Vətəndaşların qanunvericilik təşəbbüsləri necə həyata keçirilə bilər?

Dövlət qərarlarının qəbul edilməsində, o cümlədən qanunvericilik prosesində vətəndaşların iştirakı xalq hakimiyyətinin mühüm prinsiplərindən biridir. Lakin Azərbaycanda belə bir ictimai iştirak, demək olar ki, yoxdur və hətta bu sahədə mövcud hüquq normalarının təcrübi tətbiqi mexanizmi yoxdur.

Amerikanın German Marşall Fondunun Qaradəniz regional qurumu tərəfindən maliyyələşdirilən layihə çərçivəsində “Hüquq və İnkişaf” QHT-nin təşkil etdiyi “Qanunvericilik prosesində ictimai iştirak: təcrübə və perspektivlər” mövzusunda konfransda səslənən əsas fikir bundan ibarət olub.

“Hüquq və İnkişaf” QHT-nin rəhbəri Hafiz Həsənov 2009-cu ilin mart ayında referendumda Konstitusiyaya daxil edilmiş vətəndaşların qanunvericilik təşəbbüsü hüququ olmasına baxmayaraq, bu hüququn həyata keçirilməsinin konkret mexanizmi işlənib hazırlanmayıb.

Belə ki, Konstitusiyaya əsasən, ən az 40 min vətəndaşın dəstəklədiyi istənilən qanun layihəsinə parlamentdə baxılmalıdır. “Hüquq və İnkişaf” QHT “Vətəndaşların qanunvericilik təşəbbüsü haqqında” qanun layihəsi işləyib hazırlayıb və onu konfrans iştirakçılarına təqdim edib. “Bu qanun layihəsinin qəbul edilməsi mütləq deyil. Biz Konstitusiyanın belə bir qanunun qəbul edilməsi zərurəti haqqında müddəasına diqqət çəkmək və vəziyyəti ölü nöqtədən çıxarmaqdır”, deyə Həsənov bildirib.

O, vətəndaşların qanun layihələrinin ictimai müzakirələrinin həyata keçirilməsi, onların QHT-lər adından təqdim edilməsi, QHT-lərin parlament komitələrində müzakirələrdə iştirakı vasitəsilə qanunvericilik prosesində iştirakının digər hüquqi mexanizmlərinin də işləmədiyini qeyd edib. Marşall Fondunun Azərbaycan üzrə Qaradəniz təşəbbüsü nümayəndəsi Mehriban Rəhimli qeyd edib ki, bu beynəlxalq donor təşkilatı dövlət qərarlarının qəbul edilməsində ictimai iştirak məsələsinə demokratiya institutunun ayrılmaz institutu kimi böyük diqqət yetirir.

Gürcüstanlı ekspert Nikoloz Leqaşvili ölkəsinin təcrübəsini paylaşaraq qeyd edib ki, ümumi inzibati məcəlləyə əsasən vətəndaşlar normativ aktlardan şikayət verə bilər. Bundan başqa, vətəndaşlar ictimai iştirak sahəsində öz hüquqlarının həyata keçirilməsində Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedentlərindən istifadə edə bilərlər.

Leqaşvili yeni baş nazir Bidzina İvanişvilinin və onun hökumətinin üzvlərinin bir qrup QHT qarşısında hakimiyyətinin 100 günü haqqında hesabat verməsini mühüm nailiyyət adlandırıb.

“Hüquq və İnkişaf” QHT-nin hüquqşünası Azər Qasımov “Vətəndaşların qanunvericilik təşəbbüsü haqqında” bu hüququn həyata keçirilməsi prosedurlarını əks etdirən qanun layihəsini təqdim edib. Sənədə əsasən, hər-hansı qanun layihəsinin təqdim edilməsi üçün 40 nəfərdən ibarət təşəbbüs qrupu yaradılmalıdır və bu qrup 40 min imza toplamalıdır. Bundan sonra parlament qanun layihəsinə baxmaq məcburiyyətindədir.

Layihəyə baxmaqdan imtina edilərsə, bu qərardan məhkəməyə şikayət verilə bilər.

Amerikanın İREX təşkilatının hüquq sahəsində eksperti Ələsgər Məmmədli qanun layihəsində elektron imzatoplama formasının nəzərdə tutulmasına ehtiyac olduğu barədə fikir bildirib və bunun işi xeyli asanlaşdıracağını qeyd edib.

Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutunun (RATİ) direktoru Emin Hüseynov hakimiyyətin bu qanun layihəsini qəbul edəcəyini şübhəyə məruz qoyub. “Hakimiyyət 5 il əvvəl qəbul edilmiş qanunları pisləşdirir”, deyən Hüseynov vətəndaş cəmiyyətini parlamentin qeyri-şəffaflığına diqqət çəkməyə çağırıb.

O xatırladıb ki, bir neçə il əvvəl jurnalistlərə parlament zalında videoçəkiliş aparmağı qadağan ediblər. Parlamentin saytında deputatların elektron ünvanları göstərilməyib, kimin nəyə səs verdiyi barədə məlumat yoxdur. “Biz öz müraciətlərimizi AŞPA deputatlarına göndərə, onların necə səs verdiyi barədə məlumat ala bilərik, öz parlamentimizdə isə belə bir məlumat almaq imkanımız yoxdur”, deyə Hüseynov bildirib.

Onun fikrincə, hazırki şəraitdə ən səmərəli yol sayt yaradaraq, müraciətlər altında imza toplamaq və onları parlamentə təqdim etməkdir. Deputatların bu təşəbbüslərə məhəl qoymaması parlamentin ictimai fikrə münasibətinin göstəricisi olacaq. 

İctimai fikrə məhəl qoyulmamasına ictimai qınaq kampaniyaları ilə cavab vermək lazımdır, deyə fəal qeyd edib.

Görüşdə dəfələrlə yalnız vətəndaş fəallığının hakimiyyəti qərarların qəbul edilməsində ictimai iştirak üçün şərait yaratmağa vadar edəcəyi barədə fikir səslənib. -06C-