Tovuzda döyüşlərin getdiyi günlərdə Rusiyanın Ermənistana hərbi yüklər göndərməsi təsadüfidirmi?

Avqustun 12-də İlham Əliyev və Vladimir Putin arasında telefon “mübahisəsini” Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin ümidverici mənzərəsini məhv edən sensasiya hesab etmək olar.

Bu söhbət bir daha göstərdi ki, siyasətdə səmimilik və düzgünlük yoxdur, haqq-hesab, məqsədəuyğunluq və şəxsi maraq var.

Buraya necə gəlib çatdığımızı başa düşmək üçün son dövrdə baş verən hadisələri və prosesləri təhlil etməyə çalışaq.

İyul döyüşlərindən sonra qələbələrini sadalamağa aludə olan Ermənistan və Azərbaycan Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ətrafında beynəlxalq atmosferin necə dəyişdiyini hiss etmirdi.

Hərbi münaqişənin ideologiya və təbliğat sahəsinə keçid təmayülü əvvəl də görünürdü, amma indi o, az qala əsas təmayülə çevrilib.

Üçüncü ölkələrdə ermənilər və azərbaycanlılar arasında qarşıdurma tamamilə yeni təzahürdür və görünür, vasitəçi ölkələri Qarabağdakı münaqişənin özündən daha çox narahat edir.

Amerikalı diplomat, ATƏT-in Minsk Qrupunda ABŞ-ın keçmiş həmsədri Riçard Hoqlandın fikrini “İmperiya” yanaşmalarından biri adlandırmaq olar. O, “Amerikanın Səsi”nə müsahibəsində Dağlıq Qarabağın BMT-nin protektoratına verilməsinin tərəfdarı olduğunu bildirib.

Maraqlıdır ki, bu mühüm təklif genişmiqyaslı müharibədən deyil, sərhəddə lokal qarşıdurmalardan sonra səslənib. Niyə bütün bunlar beynəlxalq ekspertlərin və ölkə liderlərinin bu qədər ciddi reaksiyasına səbəb olub? Cavab vasitəçi ölkələrin münaqişənin sülh yolu ilə həlli variantının olmadığını dərk etməsində gizlənir. Vasitəçilər onu da başa düşürlər ki, pozuntuları qeydə almaq üçün monitorinq sistemi yaratmaq və deməli, həm də tərəflərə nəzarət etmək qeyri-mümkündür.

“Şəxsən mən hesab edirəm ki, məsələn BMT-nin problemi olmalıdır və yeganə yol Dağlıq Qarabağı qeyri-müəyyən müddət üçün BMT-nin protektoratında saxlamaqdır. Və gələcəkdə, illər sonra, bəlkə emosiyalar soyuduqdan sonra, hər iki tərəf BMT-nin rəhbərliyi altında gələcəklə bağlı arzularını dilə gətirə bilər”, deyə Hoqland bildirib.

Rusiyalı ekspert, Regnum agentliyinin redaktoru Stanislav Tarasovun iddiasına görə, “Gələcək protektorat Dağlıq Qarabağ ideyası ATƏT kuluarlarında, həmçinin Qərb və Rusiyanın ekspertləri arasında illərdir müzakirə olunur”. Onun sözlərinə görə, 2016-cı ilin aprel müharibəsindən sonra münaqişə tərəflərindən hansısa danışıqlar prosesindən çıxarsa, ATƏT MQ-nin atacağı addımların mümkün ssenarisi tərtib olunub.

Tarasovun iddiasına görə (Rusiya-Ermənistan Lazerevski Klubunun yaradılmasının təşəbbüskarlarından biri), Azərbaycan Minsk qrupunun xidmətlərindən imtina edərsə, həmsədr ölkələr BMT TŞ-nin üzvləri olaraq Dağlıq Qarabağda protektorat idarəetmə tətbiq edilməsi haqqında qətnamənin qəbul edilməsi təşəbbüsü irəli sürəcəklər.

Əslində Hoqland və Tarasov (ABŞ və Rusiya) eyni mövqedən çıxış edir. Amma amerikalılar “baş ağrısını kəsməyə” və münaqişəni Yaxın Şərqdəki kimi həll etməyə çalışırlarsa, Rusiya möhkəmlənməyə və Cənubi Qafqaza qayıdışını təmin etməyə çalışır.

Bu mənada Moskva və Vaşinqtonun maraqları üst-üstə düşmür və Bakının qarşısında duran vəzifə onların mövqelərinin yaxınlaşmaması üçün əlindən gələni etməkdir.

Bakıda başa düşməlidirlər ki, Qərbin ünvanına Azərbaycanda sabitliyi pozmaq üçün müxalifətin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı nümayişkaranə və əsassız ittihamlar yalnız Hoqlandın ideyasının həyata keçirilməsini sürətləndiə bilər.

Moskvadakı əhval-ruhiyyəyə gəlincə, burada da heç də hər şey birmənalı deyil. Bir çox müstəqil və Kremlpərəst ekspertlər Türkiyənin fəallaşması ilə bağlı qəzəblərini gizləmirlər. Hətta Pavel Felgengauer kimi müstəqil ekspert belə bildirib ki, Moskva Ermənistanın talan edilməsinə yol verməmək üçün nüvə silahından istifadə edə bilər.

Bu və digər bu cür şərhlər Azərbaycan-Türkiyə birgə hərbi təlimlərinin başlamasından və Türkiyə rəhbərliyinin erməni təcavüzünün aradan qaldırılması üçün Azərbaycana hərbi yardım göstərməyə hazır olduğunu bəyan etməsindən sonra ortaya çıxıb.

Eyni zamanda, Türkiyənin reaksiyası tamamilə gözlənilən idi. Bu, Yerevanda kimin üçünsə sürpriz oldusa, bu, yalnız Ermənistan hakimiyyətinin səhvidir, Rusiyalı ekspert Vyaçeslav Mixaylov belə hesab edir. Eyni zamanda, o etiraf edir ki, Ermənistan bu vəziyyətdən öz “daxili siyasi” mövqeyini möhkəmləndirmək üçün istifadə etməyi bacarıb. Xüsusən, Yerevanın Türkiyənin destruktiv rolu ilə bağlı şikayətləri Qərbdə “anlayışla” qarşılanıb.

Moskva gizli hərəkət edirdi və qoşunların döyüş hazırlığının qəfildən yoxlanılması və cənub hərbi dairəsində təlimlər Yerevana dəstək oldu. Eyni zamanda, RF XİN-in Moskvanın Zaqafqaziyada sabitlik məqsədilə Ankara ilə birlikdə işləməyə hazır olduğu haqqında bəyanatı Moskvanın Ankaranın Qarabağ nizamlanmasındakı rolu ilə barışması demək deyil, Mixaylov belə hesab edir. Onun fikrincə, 2016-cı ildə Qarabağda aprel müharibəsindən sonra Müdafiə Nazirliyinin və Baş Qərargahın maraqları və fikri Kreml üçün Rusiyanın energetika üzrə dövlət korporasiyalarının maraqlarından daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb.

Bu mənada Moskvadakı müşahidəçilər hesab edirlər ki, Türkiyənin Naxçıvanda hərbi cəhətdən fəallaşması növbəti gərginliyin məhz burada baş verəcəyinə dəlalət edir. Bu halda Türkiyə-Azərbaycan qruplaşmasının birləşmiş erməni-rus qoşunları qruplaşması ilə qarşıdurması baş verəcək.

Moskva nə istəyir?

Deyilənlər fonunda Tovuzda döyüşlərin getdiyi günlərdə Rusiyadan Ermənistana böyük həcmdə silah göndərilməsi faktı xüsusi əhəmiyyət qazanır. Xüsusən, Rusiyadan hərbi təyyarələrin Xəzər və İran üzərindən keçməklə Ermənistana “Krasnuxa” və “Avtobaza” radioelektron mübarizə vasitələri daşıması haqqına məlumatlar yayılıb. Döyüş əməliyyatları zamanı Azərbaycan dronlarının zərərsizləşdirilməsi üçün məhz bu sistemlərdən istifadə olunub.

Ermənistan KİV-lərində Ermənistan HHM-i xeyli gücləndirən “yeni silahların” köməyi ilə dronlara qarşı uğurlu mübarizə haqqında nəşrlər bunun dolayı təsdiqi oldu.

Maraqlıdır ki, Rusiya tərəfi bu nəşrləri təkzib etməyib, RF-nin Bakıdakı səfirliyi isə Turan agentliyinin sorğusuna cavabda şərh verməkdən imtina edib.

Hətta Kremlin mətbuat xidməti Əliyevin Putinlə söhbətində bu silah daşımaları ilə bağlı narazılığı və iradları haqqında məlumat dərc etməyib.

Moskvanın hərbi əməliyyatlara belə operativ reaksiyası və Ermənistana HHM vasitələri göndərməsi təsadüfi ola bilməzdi.

İyulun sonlarında Putinin Erdoğanla gələcəkdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində vəziyyətin gərginləşməsindən və bu münaqişəyə müdaxilədən yayınmaq zərurəti haqqında söhbəti Moskvanın Türkiyənin Cənubi Qafqazdakı “davalara” cəlb edilməsini istəmədiyini göstərir.

Yerevana hərbi dəstək göstərən Moskva eyni zamanda Paşinyan hökumətinin Qərbyönlü siyasətini və Yerevanın Rusiyanın regiondakı maraqlarına məhəl qoymamasını tənqid etməyə davam edir. Rusiyanın Yerevana hərbi dəstəyinin əslində Ermənistanda ordunun nüfuzunu gücləndirmək məqsədi daşıdığını düşünmək üçün əsaslar var. Paşinyanın devrilməsi zamanı məhz orduya ümid bağlanacaq.

Hazırki müdafiə naziri David Tonoyan RF Müdafiə Nazirliyinin Hərbi Diplomatiya Akademiyasının (Baş Kəşfiyyat İdarəsinin qeyri-formal kadrlar şöbəsi) məzunudur.

O, emosional və Rusiyapərəst mövqeyini gizlətməyən şəxs kimi səciyyələndirilir. Tonoyan həmçinin Ermənistan SQ-nin yeni hərbi doktrinası təşəbbüsünü irəli sürüb, müdafiə strategiyasından imtina və hücum və Azərbaycan ərazilərinin dərinliklərində döyüşlər aparılması taktikasının tətbiqini bəyan edib. Məhz onun dövründə Ermənistan ordusu Rusiyadan çox sayda yeni silahlar (“Pansir”, “Tor”, SU-30 təyyarələri və s.) alıb.

Kremlin ümid etdiyi ikinci şəxs Ermənistanın keçmiş təhlükəsizlik naziri Artur Vanetsyandır. Rusiya FTX Akademiyasının məzunu olan Vanetsyan Paşinyanı açıq-aşkar Rusiya ilə münasibətləri korlamaqda ittiham edir, bunun Ermənistan üçün “fəlakətli” olduğunu bildirir. O, həmçinin Paşinyanın hakimiyyətdən kənarlaşdırılmasına və Rusiya ilə münasibətlərin bərpasına nail olmaq niyyətində olduğu barədə açıq bəyanatla çıxış edib.

Azərbaycan nə etməlidir?

Rusiya və nisbətən daha az açıq şəkildə ABŞ Türkiyənin münaqişənin həllində iştirakını istəmir. Amma Vaşinqton BMT-nin Qarabağ üzərində protektaratı ideyasını irəli sürürsə, Moskva Azərbaycanı belə açıq şəkildə itələmək istəmir, ondan Qarabağ ətrafındakı rayonların azad edilməsi müqabilində adekvat kompensasiya və Qarabağın özü üçün lazımi statusu istəyir.

Rusiya hərbi bazasının İranla sərhəddə, Horadiz rayonu yaxınlığına yerləşdirilməsi və Azərbaycanın KTMT-yə, daha sonra isə həm də “Avrasiya İqtisadi Birliyi”nə daxil olması Kreml üçün maksimum proqramdır.

Bu perspektiv Vaşinqtonu qane etmir, qaldı ki, Ankaranı.

Mərhələli nizamlanma haqqında Bakıda ümid yaradan “Lavrov planı” unuduldu və ya təxirə salındı. Amma onun həyata keçirilməsi Ermənistanda bu gün hələ də əhalinn dəstəyinə malik olan hakimiyyətin dəyişməsini tələb edəcək. Buna görə mərhələli planın zorla qəbul etdirilməsi Moskvanın Ermənistandakı mövqelərini itirməsinə gətirib çıxaracaq. Amma planın Qarabağda erməni qüvvələrinin məhv edilməsi yolu ilə həyata keçirilməsi Ermənistanın xilası kimi görünəcək, Moskvaya Yerevanı öz təsir dairəsində saxlamaq imkanı verəcək.

Bu qədər mürəkkəb geosiyasi vəziyyətdə Bakı bir neçə addım irəlini nəzərə alaraq hərəkət etməlidir. Nəbzi tutmaq üçün hakimiyyətin tanklara və toplara, generalların cəsur bəyanatlarına deyil, analitiklər və ekspertlər komandasına, güclü diplomatiya və kəşfiyyata, təsir amillərinə və nüfuzlu KİV-lərə malik olmalıdır.

Hərbi rəhbərliyin yenilənməsi ayrı bir problemdir. Hərbi idarədə ümumi vəziyyəti sağlamlaşdırmadan ötüşmək olmaz.

Bütün bunlar ən yüksək səviyyədə səriştəli qərarlar tələb edir, əks halda istənilən, hətta səmərəli geosiyasi vəziyyət belə fəlakətlə başa çata bilər. Regionun və ölkəmizin tarixində bu cür nümunələr az deyil. 1991-93-cü illərin hadisələrini yada salmaq kifayətdir, həmin vaxtlar hər yarım ildə vəziyyət 180 dərəcə dəyişirdi və ərazilərin 20%-nin itirilməsi ilə başa çatıb.

Amma əsas iş ölkədə vətəndaş razılığının və barışığın formalaşdırılması üzrə real addımlar atmaqdır. Arxa cəbhəni təmin etmədən hücuma getmək təhlükəlidir. Hər şeydə düşmənlərin fitnəsini axtarmaq və bütün problemləri satqınların əməlləri ilə izah etmək heç yerə gedib çatmayan yoldur, 93-94-cü illərin Qarabağın və yeddi rayonun itirilməsi ilə nəticələnən fəlakətə gətirib çıxaran növbəti geosiyasi səhv istiqamətində addımdır. -0-