Amerikalı analitik Türkiyədə sarsıntılar, Ukrayna üsyanları və Azərbaycan haqqında

Amerikanın Xarici Siyasət İnstitutunun Türkiyə və Qafqazın təhlili üzrə ixtisaslaşan əməkdaşı Cerald Robbins Turan-a müsahibəsində Türkiyədə, Ukraynada son proseslər və onların Azərbaycana təsiri ilə bağlı şərh verib. Robbins 1990-cı illərin ortalarında Freedom House-un Bakıdakı proqramının rəhbəri olub.

Türkiyədə baş verənlər regiondakı vəziyyətə təsir edə bilərmi?

Bu suala cavabda Robbins qeyd edib ki, hakim partiya daxilində güclü qruplaşmalar arasında ciddi parçalanma baş verib və bu proses ümumi böhranın dərinləşməsinə təsir edir. Qeyd etmək lazımdır ki, Erdoğanın partiyası heç vaxt bircinsli olmayıb.

Gülen hərəkatının üzvləri və Erdoğanın mövqelərində də fərq görünür. Belə ki, Gülençilər sufi fəlsəfəsinə xidmət edir, Erdoğan tərəfdarları isə daha ənənəvi təfsiri təqib edir.

Eyni zamanda, Erdoğan hökuməti öz regional statusunun artırılması və Osmanlı imperiyasının təsirinin və rolunun bərpası üzrə addımlar atır.

Öz növbəsində, Gülen tərəfdarları Mərkəzi Asiyada və Qafqaz regionunda pantürkizm ideyalarının bərpasını prioritet hesab edir, deyə Robbins bildirib.

Türkiyədə gələn il keçiriləcək seçkilərin nəticələrini necə proqnozlaşdırmaq olar?

Bu məsələ ilə bağlı o bildirib ki, çox şey martda bələdiyyə seçkilərinin və avqustda prezident seçkilərinin necə keçəcəyindən asılı olacaq.

Azərbaycanda islamın rolu necədir və dinin müntəzəm müxalifəti dəyişdirə biləcəyi nə dərəcədə realdır?

Bu suala cavabda Robbins bildirib ki, dini qeyri-sabitlik amili pis idarəetmədir. Rusiyanın Şimali Qafqazda siyasəti fəlakət idi. Sovet hakimiyyətindən sonra iyirmi il qarşısıalınmaz korrupsiyaya və islam cəngavərliyinin artmasına gətirib çıxarıb. Azərbaycanda vəziyyət o qədər də pis deyil, lakin Şimali Qafqazın Azərbaycana təsirini nəzərə alaraq, narahatlıq üçün əsas var.

Ukrayna və Azərbaycan ümumi sovet irsinə, amma qalan şeylərdə fərqli tarixlərə malikdir. Ukraynada cari vəziyyətə səbəb olan şərtlər Qafqazdakı vəziyyətdən fərqlənir. Lakin orada da, burada da insanlar korrupsiya və zülmdən əziyyət çəkir.

Ukrayna və Azərbaycanın problemlərinin həllinə əsas cavab demokratik cəmiyyət yaradılması və qanunun aliliyinin təmin edilməsidir.

Ukraynada və Azərbaycanda demokratiyaya keçid fərqli mərhələlərdədir. Eyni şey Qafqazın avroatlantik qurumlara inteqrasiyasına da aiddir. Xüsusən, Gürcüstanla Azərbaycanı müqayisə etsək. Belə ki, beynəlxalq ictimaiyyət və tərəfdaşlar üçün demokratiyaya keçid məsələsində Azərbaycanla işi getdikcə daha da çətinləşir, Robbins belə hesab edir.

Senatorlar Con Makkeyn və Ben Kardin Maqnitski Qanununun təsirini genişləndirən, Təkcə Rusiyada deyil, istənilən ölkədə insan hüquqlarını pozanlara qarşı sanksiyalara yönəlmiş yeni qanun layihəsini təqdim ediblər.

Azərbaycan kimi ölkələrdə demokratiya pozucuları üçün yeni qanun layihəsinin mesajı nədir?

Bu suala cavabda Robbins qeyd edib ki, Maqnitski qanununun başqa ölkələrə təsirinin genişləndirilməsi ABŞ-ın fərdi azadlığa və fərqli düşüncə azadlığına sadiqliyini gücləndirir.

Bu, açıq, demokratik cəmiyyətlər üçün zəruridir və Azərbaycana xatırladır ki, insan hüquqları ABŞ-ın tərəfdaşları ilə münasibətlərinin mühüm hissəsi olaraq qalır.

Qarabağda son zamanlar vəziyyətin gərginləşməsini necə qiymətləndirmək olar?

Bu məsələ ilə bağlı Robbins bildirib ki, bu, xarici işlər nazirləri arasında danışıqların pozulması cəhdinə bənzəyir. Bu, yaxın gələcəkdə təkrarlana bilər.

Dövlət katibi Kerri Dağlıq Qarabağ probleminin həllinə diqqətin gücləndiyini bildirib. Lakin ABŞ ərəb-İsrail münaqişəsi problemi ilə yüklənib. Buna görə bütün səylərin bir məsələnin həllinə yönələcəyini gözləmək olmaz, deyə Robbins qeyd edib. -25В-