Washington Post yalançısı və ya Turan-ın tarixi

"Mehman Əliyev bunu eşidəndə gülümsədi. O, Bakı ətrafında Azərbaycan demokratlarından bir çox fəalların və jurnalistlərin "evi" olan Kürdəxanı təcridxanasında çirkli həbsxana kamerasına salınmışdı.

O, 2017-ci il sentyabrın əvvəllərindəki həmin axşamı yada salır: İngilis dili dərsliyini oxuyurdu, qəfildən dəhlizdən gələn şikayət səsləri onu dərsdən ayırdı. "Washington Post ölkəmizə və demokratiyamıza qərəzli yanaşır. Onların müəyyən siyasi gündəliyi var və onlar hökumətimiz haqqında yalan məlumatlar təqdim etməyə çalışırlar", deyə televizorda diktor yüksək səslə təkrar edirdi.

"Amerika KİV-ləri və xüsusən The Washington Post saxta xəbərlər dərc edir! Amerikalılar özləri də bunu etiraf edirlər", deyə diktor qeyd edirdi.

Görünür, ilk dəfə idi ki, Əliyev (ölkədə eyni soyadı daşıyan hakim ailə ilə heç bir əlaqəsi yoxdur) kameranın küncündə qapının üzərində gizlənən kiçik televizora diqqət yetirirdi. Azərbaycanda qalan son müstəqil xəbər mənbəyi olan Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru uzun illər idi ki, yerli televiziyaya baxmırdı və hökumətin KİV sahəsində siyasətini açıq şəkildə tənqid edirdi.

O, 2017-ci ilin avqustunda vergidən yayınma və digər cinayətlər ittihamı ilə həbs edilərək salındığı kamerada televizorun səsini azaltmağa çalışırdı.

Bu televiziya siyasi məhbuslar üçün xüsusi işgəncə aləti idi, deyə o xatırlayır.

Amma bu dəfə televizor Əliyevin marağına səbəb olmuşdu. O, digər məhbuslarla birlikdə televizor ekranının qarşısına keçdi, belə ki, tok-şou aparıcısı hökumətin Milli Mətbuat Şurasının bir neçə üzvünün müsahibəsini təqdim edirdi, onlar Washington Post-un məlumatını "həqiqətin kobud şəkildə təhrif edilməsi" kimi müzakirə edirdilər. Əliyev yada salır ki, tok-şou-nun nə qonaqları, nə də aparıcısı Washington Post-da məqalənin nə haqqında olduğu və onların bir saatlıq müzakirəsinə nəyin səbəb olduğu barədə heç nə demədilər. Tezliklə o vəkillərindən birindən öyrəndi ki, Washington Post-un redaksiyası efirdəki verilişdən bir neçə gün əvvəl elə onun həbsini tənqid etmişdi. Məqalə "Azərbaycanda bəzi jurnalistlər pulsuz mənzillər alır. Digərləri həbs kameraları alır" adlanırdı. Yekun sətir belə idi: "Həqiqəti həbs etmək və ya pulla almaq olmaz".

Həyacanlı reaksiya

Bakıda rəsmilər Washington Post-u "saxta xəbər" ticarətində ittiham ediblər.

"Washington Post-a azad KİV nümunəsi kimi baxmaq olmaz", deyə prezidentin ictimai və siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənov bildirib. "Təsadüfi deyil ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp dəfələrlə Washington Post-u yalan məlumatlar dərc etməkdə, faktları təhrif etməkdə, müəyyən siyasi qrupların maraqlarına xidmət etməkdə və saxta xəbərlərdə ixtisaslaşmaqda ittiham edib", deyə Həsənov sözünə davam edib.

Onun tam, hərtərəfli bəyanatı, demək olar ki, dövlət resursları ilə maliyyələşən bütün dövlət KİV-lərində dərc olunmuşdu.

Həbsdə olduğu günlərə qayıdan Mehman Əliyev hökumətin müstəqil KİV-i nə dərəcədə az anladığını yada salır. O, Azərbaycanda həbsə salınmış onlarla jurnalistdən biri idi. Son bir neçə ildə hökumətin müstəqil KİV-ə saxta məhkəmə iddiaları, maliyə təzyiqi, hədə və qorxutma, ölkədən çıxışın qadağan edilməsi və s. kimi təzyiqi ilə əlaqədar ölkədə mətbuat azadlığı göstəriciləri xeyli pisləşib.

Bütün bunları nəzərə alaraq, Əli Həsənovun dünyada ən çox hörmət olunan KİV-lərdən birinə hücumu təəccüblü deyildi, amma gülünc idi.

Maraqlı olan odur ki, bugünki dünyada mətbuat azadlığının düşmənləri nəinki ABŞ-ın əsas xəbər mənbələrindən birinə etibarı sarsıtmağa çalışır, həm də özlərinə bəraət qazandırmağa çalışarkən ABŞ-ın hazırki prezidentindən sitat gətirir.

Həmin vaxt daha bir narahatlıq doğuran məqam uzun müddət dünyada aparıcı demokratiya və müstəqil jurnalistlərin dostu hesab olunan ABŞ-ın Azərbaycan hökuməti kimi repressiv rejimlərə repressiyalar alətindən istifadə etmək imkanı verdiyini, həmin rejimlərin isə bunu qəbul etməkdən xoşbəxt olduğunu dərk etmək idi.

Turan-ın tarixi

60 yaşlı Əliyev 25 il Azərbaycanın müstəqil KİV-ləri arasında lider olub. 1990-cı illərin əvvəllərində qısa müddət Prezident Administrasiyasının mətbuat xidmətində menecer kimi işlədikdən sonra o, postsovet dövründə mətbuat azadlığının və jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə media institutlarının yaradılmasında mühüm rol oynayıb.

O, Azərbaycan Milli Mətbuat Şurasının, Yeni Nəsil Jurnalistlər Birliyinin, Bakı Mətbuat Klubunun və qətlə yetirilmiş jurnalist Elmar Hüseynovun adını daşıyan Fondun həmtəsisçisi olub.

2012-ci ildə o, Cenevrənin İnsan Hüquqları Fondu tərəfindən "ifadə azadlığı uğrunda cəsur və uzunmüddətli işə görə" mükafatı na layiq görülüb.

Sovet İttifaqında ilk müstəqil informasiya agentliyinin yaradılması ideyası Azərbaycanın hələ kommunist imperiyasının bir hissəsi olduğu 1990-cı ilə söykənir.

Həmin vaxtlar Əliyev Azərinform-un - TASS Sovet Dövlət Agentliyinin Bakı filialının əməkdaşı idi.

Elə həmin il yanvarın 20-də bir qış səhəri kommunist rejimin məmurlarından ibarət bir qrup otağa daxil oldu və jurnalistlərə çıxıb getməyi əmr etdi.

Buna qədər, yanvarın 19-da gecəyarısından sonra o, sovet qoşunlarının şəhəri işğal etdiyini, 200-ə yaxın insanı öldürdüyünü öyrənmişdi, amma ertəsi səhər qəzetlərdə sərlövhələr həqiqətdən uzaq idi.

"Hökumət məmurları tərəfindən tərtib edilmiş bütün materiallar saxta - bugünki dillə desək, feyk idi".

Bu, dövlət KİV-lərinə işləmək yerinə kommunist təbliğatından yan keçmək üçün müstəqil informasiya agentliyi yaradılması ideyasını nəzərdən keçirən Əliyev və onun həmkarları üçün qığılcım oldu.

Turan sentyabrda dünyaya gəldi və bir neçə il ərzində auditoriyalar arasında mədəniyyət, etnik və dil fərqlərini dəf edərək, bütün Qafqaz regionu üçün, xüsusən insan hüquqları, korrupsiya və təhlükəsizlik kimi siyasi cəhətdən həssas mövzular üzrə əsas xəbər mənbəyi oldu.

Turan regional və beynəlxalq KİV-lərlə tərəfdaşlıq edir, Azərbaycan, Rus və İngilis dillərində xəbərlər və analitik materiallar təqdim edirdi.

Eyni zamanda, onun reportyorlarının əksəriyyəti beynəlxalq KİV-lərlə reportyor kimi əməkdaşlıq edirdi.

Son vaxtlar, Azərbaycan hakimiyyəti beynəlxalq KİV-lərin yerli ofislərini bağladıqda və müstəqil KİV-in işini daha da məhdudlaşdırmaq üçün qanunları dəyişdirdikdə, bu, öz rolunu oynadı.

2016-cı ilin sonlarına doğru vəziyyət xüsusilə ağırlaşdı, demək olar ki, bütün ənənəvi KİV-lər ciddi dövlət nəzarəti altında idi. Məhz həmin vaxt Mehman Əliyev rəsmi şəxslərin diqqətini milli təhlükəsizlik və xaricdə ölkənin imici üçün nəticələrə çəkmək üçün dövlət tərəfindən repressiyalar haqqında bir sıra analitik məqalələr yazmaq qərarına gəldi.

Liberal, demokratik dəyərlər pozulduğuna görə Azərbaycan korrupsiyanın yüksək s əviyyədə olduğu, narkotiklərin yayıldığı, şəxsi mülkiyyət hüquqlarının, insan hüquqlarının, söz və ifadə azadlığının və müdafiə azadlığının pozulduğu ölkələr sırasına düşüb, deyə o, 2016-cı ilin dekabrında yazırdı. Digər məqalələrdə o, Azərbaycanda iqtisadi çətinliklərin əsas azadlıqların boğulmasının nəticəsi olduğunu iddia edirdi. "Müstəqil KİV-in geniş mövcudluğu zərurətinə məhəl qoyulmaması siyasəti və İnternetdə senzuranın sərtləşdirilməsi ölkədə avtoritar təmayülləri gücləndirib və söz azadlığının və sözün ən geniş mənasında azadlığın boğulmasının nəticəsi olub", deyə o yazırdı.

Həbs cəzası yoxsa azadlıqda mənzil

M.Əliyev deyir ki, həbsindən bir neçə ay öncə bəzi dövlət məmurları ona müraciət edərək loyallıq müqabilində Turan-ın davamlı maliyyələşdirilməsini təklif ediblər. O, təklifdən imtina edib və müstəqil KİV-in qorunmasının vacibliyini hakimiyyətə başa salmağı qərara alıb. Bundan sonra İ.Əliyev öz yazılı təkliflərini vasitəçilərin əlilə hökumətə göndərib. O bildirib ki, Turan kimi azad, məsuliyyətli, keyfiyyətli KİV düzgün informasiya mənbəyi kimi həm ölkə daxilində, həm də xarici aləm üçün lazımdır. Üstəlik elə bir vaxtda ki, Rusiya Azərbaycanda "Sputnik", "RİA Novosti" və "İnterfaks" kimi KİV-lər yaradıb.

"İstər Azərbaycanda olsun, istər Rusiyada hökumətyönlü KİV-lər dezinformasiya, təbliğat üçün bu cür metodlardan istifadə edirlər. Hakimiyyətin Turan-a münasibətindən asılı olmayaraq, biz "saxta xəbərlər"i qismən blok etmək üçün buradayıq", - o mənə bildirdi.

Digər təkliflər arasında hökumətə müstəqil mətbuat ombudsmanlığı vəzifəsini yaratmağı tövsiyə etdi. Ancaq onun arqumentləri eşidilmədi, əvəzinə hökumət Turan-ı satın almaq təkliflərini bərpa etdi.

Bundan sonra Vergilər Nazirliyi Turan əleyhinə cinayət işi açdı və M.Əliyev 2017-ci il avqustun 24-də vergidən yayınma və hakimiyyətdən sui-istifadə etmək iddiası ilə saxlanıldı.

Bu, ölkədə Milli Mətbuat Gününün qeyd olunması ərəfəsində jurnalistlərə pulsuz mənzillərin verilməsi üçün hökumətin təşəbbüsünü açıq şəkildə tənqid etdikdən bir neçə gün sonra baş verdi.

M. Əliyev "Azadlıq" radiosunun Azərbaycan xidmətinə verdiyi müsahibədə deyib ki, Turan-ın jurnalistləri də pulsuz mənzil almaq imkanı əldə etmişdilər, amma maraqların qarşıdurması olaraq qəbul etməmişdilər.

O, tutulduktan sonra Turan-ın fəaliyyəti qısa müddətdə dayandırıldı.

Ancaq M. Əliyevin həbsxanada qalması uzun sürmədi. ABŞ senatoru Dik Durbin onun həbsində əli olan Azərbaycan rəsmilərinə qarşı sanksiyalar tətbiq edilməsi barədə təkilfindən bir neçə gün sonra, sentyabrın 11-də azad edildi.

Üç aydan sonra, 2017-ci ilin dekabrında M. Əliyev Vaşinqtonda olub, senator Durbin və həbsdən buraxılmasında fəal rolu olan digər şəxslərlə görüşüb. "Şübhəli həbsdən azad olunduğunu və əhəmiyyətli işlərini davam etdirdiyini görməkdən şadam.

Ümid edirəm ki, siyasi motivlərlə həbs olunan digər dustaqlarda da bu, baş verəcək. Bu, demokratiya üçün azad mətbuatın mühüm əhəmiyyəti barədə bir xatırlatmadır", - senator Durbin Mehmanla görüşündən sonra yazıb. Siyasi Məhbusların Müdafiəsi Mərkəzinin hazırladığı yenilənmiş siyahıya görə, Azərbaycanda 14 jurnalist və bloger barmaqlıqlar arxasında qalır.

Yeni populyar termin

M.Əliyev və onun komandası üçün 2017-ci il absurd bir il olaraq xatırlanacaq. Həbsxanada onun diqqətini bir termin - Britaniya lüğətində işlədilən Collins sözü cəlb edib və bu, "xəbər örtüyü" altında yayılan saxta, bəzən də sensasiyalı informasiya"nı müəyyən edir.

Merriam-Websterin sözlərinə görə, bu terminin kökləri 19-cu əsrdən gəlir, ancaq bu, prezident Trampla əlaqələndirilir. Tramp bu termindən onu tənqid edən mənbələri və xəbərləri təsvir etmək üçün istifadə edib.

Vaşinqtondan minlərlə kilometr uzaqda bu termin Azərbaycan hökuməti tərəfindən də istifadə edildi.

Dövlət Departamenti M.Əliyevin həbsini açıq şəkildə pisləyib və onun dərhal azadlığa buraxılmasına çağırıb.

Mehman Əliyev Azərbaycan rəhbərlərinin Tramp administrasiyası ilə dil tapmaq və öz repressiyalarına bəraət qazandırmaq, beynəlxalq təşkilatların hesabatlarını pisləyərək jurnalist standartlarını şübhə altına almaq üçün saxta xəbərlər terminindən istifadə etmək cəhdlərindən narahatdır.

Əliyevin sözlərinə görə, "saxta xəbərlərin" nəqli ona bir neçə səviyyədə mane olur: hesabatları və kütləvi informasiya vasitələrini nüfuzdan salmağın tez və daha çox çevik üsuludur. Həmçinin jurnalist standartlarını şübhə altına qoymaq üçün adı çəkilməyən mənbələrdən bilərəkdən istifadə, habelə təsadüfi səhv kimi nöqsanları böyütmək üçün də işlətmək olar. Bəzi hallarda o qeyd edir ki, saxta nəql jurnalistikanın zəiflədilməsinə xidmət edir. Bu tipli nəql iddialara və sosial mediada boş söhbətlərə və ya "xəbərlər", "saxta" və ya real kimi qeyri-ictimai platformalara istinad edir. Əliyev həmçinin bu terminin Azərbaycan liderləri və ya digər liderlər tərəfindən daxili siyasi məqsədlər üçün istifadə edillməsindən narahatdır. Ondan Tramp administrasiyası ilə ortaq dil tapmağ üçün də istifadə etməyə çalışıllar.

O, həmçinin, şəxsi təcrübəsindən irəli gələrək bilir ki, bir çox jurnalistlər bu döyüşdə sınanıb. "Saxta xəbər" nişanının dünyanın bir çox hissələrində, bəlkə də bütün dünyada müstəqil jurnalistikaya və həqiqətin özünə təzyiqi davam edəcək. Əliyevə, əlbəttə, həm ölkə daxilində, həm də xaricdə əvvəlki kimi həmrəylik və dəstək alan işinə çətinlikləri artıra bilən "saxta xəbər" lazım deyildi. "Biz sadəcə olaraq işləməyə davam etməli və ala biləcəyimiz istənilən dəstəyə güvənməyə davam etməliyik", deyir o.

Necə olursa olsun, Turan artıq çoxları üçün standarta çevrilən və pulla alınmayan jurnalistika kimi qəbul edilən işini davam etdirəcək. -02D-

https://wilsonquarterly.com/quarterly/the-disinformation-age/fake-news-from-washington-echoes-in-a-baku-jail-cell/