Hicab siyasi məsələdir

Azərbaycanda "hicab əsəbi" yaşanır. İlk baxışda hər bir qızın-qadının problemi olan hicaba ölkənin siyasi rəhbərliyi səviyyəsində orta məktəblərdə qadağa qoyulur. Orta məktəblərdə vahid geyim formasına keçilməsilə bağlı bu formada hicaba yer verilmir və buna görə məktəbə hicablı gələn qızlara hicablarını açmaq əmr edilir. Bu əmrə tabe olmayan şagirdlər dərsə buraxılmır və təlimdən kənar qalırlar. Bu qadağa dövlətin dünyəvi şəklilə insan haqları, vicdan və dini etiqad azadlığı üçbucağında toqquşma yaradır. Tərəfləri qınamaqdan uzağıq.

Nəzərə alaq ki, bu məsələ cəmiyyətin dindar kəsiminin narazılıq və etirazlarına səbəb olur. Bunu aradan qaldırmaq üçün inzibati üsullar yetərli deyil. Bu məsələ asıb-kəsməklə, "olmaz"la olmaz. Bunun hüquqi müstəvidə həllini, dünyanın təcrübəsində olan istifadə üsulunu tapmaq lazım gəlir.
Dövlət məktəbdə hicabı qadağan edir. Dini əmr isə hicabı vacib buyurur. Bir-birinə zidd iki əməl arasında qalan qız şagirdlər, onların valideynləri, bütünlükdə cəmiyyət, o cümlədən, inanclı kəsim bundan çıxış yolları arayır. Türkiyədə uzun on illər yaşanan və hazırda da yaşanmaqda davam edən kontrast dini dönəmi indi Azərbaycana yaşadırlar. Bunun ən pis tərəfi əqidəsi üzündən qızların müəyyən hissəsinin təhsildən kənarda qala bilməsidir. Bu, ən qorxulusudur.
"Qurani-Kərim"in hicablı olmaq əmrinə qoyulan qadağaya etiraz edən vətəndaşların aksiyalarını Yeni Azərbaycan Partiyası və təhsil naziri Misir Mərdanov xaricdən və daxildən yönləndirilən aksiya kimi dəyərləndirir. Bu insanları ittihama məruz qoyanlar Konstitusiyanın qadağan etmədiyi vicdan azadlığı inanclı xanımların hicablı olmasına qadağa qoymadığını qəbul etmək istəmirlər. Dini Etiqad və Vicdan Azadlığı Müdafiə Mərkəzinin sorğuları əsasında Avropa ölkələrində, ABŞ-da bunun həlli yolu tapıldığı, müsəlman qızların məktəbə hicabla getdikləri, cəmiyyətin bunu normal qarşıladığı, cəmiyyətin buna hər hansı qıcıq göstərmədiyi haqda bilgilər var. Müsəlman Azərbaycan ölkəsində isə hicaba ən ifrat dərəcədə mənfi reaksiya verirlər.
Hökumət inanclı insanlara hicabın yalnız orta məktəbdə qadağan edilməsi kimi təsəlli verir. İnanclı insanlar isə Allah əmrinə olan bu qadağanı qəbul etmirlər. Bu insanların düşüncəsinə görə, bəndə Allahın əmrini aradan qaldıra bilməz. Allah əmrini ancaq Allah özü yeni pəsulu və yeni risalətilə aradan qaldıra bilər.

Insan haqlari, vicdan azadliği, konstitusiya hüququ üçbucaği

Problemin həlli fikrimizcə, bu üçbucaq daxilində axtarılmalıdır. Çünki insan əqidəsi cəmiyyət üçün ictimai təhlükə yaratmırsa, ona qadağa qoyulmamalıdır. Konstitusiya ölkədə insan haqlarına təminat verir, vicdan və dini etiqad azadlığı isə birbaşa dini haqların azadlığını təsbit edir.
Buna görə də orta məktəbdə hicabın amiranəlik üsulu ilə qadağan edilməsini inanclı insanlar heysiyyata toxunmaq kimi dəyərləndirirlər. Digər tərəfdən hicabın niyə qadağan edilməsinin hələ ki, ağlabatan izahı verilməyib. Yalnız təhsil nazirliyi hicabın ümumi məktəbli forması ilə harmoniya təşkil etməməsi kimi bir açıqlama verib ki, onun da ictimai dəyəri sıfra bərabərdir.
Parlamentdə isə hicab qadağasına hicabın insanları geriyə çəkməsi, dinin canlanmasının təhlükə olması kimi bəyanatlar səslənib. Yenə də yersiz ittihamlar, yenə də əsassız bəyanatlar səslənir.
Parlament adlı qanunvericiliklə məşğul olmalı olan orqan bu məsələni müzakirə edərək qərar qəbul etmək əvəzinə deputatlar dini ekspertlər kimi ictimai fikir ifadə edirlər. Çünki adı parlament olan bu qurum özünün istədiyi qanunu yox, "yuxarı"nın istədiyi qanunları qəbul edir. Ona görə də cəmiyyət həyatını narahat edən problemlərin həllilə bağlı qanunlar qəbul olunmur. Qanun olmayanda və ya ona əməl edilməyəndə siyasi iradə qanuna dönür. Şəxsin qərarı qanunun qüvvəsinə çevrilir. Beləliklə, problemin həlli yuxarıda adını çəkdiyimiz üçbucaq daxilində axtarılmalı ikən bu üçbucağa şəxsi iradə kimi yeni bir element də özünü pərçim edir. O zaman belə bir sual ortaya çıxır ki, insan haqları, vicdan və dini etiqad azadlığı ancaq deklarativ xarakter daşıyır? Rəsmi Bakı sözdə azadlıqları qəbul edir, əməldə isə bunun əksini edir? Bir sözlə, parlamentin gurultulu səslənən insan haqları komitəsinin sədri Rəbiyyət Aslanovanın dediyi dinin canlanmanın qorxulu olması bəyanatı hakimiyyətin bu sahədə addımlarının qayəsini dəqiq bildirir.

Sixilan yay bir gün açilacaq

Əgər problemin həlli Konstitusiya-insan haqları-vicdan və dini etiqad azadlığı üçbucağında tapılmasa bunun bu üçbucaqdankənar kobud bir həll yolu tapılacaq. Cəmiyyətdə isə bunu heç kəs istəmir. Çünki insanlar həyata qəhrəman olmaq və ya ekstremal şəraitdə yaşamaq üçün gəlmirlər. Sadəcə və sadəcə insan kimi yaşamaq üçün gəlirlər. Amma həyat dediyimiz gerçəklikdəki kataklizmlər insanı qəhrəman, ictimai-siyasi düha, inqilab rəhbəri, vətənpərvər "vətən oğlu" edir. İnsan inamsız, inancsız yaşaya bilməz. İnam və iman sistemi isə düşüncələrdə dinə bağlıdır. Bu istər səmavi dinlər olsun, istər insan inancı, fərqi yoxdur, hər kəs nəyəsə inanaraq yaşayır. Amma onsuz yaşamır. Kiminin öz həqiqəti olur, kiminin toplum, kiminin isə ümumi ümmət. İndi bizim payımıza ümmət imanı olaraq yaşamaq geçəkliyi düşüb. Bu həqiqət isə sadəcə söz deyil. Bunun arxasında ümmətin Allah sözü olan "Quran" və onun əmrlərini yerinə yetirməsi kimi əməlləri durur. Hicab da bu əmrlərdən biridir. Əgər bir insan axirətdə Allahına cavab vermək imanına sahibsə və bu sorğu-sualdan həya edərək hicab taxmaq istəyirsə, buna görə insanı sıxışdırmazlar. Buna görə insanı cəmiyyətə yad saymazlar.
Rəsmi Bakı saymazyana, dindarların rəyini nəzərə almadan, nəzakət xətrinə olsa belə bu insanlarla müzakirə aparmadan orta məktəblərdə hicabın qadağası barədə qərar verdi. Bu hər şeydən öncə vətəndaşın inancına laqeydlikdir. Həmin vətəndaşı insan olaraq saymamaqdır. Onun haqqını inkar etməkdir. Zorla gözəllik olmaz. Gözəllik sayğı, hörmət, diqqət göstərməklə yaranar. Rəsmi Bakının davranışında bunlar olmadı. Hakimiyyət "mən haqlıyam" yox, "mən zorluyam" məntiqinə söykəndi.
Ölkədə işsizlikdən, kasıblıqdan, məmur özbaşınalığından, dərəbəylikdən, haqsızlıqdan bezərək hakimiyyətdən narazı qalan qüvvələr vardi. Hicaba hörmətsizliklə bağlı bunların sırasına dindarlar da əlavə olundu. Hakimiyyət yayı bir qədər də sıxdı.

Bu, qorxudan doğan xofdur

Rəsmi Bakının dindən xəbəri yox idi və onunla necə rəftar etmək təsəvvürünə malik deyildi. Din nədirsə onu bilmirdi. Hakimiyyət adına ölkəyə rəhbərlik edən bu adamlar elə bilirdilər ki, din onların sovet dönəmində gördüklərindən ibarət olan bir sistemdir. Sonra məlum oldu ki, sovet dönəmində insanlar dini və dini gerçəklikləri yaşatmayıblar. Bir sözlə, din nədirsə onu bilmirik. Həzrəti Əli (s və s.ə) demişkən, insan isə bilmədiyi şeyin düşməni olur.
Şimali Qafqazda vəhabilərin din adı atında Rusiya qarşı partizan döyüşləri ortaya çıxanda rəsmi Bakı "din budur?" sualını qarşısına qoydu və daha sonra bunu "din budur!" həqiqəti kimi qəbul etdi. Yenə də dini öyrənmədən, gördüyünü din adına qəbul edərək və elə bundan da irəli gələrək din adına müqəddəs nə varsa incələmə aparmadan hamısına qarşı mübarizəyə başladı.
Sonra rəsmi Bakı Şimali Qafqazda vəhabi cərəyanına mənsub olan şəxslərin din adına qətllərinin, terrorlarının şahidi oldu. Vəhabilər bu cərəyanı Azərbaycanda da yaymağa başladılar. Bakıda əlbəttə rəsmi Bakının razılığı ilə, bu cərəyan tərəfdarları özlərinə məscid tikdilər, ora yığışmağa başladılar, şiəlik və sünniliyə qarşı təbliğata rəvac verdilər, neçə-neçə gəncləri özlərinə tərəf çəkdilər.
Nəhayətdə, dövlətə qarşı çıxmağa qədər gücləndilər. Bu cərəyana mənsub şəxslər öz aralarındakı narazılıqlara görə Bakıda vəhabi məscidi kimi tanınan "Əbu bəkr məscidi"ndə terror aktı törətdilər. Bundan sonra rəsmi Bakının qorxusu daha da artdı.
O qorxu rəsmi Bakını hələ də tərk etməyib. Azərbaycan rəhbərliyi yenə də elə bilir ki, vəhabilik dindir, buna görə də islam dini atributlarına da amansızlığını göstərir. İndi həmin qorxudur ki, davam edir. Həmin qorxudur ki, rəsmi Bakı dini atributlara qarşı çıxmaqla belə onu zəiflətmək istəyir. Yəni, rəsmi Bakı yenə də dinə münasibətdə necə davranmaq naşılığı nümayiş etdirir. Dini maariflənmə olmaması üzündən nəyin din olması və nəyin din olmaması sərhədlərini müəyyən edə bilmir. Bunun üzündən ölkədə dindarlar problemlər yaşamalı olurlar.
Dini komitə bu sahənin tənzimlənməsində bir müsbət iş belə görməyib. İşini dini qurumları qeydiyyata alıb-almamaq kimi texniki işlə yekunlaşdıran bu komitə bundan uzağa getməyib. Bir sözlə, din və dövlət münasibətləri başa düşüləndən də bərbad haldadır. Məzhəblər, bu məzhəblərin xüsusiyyəti, islamda yeri, nüfuzu barədə rəsmi Bakıda informasiya və bilgi yoxdur. Əgər bu bilgilər olsaydı siyasi rəhbərlikdəki adamlar din və məzhəblə necə rəftar etmək naşılığı göstərməzdilər.
Rəsmi Bakı vəhabilik Şimali Qafqazda baş qaldıranda bu cərəyanı öyrənməli idi.
Bu cərəyanın Şimali Qafqaza qədər dünyada hansı cinayətlərə imza atdığını bilməli idi. Bu cərəyanın Azərbaycanda yayılmasını qanunvericilik qaydasında qadağan etməli, təbliğindən yayılmasına qədər bütöv sistemə qadağa qoymalı idi. İndi isə rəsmi Bakı xofdadır. Dini olan hər şey onu qorxudur. Buna görə də dini olan hər şeyi qadağan etmək istəyir.
Bunu da amirlik yolu ilə həll etmək istəyir. Bu isə yayın sıxılmasıdır, sıxılan yay isə bir gün hökmən açılacaq.

Azanin, məscidin və hicabin radikalliğa nə dəxli

Rəsmi Bakının Şimali Qafqazda din adına törədilən əməllərdən qorxusu o həddə catdı ki, azana qadağa qoydu, məscidləri bağladı və sökməyə başladı. Bununla da dindarların şəxsində özünə yeni rəqiblər, cəmiyyətdə isə yeni narazılar kütləsi qazandı. Bu qadağalara etiraz olaraq dindarlar ölkənin ayrı-ayrı yaşayış məntəqələrində aksiyalar keçirdilər. Öz aləmində Azərbaycan hakimiyyəti bununla dini radikallığın qarşısını almaq üçün "profilaktik tədbirlər" görürdü. Əvəzində isə narazılar qazandı. İndi də orta məktəbdə hicaba qadağa qoyulur.
Rəsmi Bakı anlamadı ki, radikallıq məsciddə, azanda, hicabda yox, radikallıq əməldədir. Rəsmi Bakı Azərbaycanın daşıyıcısı olduğu islam dininin şiəlik məzhəbinin radikallıqdan uzaq bir məzhəb olduğunu anlaya bilmədi. Vəhabiliyin dini məzhəb yox, siyasi baxış nöqtəsi olduğunu ayırd edə bilmədi. Bundan da irəli gələrək min illəri keçib gələn dini əməllərə qoyduğu qadağalarla dini çevrədə radikallıq yaratdı. Bax, bu qadağalar insanları etiraza və ya hakimiyyətin baxış bucağından radikallığa gətirdi. Əgər, bu qadağalar olmasaydı, hər şey sakitcə və adi qaydada öz axarı ilə davam edəcəkdi.
"Quran" əmri əleyhinə çıxmaq asan məsələ deyil. İnanclı kəsim bunu anlamır və bununla barışmır. Birinin adət etdiyini bu insanlara ehtiramsız şəkildə əlindən almaq cəhdi isə cəmiyyəti radikallığa sövq edir. Hicab məsələsi güzəştin olmayacağı məqamlardan biridir. "Çörəyimizi, pulumuzu alsalar bunu yenidən qazanarıq, amma hicab şərəf və ləyaqətdən də uzağa gedən məsələdir" deyə sıravi dinadarlar mövqelərini ifadə edirlər.

Hicab siyasi müstəviyə gəlir

Azərbaycanda hicabı müdafiə ilə bağlı İran din xadimlərinin münasibət ifadə etməsi bu müstəvidə vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirib. Belə ki, rəsmi Bakı bu münasibəti ölkənin daxili işlərinə qarışmaq kimi dəyərləndirib. Elə bu münasibətə görə də orta məktəblərdə hicaba qadağa məsələsində geri addım qoymamaq niyyəti nümayiş etdirir. Həm də rəsmi Bakı bunu qərar qəbul edilməsinə İran tərəfin üçüncü müdaxiləsi sayır. Belə ki, azana qadağalarla bağlı, "Fatimeyi-Zəhra məscidi"nin sökülməsi zamanı və nəhayət, indi hicaba qadağa ilə bağlı İran tərəf Bakıya irad bildirb. Birinci iki halda məsələ rəsmi Bakının razılığı ilə həllini tapsa da İran tərəf bunu Bakıya təzyiqinin qələbəsi kimi qəbul edib.
Artıq rəsmi Bakı özü də hicaba dini məsələ kimi yanaşmır. Bu məsələnin siyasi məsələyə döndüyünü iddia edir. Buna görə də dini çevrəyə müxtəlif səviyyələrdə orta məktəblərdə hicab məsələsinə güzəşt olmayacağı, bu məsələdə addım geri qoyulmayacağı mesajları verir. Bakının Xocasən qəsəbəsində hicabı müdafiə ilə bağlı üç dindarın saxlanılması və onların barəsində inzibati həbs qərarının çıxarılması yuxarıda deyilənlərin ifadəsidir. "Bu məsələdə geri çəkilmək Azərbaycanı İrana çevirməkdir. Ondansa elə İranla birləşək də" kimi narazı ifadələr siyasi gündəmə gəlir. Rəsmi Bakı İranı eşitməməklə yanaşı ölkədə hicabı müdafiə ilə bağlı etirazlar olduğu halda kütləvi həbslərdən belə çəkinməyəcəyi iradəsini ortaya qoymaq istəyir.
İran din xadimlərinin münaisbət ifadə etməsi məsələsini tənqid etmək olar. Amma buna qədər şiəlikdəki müctəhidlik institutunun funksiyasını bilmək lazım gəlir. Belə ki, şəriət qaydalarına əməl etmək məsələsində şiələr bununla bağlı risalə yazmış müctəhidlərin əsərlərinə əsaslanırlar. Bu şəxslərin yazdıqlarını əmələ gətirirlər. Elə buradan da təqlid yaranır. Həmin müctəhid isə onun risalətinə əməl edən şəxslərə dini məsələdə əmr vermək, yol göstərmək hüququna malik olur.
Buna görə də müctəhid üçün dövlət sərhədi olmur. Bunu bilmək ona görə lazımdır ki, vətəndaşın niyə bu məsələdə müctəhidin hökmünə əsaslandığını da bilmək mümkün olsun.

Hakimiyyətə təhlükə

Bu məsələdə rəsmi Bakının daha bir qorxusu dindarları hakimiyyətə təhlükə kimi görməsidir. Bu nədən qaynaqlanır?
Hakimiyyət yürütdüyü siyasətlə dinc mübarizə aparan, seçki yolu ilə hakimiyyətə gəlmək istəyən müxalif siyasi qüvvələri sıradan çıxara bilməsə də çox zəiflədib. Siyasi qüvvələrin əsas təbliğat üsulu olan sərbəst toplaşma azadlığı əllərindən alınıb, bu hüququ verən qanun isə lazımsız kağız parçasına dönüb.
Bu halda yeganə mütəşəkkil qüvvə kimi meydanda dindarlar qalır. Deməli, bu qüvvə nə zamansa hakimiyyətə iddia edə bilər. Ona görə bu qüvvəni zəiflətmək hakimiyyətin qarşısında məsələ kimi durur. Bu qüvvəni də zərərsizləşdirmək vaxtıdır. Üstəgəl, qarşıda 2013-cü il prezident seçkiləri gəlir. Bu qüvvənin hansı mövqe tutacağı bəlli olmaz.
Burada ikili vəziyyət yaranır. Belə ki, hakimiyyət dindarların tələblərini yerinə yetirsə zahirən tərəfdar qazanır. Daxilən isə dindarlar güclənir, sabah gücləndikdə hakimiyyətə gəlişlərinin qabağını almaq mümkün olmaz. Yəni, rəsmi Bakı 30 il öncə İranda baş verənlərdən nəticə çıxarır.
İndi, dindarlar sıxışdırıldığı halda, hakimiyyət etiraza qalxan bu qüvvəni gücünü göstərməklə zəiflədir. Digər tərəfdən isə özü ilə hesablaşmağa məcbur edir. Bu baxımdan ssenari rəsmi Bakının nəzərdə tutuduğu şəkildə getsə, bütün dini icmalara və dini mərkəz olan Qaqfaz Müsəlmanları İdarəsinə basqılar, onsuz da az olan səlahiyyətlərinin daha da məhdudlaşdırılması kimi hallar artacaq. Buradan da əldə edilən növbəti bir nəticə hakimiyyətin dini icmalara təkcə dini icma kimi yox, həm də hakimiyyətə təhlükə olan siyasi qüvvə kimi baxmasıdır.
Bu nəticədən irəli gələrək deyə bilərik ki, 2011-ci il Azərbaycanda dindarların sıxışdırılması ili olacaq. Bunu həm də rəsmi Bakının 2013-cü ilə hazırlığının tərkib hissəsi də saymaq olar. Məhz bu baxımdan dindarların sıxışdırılması təkcə bir hicab məsələsinə bağlı deyil, daha uzağa gedən siyasi proseslərə bağlıdır.


Iran təzyiqləri artirsa


Hicaba qadağa ilə bağlı İranın Azərbaycana təsirini artıracağı da şübhəsizdir. Bunun səbəbi isə heç də hicaba qadağa deyil. Burada hicab bir bəhanə ola bilər. İran rəsmi Bakını təzyiq altında saxlamaq istəyir. Bu isə İran-Qərb münasibətlərindən doğan siyasi məsələdir. Bu münasibətlər sistemində İran rəsmi Bakını özünün müttəfiqinə çevirmək istəyir. Sadəcə islama, islami rituallara, məzhəb olaraq şiəliyə rəğbəti olan və İranı islamın müdafiəçisi sayan Azərbaycan vətəndaşlarının əli ilə İran Azərbaycana təzyiq eidr. Ölkəni Qərblə, İsraillə əlaqələrdən çəkindirmək istəyir. Bu, İranın siyasi niyyətidir. Bu niyyətlərini icra etmək üçün Azərbaycanın dindar vətəndaşlarının dini heysiyyatlarından istifadə edir. Buna görə də Azərbaycanda dinə basqılardan İran öz siyasi məqsədləri üçün yararlanmaq fikrindədir. Həmişəki kimi İranı solu göstərib, sağı vurur.
Rəsmi Bakı isə geri çəkilmək istəmir. Toqquşan maraqlar əhatəsi yaranır. Belə maraqlar olan yerdə güzəşt olmur. Bu halda İranın təzyiqinin qarşısında davam gətirmək üçün rəsmi Bakı istər-istəməz Qərbə müraciət etməli olacaq. Dinə basqı adı altında İranın hücumlarından müdafiə olunmaq üçün Qərb hərbi qüvvələrinin Azərbaycanda yerləşdirilməsindən belə çəkinməyəcək.
İranpərəst Azərbaycan siyasəti formalaşdırmaq müstəqil Azərbaycan siyasət meydanına qədəm qoyduğu birinci andan İranın 1 saylı probleminə dönüb. Çünki öz siyasətilə İrana zərər vurmayan indiki Azərbaycan belə İrana sərf etmir. Hətta bu vəziyyətilə belə, bu Azərbaycan Güney Azərbaycan türklərinin azadlıq, insan haqları mübarizəsinin nüvəsinə dönür. Rəsmi Tehran İranın dostu, onun siyasətinin təqlidçisi olan Azərbaycan görmək istəyir. Dünya siyasətində İranı birmənalı dəstəkləyən Azərbaycanı görmək istəyir.
İran dini Azərbaycanı dəstəkləmək istəyir, Azərbaycan dövlətini yox. Belə olmasaydı, İran Azərbaycanı Qərblə, İsraillə münasibətlərdə ittiham etməzdi.
Maraqlı budur ki, Azərbaycan torpaqlarını işğal edən Ermənistanla qardaş olan, Azərbaycan şəhərləri olan Təbriz, Ərdəbildə Ermənistan konsulluğu açmaq istəyən, Ermənistana iqtisadi sahədə 1 saylı tərəfdaş olan İran Azərbaycanı İsraillə əlaqələrdə ittiham edir. İranın zəhər yayan "Səhər" telekanalı isə Azərbaycan əleyhinə davamlı təbliğat aparır.
Belə bir mükəkkəb siyasi şəraitdə hadisələr davam etməkdədir...

Tofiq Türkel