Siyasi fəalların ibtidai həbs müddəti niyə uzadılır?

Siyasi məhbus, iqtisadçı-professor Qubad İbadoğlu 23 iyul 2023-cü il tarixindən etibarən istintaq təcridxanasında saxlanılır. Bu müddət ərzində onun həbs müddəti iki dəfə uzadılıb. Məhbusun qardaşı Qalib Toğrul Turan-a bildirib ki, istintaq aparılmır, ağır xəstəliyi olan iqtisadçı əsassız olaraq həbsdə saxlanılır. 

AbzasMedia, Toplum TV və həbsində və istintaqında siyasi motivlər olan digər KİV-lərin jurnalistlərinin istintaq təcridxanasında saxlanılması ilə bağlı da vəziyyət eynidir. Həbs müddətləri uzadılır, istintaq aparılmır və ya proses ləng gedir. Təqsiri sübuta yetirilməyən onlarla insan həbsdədir.

Vəkil Namizəd Səfərov Turan-ın müxbiri ilə söhbətində agentliyin istintaq təcridxanasının təqsirsiz insanların cəzalandırılması üçün həbsxanaya çevrilməsi mümkünlüyü haqqında sualını vaxtında verilmiş aktual sual adlandırıb. İstintaq altında olanların ağır xəstəliklərinə baxmayaraq, istintaq hərəkətləri aparılmadığı halda, "istintaq dövründə" həbs müddətlərinin dəfələrlə uzadılmasını başqa necə izah etmək olar?

"Qanun istintaqın sürətli aparılmasını, ilkin həbs müddətinə - 2-4 aya sığdırılmasını tələb edir. Həbs müddətinin uzadılmasına ciddi səbəblər olduğu halda icazə verilir. Qanunda nəzərdə tutulur ki, müstəntiqlər təqsirləndirilən şəxsi saxlamazdan əvvəl onun təqsirinin kifayət qədər dəlilini yığmalıdırlar. Əks halda vətəndaşı azadlıqdan məhrum etmək olmaz. 

Azərbaycanda isə müstəntiqlər və prokurorlar gecə-gündüz istintaq təcridxanasında saxlama müddətini dəfələrlə uzatmaq üzərində baş sındırırlar. Uydurma təqsirin dəlili olmadığı üçün onlar müxtəlif metodlarla təqsirləndirilən şəxsi cinayətkar olduğunu etiraf etməyə məcbur edir, məhkəmədə şəxsi saxtakar, xuliqan, narkotik satıcısı kimi qələmə vermək üçün "şahidlər" axtarırlar. Məqsəd təqsirinin dəlili olmadığı halda siyasi fəalın il yarım müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsidir. Qanun həbs müddətlərini maksimum 18 ay uzatmağa icazə verir.

Daha sonra maksimum üç il davam edən uzun məhkəmə prosesi başlayır. Nəticədə, məhkəmənin sonunda təqsirsiz şəxs dörd ildən çox kamerada keçirmiş olur və cinayət tərkibi olmadığına görə sərbəst buraxılır. Hakimiyyət istintaq təcridxanalarını fəallığı ilə onları qorxudanların azadlıqdan məhrum edilməsi yerinə çevirib. Yüzlərlə belə hal - təcridxanalarda məhkəmə gözləyərkən əldən düşən AXCP fəalları, dini fəallar, jurnalistlər var", deyə Namizəd Səfərli bildirib. 

Vəkilin sözlərinə görə, peşəkar müstəntiqlər bir cinayət işi üzrə istintaqlı 2-3 ayda yekunlaşdıra bilərlər. Onun həmkarları sovet dövrünün həsrətini çəkir, həmin vaxt qanun istintaq hərəkətləri üçün maksimum müddəti 2 ay müəyyən edirdi. Nadir hallarda, çox sayda şahidin dindirilməsi zərurəti ilə əlaqədar müstəntiqlərin iş həcmi çox böyük olduqda prokurorluq müstəntiqin vəsatətlərini yoxladıqdan sonra həbsdə saxlama müddətini daha 2 ay uzada bilərdi.
N.Səfərov Azərbaycanda hüquq sistemində islahatlar çərçivəsində istintaqın çətinliyi bəhanəsi ilə azadlıqdan məhrumetmə müddətinin dəfələrlə uzadılmasından imtina ediləcəyinə inanmır. "Əksinə, qanunvericilər hüquq sistemində islahat bəhanəsilə istintaq hərəkətləri müddətini uzatmağa icazə veriblər. Qorxuram ki, istintaq üçün il yarımlıq maksimum həbs müddətini ləğv edib, müddətsiz etsinlər. Hazırkı hakimiyyətdə islahatlar ancaq mürtəce ola bilər", deyə vəkil Namizəd Səfərli əlavə edib.