Nəriman Nərimanov, Gürcüstan azərbaycanlıları və pravoslav kilsəsi

O qeyd edib ki, Nərimanovun etnik mənşəyi indiki halda fərq etmir. Nərimanov bolşevik, 1920-ci illərin əvvəllərində Azərbaycanda kommunist liderlərindən biri olub. Milli- azadlıq hərəkatı dövründə gürcü bolşeviklərin abidələri xəyanətkarların abidələri kimi bir-birinin ardınca sökülüb. Niyə Nərimanov üçün istisna etmək lazımdır, yalnız ona görə ki, o, əslən azərbaycanlıdır?

Hər şey doğrudur. Gürcüstanda sovet rəmzi rəsmi olaraq qadağan edilib və görkəmli bolşevik liderinin abidəsi də tamamilə belə hesab oluna bilər. Bu məntiqlə Nərimanovun büstünün saxlanması qanuna ziddir. Bolşeviklərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsini mənəvi mülahizələrdən də müdafiə etmək çətindir.

Lakin hər zaman  olduğu kimi, problem kontekstdə və detallardadır. Yepiskop Marneuli meri Zaur Darğalıya (büst onun təşəbbüsü ilə bərpa edilib) ultimatum verib. O, abidənin sökülməsi üçün ona “münasib vaxt” verib – doğrudur, bu müddətin nə qədər sürəcəyini və tələb yerinə yetirilməsə, onun,  Ceorgi atanın nə etmək fikrində olduğunu dəqiqləşdirməyib.

Din xadimi istənilən ictimai hadisəyə reaksiya vermək hüququna malikdir. Lakin o, şəhərin demokratik seçilmiş meri ilə ultimatum dilində danışa bilməz. Bəlkə də bu, sadəcə, boş ritorikadır, lakin o da tendensiyanı ifadə edir. Kilsənin bir çox nümayəndələri deyirlər ki, dünyəvi hakimiyyət onların tələblərini yerinə yetirməyə borcludur. Belə hallarda hakimiyyət  özü də məsələdən yayınır.

Bundan əlavə, Gürcüstan kilsəsinin sovet irsinə qarşı mübarizədə nə dərəcədə ardıcıl olduğu şübhə doğurur. Bir bolşevik lideri var ki, kilsədə ona münasibət birmənalı deyil. Bu, İosif Stalindir. Bilmirəm, yepiskop Georgi Camdeliani Stalin haqqında nə düşünür, ancaq patriarx İkinci İliya onun barəsində xoş fikirləri ilə tanınır. 2012-ci ildən sonra Gürcüstanın müxtəlif regionlarında Stalinin yeni büstləri görünməyə başladı, ancaq biz bununla bağlı  kilsə xadimlərinin etirazlarını eşitmədik.

Bütün bunlar onu düşünməyə vadar edir ki, konkret olaraq Marneulidə Nərimanovun büstündən söhbət gedərkən onun bolşevik tərcümeyi-halı heç də ən vacibi deyil. Keşiş onu da deyib ki, “Nərimanov bizim  ərazi bütövlüyümüzün pozulmasına töhfə verib” – hərçənd onun nəyi nəzərdə tutduğu tam aydın deyil. “Gürcü marşı”nın rəhbərlərindən biri Sandro Breqadze və ya baxışlarına görə ona yaxın olan Nikoloz Mjavanadze kimi qatı millətçilər (və ya bir çoxlarının fikrincə, faşistlər) yepiskop Georginin aqressiv fikirləri ilə açıq şəkildə həmrəy olublar. Həmin insanları peşəkar təxribatçılar saymağın lazım olub-olmaması barədə mübahisələrə qoşulmayacağam, lakin onlar nəyəsə dəstək verirlərsə bu, çox pis əlamətdir.

Abidənin qalmasına tərəfdar olanlar qeyd edirlər ki, onlar üçün Nərimanov ilk növbədə, siyasətçi yox, Azərbaycanın əhəmiyyətli yazıçısı, maarifçi və ictimai xadimdir. O 1925-ci ildə tam aydın olmayan şəraitdə vəfat edib, baxmayaraq ki, şübhəsiz çox günah işlətmiş olsa da onun adı bolşevik quruluşunun əsas vəhşilikləri ilə bağlı deyil. Bundan başqa o, Marneuli bələdiyyəsinin yetirməsidir. Bir çox yerli sakinlər üçün önəmli fiqurdur, onlar, Kvemo-Kartlinin azrəbaycanlı sakinləri və ya özlərinin dedikləri kimi, borçalılar onunla fəxr edə bilər. Onların fikrincə, abidənin sökülməsi tələbi bütövlükdə Kvemo Kartlinin Azərbaycan icmasına hörmətsizlik əlamətidir.

Adətən, hakimiyyətin susqunluğu problemin bir hissəsidir. Mer Darğalı jurnalistlərə cavab vermir və öz fikrini bildirmir. Hakim partiya nümayəndələrindən də heç bir şərh eşitmədik. Strategiya aydındır: abidə haqda danışacaqlar və unudacaqlar. Seçkilər zamanı həm kilsə vətənpərvərlərinin, həm də azərbaycanlıların dəstəyi lazımdır. Odur ki, ən yaxşısı müvəqqəti olaraq “başını bayıra çıxarmamaqdır”.

Lakin problem var. Bolşevik liderlərinə, hətta onlar eyni vaxtda istedadlı yazıçılar olsalar belə, abidə qoymaq (və ya bərpa etmək) yaxşı deyil.  Digər tərəfdən, Gürcüstan azərbaycanlıları hiss etməlidirlər ki, Gürcüstan dövləti və cəmiyyəti nəinki onların hüquqlarına fərdi vətəndaşlar kimi hörmət edir, həm də onları Azərbaycan mədəniyyətinin daşıyıcıları kimi tanıyır. Buna  necə nail olmalı? Bu, olmayan danışığın mövzusudur.

“Mövqe” və “Bloqlar” rubrikalarında söylənilən fikirlər müəlliflərin baxışlarını təqdim edir və mütləq redaksiyanın mövqeyini əks etdirmir.