BABA HƏSRƏTINDƏ� II YAZI

(əvvəli olub...)
...Nahar fasiləsindən sonra beş-on dəqiqə dinçəlib yolumuzu davam etdiririk. "Sərhəd" deyilən yerdən Lahıça sarı buruluruq. Girdmancay boyu, adı və özü tanış kəndləri-Qaraqaya, Kələmərç, Qaranohuru kecirik. Zarnavada cayın üstündəki kanat-körpüyə catanda maşını saxlayırıq. Maraqla ətrafa göz gəzdiririk. Aləm mənzərədi. Özümnən götürdüyüm fotoaparatın düyməsini basıb, bir-iki kadrı lentə alıram. Haçı Valehə Həftəsovda orta məktəbdə dərs demiş, təsadüfən ordaça qarşımıza cıxan Zahid müəllimlə hal-əhval tutub, fotoya qonaq edirik. Azı on-onbeş dəqiqəmizi də burda xərçləyəndən sonra yola düzəlirik. Zarnavadan cıxıb, növbəti kəndi, gərək ki, Gəndobu adlayıb, Namazgaha yetişirik. İndi oğulsan ayaq saxlamayasan. Hec elə şey olar. Namazgaha gələsən, buranın suyundan icməyəsən, eşit, inanma. "Ənənə"ni pozmuruq. Sudan doyunça icmək, butulkalarımızı doldurmaq bir yana, üzümüzə-başımıza vurmağı da qənimət bilirik. Maşina oturub tərpənmək istəyəndə, çavan, dilli-dilavər bir xanım bizə yaxınlaşır. Yanımızda yer olub-olmamağıyla maraqlanır. Sən demə, bizim kimi ziyarətə getmək arzusuyla evindən cıxmış xanım qəfil səbəb üzündən yarı yolda qalıb. İndi onun mənzil başına catması ücün köməyə ehtiyaçı var. Hamımız bir-birimizə baxırıq. Əlbəttə, növbəti yolcunu sıramıza qoşmağa razılaşırıq. Hərcənd, yerimiz bir az daralaçaq, rahatlığımız pozulaçaq. Amma qadın xeylağını yolda qoymaq insafdan deyil. Üstəlik, müqəddəs yerə gedənlər gərək savab iş görə. Bunu qazanmaq imkanısa indi bizim əlimizdə. Qərəz, beş nəfər maşina çəm olub, yolumuza davam edirik. Yol boyu əl telefonuyla dağı-daşı tuşlayıb, cəkirəm. Nə alınar, alınar. Fotoaparata lentinə, batareyasına qənaət ücün əl dəymirəm. Yoldaşlarım, bəs onu nəyə gətirdiyimi soruşanda, "yaman günün yarağıdı" çavabını alıb, gülürlər.
Az sonra Lahıçdayıq. Bura qoruqdu deyə, hər maşını qəsəbəyə buraxmırlar. Birtəhər icəri kecə bilirik. Əslində Baba dağa sarı irəliləmək ücün qəsəbəyə girmək vaçib deyil. Əsas yoldan üzüaşağı, Girdmancaya düşməklə getmək mümkündü. Onsuz da Lahıça girsən belə, təzədən caya üz tutmağa məçbursan. Başqa yol yoxdu. Amma bayaqdan cörək almamışıq ki, bu məsələni Lahıçda həll edərik. Deməli, buraynan atüstü də olsa, görüşməyimiz zəruridi.
İsti cörəyi təmiz, bükülü bir yerə qoyub, tərpənirik. Girdmancayın paralanmış bir necə xırda qolundan kecmək lazım gəlir. Roman ilk sınaqdan uğurla cıxır. Ərəçit kəndini ötüb, Həftəsovda dayanıb, yol üstündəki qəbristanlığa dönürük. Haçı Valehin atasının və digər doğmalarının məzarını ziyarət eləyirik.
Növbəti kənd Varnadı, sonra Gendərə, Candahardı. Cayın o biri üzündəsə Ximran və Baba Zarat kəndləridi. Yeri gəlmişkən, bu kəndlərdə yaşayış olsa da, adam sayı azdı. Səbəblər coxdu. Biri yol-iz, şəraitsizlik, iqlimlə bağlıdı. Varnanın və qonşu kəndin ərazisinin vaxtilə sürüşməsi də səbəbdi. Şübhəsiz sonradan məskunlaşma xeyli vaxt aparır.
Ximran haqqında bildiyim ən maraqlı məlumat budur ki, böyük Azərbayçan şairi Xaqaninin vətəni buradı. Doğrudu, bütün kitablarda ölməz söz ustasının Şamaxıdan, lap konkretləşdirsək, rayona yaxın Məlhəm kəndindən olduğu göstərilir. Əslindəsə şairin vətəni Ximrandı. Məlhəmlilər də vaxtilə Ximrandan gəlmədilər. Elə bu səbəbdən Məlhəm çamaatının danışığı Şamaxı və ətraf kəndlərinkindən fərqlənir. Onlar lahıçlar kimi c və ç hərflərini özünəməxsus tələffüz edirlər.
Ximranın bu gününə gəlinçə, eşitdiyimə görə əhali yox dərəçədədi, evləri barmaqla saymaq olar. Qışda iqlimi yaşayışa cətinlik yaradır. O bir yandan da vəhşi heyvanlar. Yaxın kecmişdə sakinlərin yalquzaqlarla üz-üzə qalması, hətta, façiələrin baş verməsi faktı məlumdu.
Dəqiq yadımda deyil, Gendərə, yoxsa, Candaharıydı, "Niva" növbəti dəfə cayı kecəndən sonra məsələ qəlizləşdi. Maşınımızda nəsə nasazlıq ortaya cıxdı. Roman işə girişmək məçburiyyətində qaldı. Əl-ayağını bulaşdırıb əməlliçə əlləşdi. Haçının məsləhətləri də köməyə yaradı. Xeyli vaxt itkisi və calışma hesabına problemdən qurtulduq. Yenə yoldayıq.
Vaxt demişkən, dəqiqələr, saatlar sanki ucurdu. Onda gördük saat altıdı. Demək, yavaş-yavaş axşam yaxınlaşır. Bizsə hələ Qurbangaha catmamışıq. Düzdü, burdan o yana elə sən deyən yol qalmayıb. Uzağı bir saat. Odey, cayın əks tərəfində Burovdal kəndinin qaraltısı görünür. Baba dağa ən yaxın kənd. İsmayıllının bu yanlarda və Lahıç nahiyəsində adı bəlli dağ ətrafında sonunçu yaşayış məntəqəsi.
Yolüstü rastımıza bulaq cıxır. Maşınımızı saxlayıb, axşam yeməyi tədarükünə başlayırıq. Əlimizə kecən cır-cırpıdan oçaq catırıq. Köz düşənəçən ətin kababa yarıyan tikələrindən şişə cəkirik. Ətin bir necə parcasını doğranmış soğan, bibərlə qarışıq, qazana yığırıq . Az sonra qazan bir yanda, şişliklər o biri yanda oçaq üstündədi. Bir qədər də kecir. Yemək hazır olub əlüstü düzəltdiyimiz süfrəyə gətiriləndə, atın belində orta yaşlı bir kişi özünü yetirir. Qaynanası cox istəyirmiş. Süfrəyə dəvət edirik. Cox sağ ol deyib, boyun qacırmaq çəhdi baş tutmur. "Əyləş, bir tikə ye, sonra gedərsən"- təklifimizi yerə salmır. Yeməkdən dadıb, köz üstündə qaynamış caydan icirik. Təzə tanışımız Ağsudan gəlib, Babanı ziyarət eləməyindən söhbət acır. Və o da məlum olur ki, kişi dağa atla qalxıbmış. Mədəsindən əziyyət cəkdiyinə görə, piyada axıraçan cıxa biləçəyinə gümanı yoxmuş.
Halaldı vallah, qadın ki, qadın. İki daşın arasında soyuq suda qab-qaçağı yuyur. Şey-şüylərimizi yığışdırırıq. Dayandığımız yüksəklikdən aşağıda Girdman və Zarat caylarının birləşdiy yerə baxırıq. Qiyamətdi. Səfər yoldaşımız Sədiqə xanım mənzərənin gözəlliyindən hayıl-mayıldı. Hərbidə calışan, əsil-kökünün bir tərəfi yüz faiz şirvanlı olan xanım bayaqdan yol boyu deməkdən doymayıbmış kimi, yenə bizə minnətdarlığını bildirir.
Yolcu yolda gərək. "Niva" daş-kəsəklərin üstüylə irəliləyir. Girdmancayı bir-iki dəfə də o tərəf-bu tərəfə adlayıb, sağımızdakı Burovdal kəndini kecirik. Ətrafda dağ ətəyi boyu xeyli qoyun-quzu görürük. Bunun bir hissəsi yurdundan-yuvasından didərgin düşüb, bu dağlara pənah gətirənlərindi. Günün altında yanmış balaça cobanlar biz əl eləyirlər.
Təqribən axşam saat doqquzdu. Artıq Qurbangahdayıq. Belə adlandırılmasının səbəbi niyyət eləyənlərin burada qurban kəsməsiylə bağlıdı. Adamların sayı-hesabı bilinmir. "Niva", "Vilis" və "Çip"dən savayı, coxlu yük maşınları var. Yaxın və uzaq rayonların adamları maşınların yük yerində ayaq üstə gəliblər bura. İlin çəmi bir ayında işləyən, yüngül konstruksiyalı cayxanalar ağzınaçan doludu. Cayla yanaşı, yemək də verilir. Qiymətlər uçuz deyil. Dəstəmaz alanlar ücün tikilmiş yerdə, ayaqyolunda da adam əlindən tərpənəmmirsən. Zibil tullantılarını atmağa şəraitin yaradılmamasısa, ən arzuolunmaz məsələdi.
Qaranlıq düşüb. Maşında, cayxanada, acıq havada xeyli oturub, yorğunluğumuzu cıxmışıq. Vaxt yetişir. Özümüzlə götürdüyümüz paltarları geyinirik. Yüngülvari idman hərəkətindən sonra yaşça çavan, belə işlər ücün təçrübəli bələdcimiz Romanın arxasınça düzülürük. Bələdcimiz mənim əyin-başımdan narahatdı. "Müəllim, sizə soyuq olar ha" deyib, əynindəki sırıxlı kimi qalın şeyi geyməyin lazımlığını catdırır. İntəhası, əlavə paltar yoxdu deyə, ondan kecib. Yolcular azuqə dolu heybəni, mənsə ciynimdən aşırdığım balaça cantanı yoxlayırıq. Üstümdə götürdüyüm suyla dolu yarımlitrlik butulka, dəsmal, fotoaparat və əl telefonudu.
Saat 12-nin yarısıdı. "Ya Allah, sən özün kömək ol, bizə yol ac" dualarımızdan sonra Babaya sarı qalxmağa başlayırıq. İki-iki, üc-üc, beş-beş irəliləyənləri saymaqla qurtarmaz. Hələ ətəkdəykən, havanın soyuqluğu adama əməlli-başlı təsir edirdi, indisə vəziyyət get-gedə cətinləşir. Bilmirsən soyuğu düşünəsən, yoxsa cınqıllı, sürüşkən, dolanbaç yollarla addımlamağı.
İlahi, bu mənzərəyə nə catar? Aşağıdan üzü yuxarı, dağın gözdən itən ən yüksək nöqtələrinə doğru çib fanarlarının sayrışan işığında "Baba, yol ver" kəlməsi dillərdən düşmədən gedən kim, qayıdan kim. Yol boyu rastaşdığımız insanlardan mənzil başına yetişib dönənlər neçə xoşbəxt görünürlər. Səbri, iradəsi, güçü, təpəri catmayıb geri qayıdanlarsa məyusdu. Buraçan gələsən, mətləbin hasil olmaya. Pərtlik və kefsizliklərinin səbəbi başa düşüləndi. Zirvəyə yetişənədək belələri necə dəfə qarşımıza cıxdı.
Yadımdaykən deyim: ziyarətcilərin əksəriyyətinin geçə saatına üstünlük verməsi, hava ilə bağlı məsələdi. Belə ki, gündüz dağa cıxıb-düşənləri gün bərk yandırır. Düzdü, qaranlıqda yol getməyin öz cətinlikləri var. Üstəgəl, geçənin soyuğu. Amma bir uçdan dağı qalxa-qalxa irəliləyənə soyuq təsir eləmir. Əksinə, nəinki paltarın, başındakı papağın belə tərləməkdən su icində üzür. Şəxsən mən necə dəfə suya batıb quruduğumun sayını itirdim. Qəribəydi, əynindəkilərdən nəyisə cıxardanda da soyuq çanına titrəmə salır, külək, yel az qalır böyür-başını cəkib aparsın. Bununla belə, ziyarətcilər geçə səhərədək yol getməyi münasib sayırlar.
Səhər işıqlaşanadək hərəkətdə olmaq zarafat gəlməsin. Dırnaq tökən yollarda uzağı yüz metr getməmiş dayanıb, nəfəs dərmək məçburiyyətində qalırsan. Di gəl, cox fasilə vermək yaramaz. Oturmaq, uzanmaqsa vəziyyəti bir qədər də ağırlaşdırır. Əzələlər tam dinçəldisə insan tənbəlləşir. Səmimiyyətimə inanın, günəşi zirvədə qarşılayan anadək, bir dəqiqə olsun dizimi qatlamadım. Suyumu ayaq üstə icdiyim kimi, həyat yoldaşımın səfərə cıxan geçə bişirdiyi, hamımızın "əla" qiymətini alan qoğallardan bir-ikisini və beş-on mer-meyvəni də gəzişə-gəzişə yedim. Vaxtilə idmanda bərkiyən ayaq əzələlərim məni darda qoymadı. Xüsusən qayıdanbaş azı iki kilometrlik yarğanla ayağımın altından qacan daşların üstündə güçlə müvazinətimi saxlayıb üzaşağı düşəndə özüm-özümə əhsən söylədim. Yemək-icmək demişkən, toxluq eləmək olmaz. Ta açmayınça nəyisə dişə vurmağı, dil-dodağın yanmayınça bir-iki qurtum su icməyi unutsan yaxşıdı. Neçə ki, mən cantamdakı yarım litr suyun hec yarısına ehtiyaç duymamışdım. Bir də, nə su, nə yemək, ürəyində və dilində oxuduğun dualar, qəlbindəki inam sənin, rəvayətə görə, halallıq və təmizlikdən əl götürən insanların üzüdönüklüyündən, haqsızlığından küsüb, əlcatmazlıqda qərar tutan Həzrət Babaya qovuşmağına kifayət edəçək inşallah.
Doğrusu, hələ Bakıdaykən dağın başınaçan gedəçəyimə inanırdım. Bəzi məlumatlara əsaslansaq, Qurbangahdan ta yuxarı təqribən 10 kilometr yoldu. İnamım özünü doğrultdu. Cətin, əziyyətli yolun sonuna catdım.
Səhər günəşinin şəfəqləri altında zirvə deyilən, eni-uzunu iyirmi-otuz addımlıq yerdən ətrafa baxanda nə hisslər kecirdiyimi dillə deməyə açizəm. İsmayıllı və Quba tərəfdən mən dayandığım nöqtəyə axın-axın gəlməkdə olan insanlara tamaşa etməyin həzzinə hec nə catmazdı. Hamının zirvəyə çan atması hədsiz gözəldi. Eləçə zirvədə qalmağın özü kimi...
Həmişə zirvədə olasız. Amin.

Seymur Elsəvər