KÜR QIRAĞININ ƏLAVƏ TİKİLİLƏRİ

"Prezident İlham Əliyev Saatlı və İmişli rayonlarında seldən ziyan çəkənlər üçün tikilmiş Yeni Novruzlu və Telişli kəndlərində olub. O, yeni evlərlə tanış olub və göstərilən qayğıya görə ona təşəkkür edən yerli sakinlərlə söhbət edib".
Çox güman ki, rəsmi KİV-lərin prezidentin Saatlı və İmişli rayonlarına səfəri barədə xəbərləri bu cümlələrlə başlayacaq.
Ancaq hələlik tikilən yaşayış məntəqələrində gərgin iş gedir. Xüsusilə prezident üçün mərkəzi yoldan tikinti meydançasına qədər yol düzəldilir, çala-çüxurlara tələsik asfalt çəkilir. Ondan sonra yol bərbad haldadır, ancaq bu artıq heç kimi narahat etmir. Hamı ölkə başçısının səfərinə işi qurtamağa çalışır. Vaxt bitib, axı tikinti oktyabrın sonuna qurtarmalı idi, ancaq hələ başa çatmayıb. Prezidentə çox güman ki, mebel düzülmüş cəmi bir neçə "Potyomkin evi" göstəriləcək.
Yeni Novruzluda sahəsi təxminən 80 kv.m. olan iki və üç otaqlı 170, Telişlidə isə 104 fərdi ev tikilir. Layihənin smetası və evlərin dəyəri barədə rəsmi məlumat tapmaq mümkün deyil. Fövqəladə Hallar Nazirliyi bu məlumatları məxfiləşdirib. Lakin tikinti ilə əlaqəsi olan yerli mənbələrdən əldə edilən məlumata görə, iki otaqlı mənzilin smeta dəyəri 38 min manat, üç otaqlınınkı isə 45 min manatdır.
İnşaatçılarla söhbət, görülən işlərə baxış, tikinti materiallarının keyfiyyətinin aşağı olması göstərdi ki, evlərin qiyməti dəyərindən üç dəfə artıqdır. Təkcə 170 evin tikintisindən 5 mln manat mənimsənilə bilər, xeyli büdcə vəsaiti isə infratsruktur işlərinə silindikdən sonra kiçik və yüksək rütbəli müdirlərin cibinə axacaq.
Ancaq bu hələ problemin bir hissəsidir. Tikilən evləri hibrid adlandırmaq olar. Bu, şəhər kotteci ilə o qədər də yaxşı olmayan klassik Azərbaycan kənd evinin qarışığıdır. Orda şəhərə aid nə var? Yalnız xarici görünüş. Evdə dəhliz, mətbəx yoxdur, su və qaz çəkilməyib, kanalizasiya, istilik sistemi yoxdur.
Asiya tualeti və evdən 15 metr aralıda naməlum tikili, eyni məsafədə su mənbəyi.
6 sotluk hər evin sahəsi dəmir torla hasarlanıb. Bu 6 sotda kəndli təsərrüfatı aparmaq mümkün deyil. Bu evlərə köçürülmələri nəzərdə tutulan Novruzlu kənd sakinləri şəhərciyi "hərbi şəhərcik" adlandırıblar. "Biz bu ev deyilən yerə köçmək istəmirik.
Bağlarımızı, bostanlarımızı, mal-heyvanlarımızı qoyub necə gedə bilərik və bu şəhərcikdə biz nəyin hesabına yaşayacağıq?" - deyə kənd sakini Cəlal Suleymanov bildirdi.
Kənddə 120 ev və daşqının nəticələrinin aradan qaldırılması üzrə Dövlət Komissiyasının ev kimi qeydə aldığı daha 30 topraq sahəsi var. Əvvəlcə sakinləri zorla köçürməklə hədələyiblər. Arzu edilən nəticə alınmadıqda köçmək üçün dilə tutmağa başlayıblar və köhnə ev və sahələri əlavə olaraq onlara saxlayacaqlarını deyiblər. Təki prezidentə hesabat versinlər ki, işlər görülüb və əhali köçürülüb. Kəndlilər isə, təbii ki, məmurların vədinə inanmır və öz dediklərində israr edirlər.
Daşqının ilk günlərində, 7 mayda hökumətin iclasında prezident İlham Əliyev kiminsə təhriki ilə dedi ki, zərər çəkənlərə evlərin bərpası üçün vəsait verilməyəcək, çünki bu halda onlar özlərinə gildən keyfiyyətsiz evlər tikəcək. "Onlara evi biz tikəcəyik", deyə o bildirdi.
Bəyəm dövlət onlar üçün nə vaxtsa ev tikib? Onlar evləri kolxoz plantasiyalarında qul əməyi ilə qazandıqları öz vəsaitləri ilə tikiblər. Bu evlərdən çoxu duruş gətirib və cüzi təmirə ehtiyac duyur. Bunun üçün onlara pul vermirlər, çünki onlara inanmırlar.
Prezident həmçinin bəyan etdi ki, yeni yaşayış məntəqələri tikiləcək və Kürətrafı kəndlər köçürüləcək. Sonrakı hadisələrin mahiyyətinə daha dərindən vardıqca tez-tez belə sual verməli olursan: "Bu ideyanı ona kim sırıyıb, nə məqsədlə?". Tikinti ətrafında qeyri-sağlam vəziyyət məxfi şəkildə hazırlanan qərara aydınlıq gətirir. Xatırlayaq - ilk dəfə ziyanın məbləğini deputat Qüdrət Həsənquliyev dedi - 400 milyon. Hökumət 300 mln aldı və bu vəsaitlərin böyük hissəsini Fövqəladə Hallar Nazirliyinə verdi. Bundan sonra təcili tikinti bəhanəsi ilə qanunvericiliyə zidd olaraq bütün podrat işləri Kəmaləddin Heydərovun yaxın qohumları və yaxınlarına verilir. Vəsaitlərin mənimsənilməsinin nəhəng maşını işə düşür.
Nəticəsi nə oldu? Tikilən evlər müasir tələblərə cavab vermir, büdcə vəsaitləri talan edilir, bir çox zərər çəkənlərə yeni ev tikilmir, bərpa işlərinə yardım edilmir. On minlərlə adama cüzi birdəfəlik kompensasiya verilmir, məhsul, əmlak və başqa itkilərin əvəzi ödənilmir. Amma FHN tikinti və köçürmə üçün ayrılan 202 mln manatdan 45 mln manatın xərcləndiyini bildirir.
Saatlının Novruzlu kəndi, eləcə də Sabirabadın Qasımbəyli, Əsgərbəyli kəndləri Sarısu gölünün bəndinin uçması nəticəsində guya Saatlı rayon mərkəzini təhlükədən qorumaq üçün yerli məmurlar tərəfindən daşqına məruz qoyulmuşdu. Amma yerli sakinlər bununla razı deyil və çoxları hesab edir ki, bu yolla onların məhsuldar torpaqlarını almaq istəyiblər. Bərəkətli Ulucalı kəndinin sakinləri də belə düşünür. Bu kəndi "təhlükəsizlik məqsədi ilə" daha təhlükəli yerə köçürmək istəyirlər. Orada hazırlıq işləri başlanılıb, amma sonradan dayandırılıb - əhali köçmək istəmir. Onlara indi də hədə-qorxu gəlirlər. Kəndlilər başa düşür ki, deyilən yerlərə köçmək məhv olmağa bərabərdir. "Başa düşürük ki, orada yaşaya bilmərik və hərə bir yana dağılacaq", deyə müsahiblərdən biri bildirdi.
Təşvişlərdə böyük həqiqət payı var, çünki daşqın hökumətin təqdim etdiyi kimi, təbii fəlakətin nəticəsi deyildi. O, minimum bütün səviyyə məmurların və icra hakimiyyətinin müxtəlif qollarının cinayətkar səhlənkarlığının nəticəsi idi. Bunun nəticəsində 110 min ha torpaq və 20 min ev su altında qaldı. Bir neçə min ev uçdu, elə bir o qədəri də qəza vəziyyətindədir.
Bu gün fəlakət zonasında vəziyyət çox mürəkkəbdir. Adamlar su lavasının dağıtdığı təsərrüfatlarda yarıac-yarıtox yaşayırlar. Onlar insan kimi yaşamır, acdırlar, soyuq və ac qalacaqları qış haqda düşüncələrdən əziyyət çəkirlər, eyni zamanda gələcəkdə əldə edəcəkləri məhsula ümid bəsləyirlər. Amma o vaxta qədər yaşamaq lazımdır.
Fəlakətin ilk günü və həftələrində insanlar dövlət və hökumətin onları qurtaracağına inanırdı. Amma indi onların sönük gözlərində nə ümidsizlik var, nə də inam - bu gözlərdə yalnız iqtidar sahiblərinə soyuq nifrət görmək olar.

Bakı-Sabiradad-Saatlı-Bakı

Mehman Əliyev