TDT sammiti "Türk dünyasının perspektivləri – 2040"-ı müəyyənləşdirib

Bakı/03.11.23/Turan: Astanada Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin rəhbərliyi ilə Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) X Sammiti keçirilib. Bu əlamətdar toplantının fonunda prezident Tokayev türk xalqlarının əcdadlarının vətəninə toplaşan türk xalqlarının dövlət başçılarını səmimi salamladı. Bu zirvə əhəmiyyətli bir təkamülün şahidi oldu, çünki əvvəlcə Qazaxıstanın başlatdığı Türkdilli Dövlətlərin əməkdaşlıq Şurası indi tam hüquqlu bir beynəlxalq təşkilata çevrildi.

Sammitdə qardaş ölkələrin möhkəm birliyinə kollektiv bağlılıq mənasını verən "türk dünyasının perspektivləri – 2040" adlı sənəd təsdiq edilib.  Tokayev ümumi dəyərlərə əsaslanan və əcdadlarının irsi ilə möhkəmləndirilmiş bu birliyin möhkəmləndirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Tokayevin qeyd etdiyi kimi, türk dünyası hazırda dünya gücləri ilə bərabərhüquqlu əsasda qarşılıqlı fəaliyyət göstərir, digər ölkələr isə təşkilatın əsas prinsiplərini dinləyirlər.

Gələcəkdə gezinmek üçün səkkiz əsas prioriteti simvolizə edən "TURKTİME" qısaltması ilə əhatə olunmuş hərtərəfli bir vizyon təqdim etdi: ənənə, birləşmə, islahatlar, bilik, etibar, investisiya, vasitəçilik və enerji. Bu prioritetlərin hər biri Prezident Tokayevin məktubunda ətraflı nəzərdən keçirilmişdir.

Türk birliyinin tanıdılmasının təşviqi, türk xalqlarının tarixində, mədəniyyətində, dilində və zehniyyətində köklü icmalar nəzərə alınmaqla əsas vəzifə olaraq təyin olundu.  Tokayev vahid vizual şəxsiyyət yaratmaq üçün TDT-nın bayraqları və emblemlərinin və onunla əlaqəli strukturların uyğunlaşdırılmasının vacibliyini vurğuladı. Bundan əlavə, araşdırılmamış tarixi arxivləri araşdırmaq və ortaq tarixlərinin izah edilməmiş hekayələrini gələcək nəsillərə ötürmək üçün birgə səy göstərməyi təklif etdi. Televiziya seriallarını və cizgi filmlərini, xüsusən də sosial media vasitəsi ilə gənclərə yönəlmiş filmləri tanıtmaq kimi ortaq təşəbbüslər mədəni yaxınlığı gücləndirmək üçün həlledici hesab edildi.

Türk dövlətlərinin inkişafının sinxronlaşdırılması və vahid standartların və terminologiyanın yaradılması üzv dövlətlər arasında ticarət və əməkdaşlığın inkişafı üçün mühüm addımlar kimi vurğulanıb. Prezident ümumi bazar çərçivəsində malların sərbəst mübadiləsinə yol açacaq standart qanun layihəsinin tezliklə təsdiqlənməsinə çağırdı. O, həmçinin məhsulların sınaq nəticələrinin qarşılıqlı tanınmasını və kimya və qida sənayesində tədqiqatların təşviqini təşviq edən Türk Dövlətləri Təşkilatının istinad mərkəzinin yaradılmasını müdafiə etdi.

İslahatlar üçüncü prioritet olaraq mərkəzi yer tutdu. Tokayev təşkilatın fəaliyyətini optimallaşdırmağı və beynəlxalq inteqrasiyanı gücləndirməyi təklif edib. Təklif olunan islahatlar arasında TDT-da daimi nümayəndələrin təyin edilməsi, Katibliyin heyətinin artırılması və seçki sahəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsi də var. Bundan əlavə, prezident Tokayev iqtisadi əməkdaşlıq Təşkilatına müşahidəçi statusunun verilməsi ideyasını dəstəkləyib və İslam ərzaq Təhlükəsizliyi Təşkilatı ilə əməkdaşlığı dəstəkləyib.

Təhsil və elm türk xalqları arasında əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinin ən mühüm istiqaməti olmuşdur. Tokayev dünyanın tanınmış universitetlərinin filiallarının yaradılmasına, birgə elmi tədbirlərin, dil fakültələrinin keçirilməsinə və süni intellekt, rəqəmsal texnologiyalar və aerokosmik kimi sahələrin inkişafına çağırıb.

Getdikcə qeyri-sabit beynəlxalq vəziyyət fonunda Tokayev türk xalqlarının birliyinin kollektiv təhlükəsizliyin etibarlı təminatı kimi əhəmiyyətini vurğulayıb. Silah və narkotik ticarəti, terrorizm, ekstremizm və miqrasiya kimi problemlərin həlli təhlükəsizlik sahəsində daha sıx əməkdaşlıq tələb edir. Bu kontekstdə o, Astanada təhlükəsizlik şuralarının baş katiblərinin üçüncü görüşünün çağırılmasını, cinayətkarlıqla birgə mübarizəni və maliyyə araşdırmaları orqanları arasında məlumat mübadiləsini gücləndirməyi təklif etdi.

İnvestisiyalar altıncı prioritet olaraq təyin olundu və Tokayev liderləri Bölgələrarası ticarəti genişləndirməyə və iqtisadiyyatlarına qoyulan investisiyalara üstünlük verməyə çağırdı. Türk investisiya fondu bu səylərdə əsas rol oynadı,"yaşıl" maliyyələşdirmə və neft-kimya sənayesinin inkişafı mərkəzi yer tutdu.

Yeddinci prioritet olan vasitəçilik təcili bir işə çevrildi. Prezident Tokayev beynəlxalq arenada həll olunmamış münaqişələrdən nümunələr gətirərək təhlükəsizliyin təmin edilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Qazaxıstan Fələstin xalqına humanitar yardım göstərəcəyinə söz verdi və dialoq və diplomatiya yolu ilə münaqişələrin sülh yolu ilə həllinə çağırdı, bütün dövlətlərin ərazi bütövlüyünə hörmət və daxili işlərinə qarışmadığını vurğuladı.

Səkkizinci prioritet olan enerji başqa bir əsas istiqamət idi və Qazaxıstan Prezidenti yeni enerji mənbələrinin, nəqliyyat marşrutlarının modernləşdirilməsinin, neft-kimya sənayesinin və "yaşıl" enerjinin inkişafının vacibliyini vurğuladı. Qazaxıstan Türk "yaşıl" maliyyə Şurasının yaradılmasını və Astananı türk dünyasının maliyyə mərkəzi təyin etməyi təklif edib.

Sonda Prezident Tokayev Türkdilli Dövlətlərin başçılarını birliyə çağırıb, onun çağırış və təhdidlərə qarşı mübarizədə, qarşılıqlı dəstəyin təşviqində və türkdilli ölkələrin çiçəklənməsi və birliyi üçün effektiv tədbirlərin birgə görülməsində həlledici rolunu vurğulayıb.

Sammitdə  Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Qırğızıstan Respublikasının Prezidenti Sadır Japarov, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Türkmənistan Xalq maslahat sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov, Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban və türk dövlətlərindən Kubanıçbek Omuraliyev çıxış ediblər.

Sammitin sonunda dövlət başçıları təşkilatın bir sıra məqsədlərini müəyyənləşdirdilər və mühüm sənədlər imzaladılar. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev türk birliyinin möhkəmlənməsinə verdiyi böyük töhfəyə görə "türk dünyasının ali ordeni" nə layiq görülüb.

Türk Dövlətləri Təşkilatının x sammiti zamanı imzalanmış sənədlərin Siyahısı:

1.Astana Aktı;
2.Türk Dövlətləri Təşkilatının x Sammitinin Bəyannaməsi;
3.Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin "Türk dünyasının ali ordeni"ilə təltif edilməsi haqqında dövlət başçılarının qərarı;
4.Dövlət başçılarının türk dünyasının maliyyə mərkəzləri statusunun verilməsi haqqında qərarı;
5.Türk əməkdaşlıq təşkilatlarının yeni bayraqlarının qəbul edilməsi haqqında qərar;
6.Dövlət başçılarının təyinatlar barədə qərarı;
7.Türk dövlətləri təşkilatında iqtisadi əməkdaşlıq Təşkilatına müşahidəçi statusunun verilməsi haqqında qərar;
8. 6 fevral gününün Türk Dövlətləri Təşkilatının fəlakət və həmrəylik qurbanlarının anım günü kimi təsdiq edilməsi haqqında qərar;
9.Türk Dövlətləri Təşkilatı Katibliyinin büdcə idarəetmə qaydaları haqqında qərar;
10."Türk Dövlətləri Təşkilatının Daimi Nümayəndələri haqqında əsasnamə" nin hazırlanması haqqında qərar;
11.Türk dövlətləri Təşkilatına üzv dövlətlərin müvafiq qurumları arasında metrologiya sahəsində əməkdaşlığa dair protokol;
12.Türk Dövlətləri Təşkilatının 2023-2027-ci illər üçün nəqliyyat rabitə Proqramının həyata keçirilməsi üzrə Birgə Fəaliyyət Planı (Yol Xəritəsi).