ixracı təcrübəsi var.

"Qazaxıstan LPG-sinin alıcıları Şərqi Avropada, xüsusən Ukraynadadır. Amma hazırda bu bazarlar bağlıdır (geosiyasi vəziyyətlə əlaqədar - ASTNA-nın qeydi). Amma ümumilikdə LPG-nin Bakıdan tranziti maraqlıdır", deyə nazir qeyd edib.

Akçulakov həmçinin Azərbaycan geoloqlarının-neftçilərinin böyük təcrübəsinin Qazaxıstan üçün əhəmiyyətini qeyd edib.

"Qazaxıstanın Xəzəryanı zonasında karbohidrogen axtarışı üzrə "Avrasiya" layihə klubu mövcuddur. Amma orada quyunun dərinliyi 15 min metr olmalıdır. O, baha başa gəlir, qazılması üçün uzun zaman lazımdır, buna görə faktiki olaraq bu quyu vasitəsilə elmi tədqiqatlar üçün Xəzəryanı dövlətlərin xüsusi "Avrasiya" klubu yaradılıb. Bu ideya həyata keçirilsə, həmin quyu geologiya ilə bağlı bir çox suallara cavab verərdi", deyən nazir əlavə edib ki, hələlik bu məsələ təxirə salınıb və birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb etmir. -0-