Amnistiya gözləyir

- Əliməmməd bəy, Ali Məhkəmənin qərarı ilə jurnalist Əziz Orucov şərti azadlığa buraxıldı. Belə fikirlər var ki, seçkidən sonra bəzi azadolmalar olacaq. Bu fikirlər nə dərəcədə doğrudur?

- Mən Əziz bəyin azad olunmasına çox sevindim. Hər zaman da belə düşünürdüm ki, Əziz bəy azadlığa layiq bir insandır və çox şadam ki, məhkəmə onun barəsində qərar qəbul edərkən son anda bütün bunları nəzərə aldı. Eyni zamanda bu istiqamətdə həm Açıq Hökumət Platformasının koordinatoru olaraq, həm Konstutusiya Araşdırmaları Fondunun rəhbəri olaraq hər zaman öz fikirlərimi söyləmişəm. Və çox minnətdaram ki, o, azadlıqdadır. Bu biri tərəfdən konkret kimlərin əfv sərəncamına düşməsi barədə hansısa fikrə malik deyiləm. Bu barədə hansısa fikir söyləsəm doğru olmazdı. Çünki bu, prezidentin müstəsna konstitusion səlahiyyətləridir. Kimlərin əfv olunması ilə bağlı qərarı prezident qəbul edir. Baxmayaraq ki, mən Əfv Komissiyasının üzvüyəm, amma biz öz fikirlərimizi daxil olan müraciətlərlə bağlı söyləyirik. Eyni zamanda burada kollegial qərar qəbul olunub. Əfv Komissiyasının qərarları tövsiyə xarakteri daşıyır. Son anda kimin əfv sərəncamına daxil edilib- edilməməməsi məsələsi prezident tərəfindən həll olunur. Və əlbəttə ki, mən də çox istərəm ki, hər kəs azadlıqda olsun. Amma eyni zamanda qanunvericiliyin tələbləri var. Bu tələblər çərçivəsində hesab edirəm ki, bütün məsələlər həll olunmalıdır. Və indiyə qədər biz bunun qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq həll olunduğunun şahidi olmuşuq. Cəmiyyətdə müzakirə olunan çoxsaylı şəxslərin də azadlığa çıxmasının şahidi olmuşuq. Mən arzu edərdim ki, hər kəz azalıqda olsun. Mən həm də insan hüquqlarının müdafiəçisi kimi də arzu edirəm. Çünki zatən insan hüquqları müdafiəçisi olmaq şəxslərin hər zaman azadlığa çıxmasının tərəfdarı olmaqdır. Bu insan hüquqları müdafiəçisinin fəlsəfəsindən irəli gələn məsələdir.

- Novruz bayramından öncə əfv gözlənilirdi. Hətta böyük əfv olacağı ilə bağlı bəzi media orqanları xəbərlər tirajlayırdılar. Ancaq bu, bir qədər ertələndi və prezident seçkilərindən sonraya salındı. Bu, nə ilə əlaqədardır? Belə fikirlər var ki, cəmiyyətin, sivil toplumun, siyasi məhbusların reaksiyasını yoxlamaq üçün belə bir addım atılıb. Damar yoxlaması kimi. Siz nə düşünürsünüz?

- Mən düşünürəm ki, bu, çox yanlış yanaşmadır. Birincisi, Azərbaycan qanunvericiliyində əfv sərəncamının konkret olaraq nə vaxt verilməsi ilə bağlı göstəriş yoxdur. Bu, cənab prezidentin müstəsna konstitusion səlahiyyətləridir. Bu səlahiyyətlər humanizm, mərhəmət prinsiplərini əldə rəhbər tutaraq mütəmadi olaraq cənab prezident tərəfindən verilən sərəncamlarda ifadə olunur. İstənilən yubiley ərəfəsində, Azərbaycan dövlətinin, dövlətçiliyinin mühüm tarixlərində, milli bayramlar ərəfəsində belə fikirlər səslənir. Bu, Novruz bayramı ərəfəsində də olur, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü, Yeni il ərəfəsində də olur, Qurban, Ramazan bayramları ərəfəsində də olur. Bayraq Günü, Ordu Günü, müxtəlif bayramlarda olur. Hər zaman elə ki o bayramlar yaxınlaşır, dərhal o fikirlər səslənir ki, əfv sərəncamı olacaq. İndiyə qədər əfv sərəncamlarının tarixinə baxsaq, görərik ki, doğrudan da əfv sərəncamları müxtəlif bayramlar- milli bayramlar, eyni zamanda Azərbaycan dövlətinin həyatında olan mühüm tarixi günlərdə baş verib. Müstəqillik əldə ediləndən indiyə qədər 63 əfv sərəncamı imzalanıb. Bu sərəncamlar nəticəsində 7 mindən çox adam azad edilib. Azərbaycan prezidenti cənab İlham Əliyevin prezidentlik müddətində 30-dan artıq əfv sərəncamı imzalanıb və 4 minə yaxın adam cəzadan azad edilib. Sonuncu əfv fərmanı ötən ilin mart ayında Novruz bayramı ərəfəsində verilib. 423 nəfər cəzadan azad edilib. Onların böyük əksəriyyəti, 412 nəfəri cəzanın qalan hissəsindən azad edilib. Ona görə də belə fikirlərin səslənməsini başa düşürəm. Amma bunu hansısa bir siyasi hadisənin baş verməsi ilə bağlamaq yanlış bir məsələdir. Əfv sərəncamının olması ilə bağlı daxil olan müraciətlərə tam olaraq baxılması vacib idi. Hər bir müraciət Əfv Komissiyasının iclasında ətraflı araşdırılır. Orada hər kəsin öz fikrini ifadə etmək azadlığı var. Bu da zaman tələb edən məsələdir. Hər bir müraciət haqqında ətraflı məlumatın, arayışın toplanması vacibdir. Üstəgəl müzakirələrin həyata keçirilməsi vacibdir. Bu da zaman tələb edən məsələdir. Müraciətlərə baxılması davam edir. Əfv Komissiyası işləyir. Daimi olaraq iclaslarını keçirir. Ümumiyyətlə, Əfv Komissiyasının katibliyi və Azərbaycan prezidentinin hüquq- mühafizə orqanları ilə iş, müdafiə məsələləri üzrə xidmətin əfv sektoru isə fasiləsiz işləyir. Hər gün daxil olan müraciətlərlə əlaqədar müvafiq sorğular verir, arayışlar hazırlanır. Bunlar bir anda baş vermir. Eyni zamanda kimlərinsə arzu və istəyini bu və ya digər formada təqdim edirlərsə bu o demək deyil ki, həmin arzu və istəklərə uyğun olaraq qərarlar qəbul olunmalıdır. Hansısa zaman çərçivəsində dərhal əfv sərəncamları olmalıdır. Bəzi hallarda mən belə müsahibələrə və yazılara baxanda xeyli təəccüblənirəm. Görünür, əfv institutunun mahiyyəti və məzmunu, bütövlükdə onun həyata keçirilmə qaydaları haqda yetərli məlumata malik deyillər və yaxud da bilərəkdən məsələni sırf mərhəmətli yanaşma prinsipindən çıxararaq hansısa siyasi istiqamətlərə yönəltməyə çalışırlar. Halbuki, siz bilirsiniz ki, indiyə qədərki əfv sərəncamlarında hər zaman şəxsin mövqeyindən asılı olmayaraq məsələlərə baxılıb, hər kəsə bərabər yanaşılıb. Çünki daxil olan müraciətlərə hər kəsin qanun qarşısında bərabərliyi prinsipinə söykənərək baxılır. Bu zaman bir çox kriteriyalar nəzərə alınır. Bu kriteriyalar hər şeydən əvvəl cəmiyyətin, dövlətin, milli təhlükəsizlik, zərərçəkmişin və məhkumun maraqları arasında balansın qorunub saxlanmasıdır. Əks halda ucdantutma müraciətlər dərhal təmin olunsa, bu, ümumiyyətlə əfv institutunun özünün mahiyyətinə zidd olardı. Əfv dövlət mərhəmətinin cənab prezidentin müstəsna hüquqlarına daxil olan bir institutudur.

- Əliməmməd bəy, damar yoxlaması dedikdə, mən siyasi məhbusları, müxalifət partiyalarının, vətəndaş cəmiyyətinin özünü necə aparmasını nəzərdə tuturdum ki, hakimiyyət onların reaksıyasına baxacaq.

- Əfv Komissiyasının fəaliyyətində kimin siyasi məhbus adlandırılıb- adlandırılmamasından asılı olmayaraq hər bir məhkuma vahid yanaşılır. Eyni zamanda Əfv Komissiyasının əsasnaməsində aydın prosedurlar var ki, şəxsin müraciətinə baxarkən hansı məqamlar nəzərə alınır. Həmin şəxsin səhhəti, ailə vəziyyəti, cəmiyyətin maraqları nəzərə alınır. Onun əməyə münasibəti, Pentensiar Xidmətdə saxlanılma zamanı davranışı. Bütün bunlar hamısı kompleks şəkildə qiymətləndirilir və bunlar nəzərə alınmaqla qərarlar qəbul olunur.

- Mediada 500 nəfər məhkumun əfv olunacağı ilə bağlı xəbərlər verilirdi. Eyni zamanda deyirsiniz ki, Əfv Komissiyasının iclasları davam edir. Ümumiyyətlə, neçə nəfərin adı təqdim olunacaq və ümumiyyətlə, siyasi məhbus kimi tanınan şəxslərdən kimlərin adlarını o siyahıda təqdim edəcəksiniz?

- İlk növbədə qeyd edim ki, Əfv Məsələləri Komissiyasının üzvlərindən heç kim və ya hansısa bir dövlət məmuru, hansısa bir vəzifəli şəxs tərəfindən konkret olaraq 500 rəqəminin istifadə olunmasını xatırlamıram və bu, mümkün deyil. Belə bir informasiyanın rəsmi şəxslər tərəfindən və ya Əfv Komissiyasının üzvləri tərəfindən səslənməsi qeyri-mümkündür. Bunu müəyyənləşdirmək, sadəcə, qeyri-mümkündür. Ola bilər ki, hansısa hüquq müdafiəçisi və yaxud jurnalistlər bununla bağlı müəyyən rəqəmlər səsləndirsinlər, amma neçə nəfərin azad olunacağı ilə bağlı konkret rəqəm söyləmək qeyri-mümkün olan məsələdir və prezidentdən başqa heç kəsin səlahiyyətinə aid deyil. Bunu prezident müəyyənləşdirir. İkinci tərəfdən, orada kimlərin adının olub-olmamasına gəldikdə bununla bağlı da rəsmi şəxslər o cümlədən Əfv Komissiyasının üzvləri tərəfindən hansısa məlumatların verilməsi yanlış olardı. Hər hansı bir şəxsin əfv üçün müraciət edib- etməməsi ilə bağlı məlumatın verilməsinin özü də qanunvericiliyin tələblərinə uyğun deyil. Çünki informasiyanın əldə edilməsi haqqında qanunda bunlar fərdi məlumat kimi qeyd olunur. Fərdi məlumatın yayılması isə yalnız şəxsin özü tərəfindən ola bilər. Bu baxımdan kimin müraciət etməsi ilə bağlı məlumatın yayılması qanunvericiliyin tələblərinə ziddir. Başqa bir məsələ isə onunla bağlıdır ki, ümumiyyətlə, müraciətlərə baxıldığı müddətdə bununla bağlı məlumatların səsləndirilməsi də etik davranış qaydalarına ziddir. İşgüzar müzakirələrin xarakterinə də ziddir. Eyni zamanda nəzərə alsaq ki, daxil olan bütün müraciətlərlə bağlı rəylər sonda cənab prezidentə təqdim olunur və bu rəylər özü tövsiyə xarakterlidir, onda kim o məsuliyyəti öz üzərinə götürüb deyə bilər ki, konkret olaraq kimsə Əfv Komissiyasının siyahısına təqdim olunub. Ona görə də bu barədə hər hansı fikir söyləməyi düşünmürəm və hesab edirəm ki, cənab prezidentin səlahiyyətlərinə aid olan məsələyə qarışa bilmərik.

- Ola bilərmi ki, bu əfvdə bütün siyasi məhbuslar azad olunsun? Çünki bəzi ekspertlər belə fikirlər səsləndirirlər ki, İlham Əliyev seçkini uğurla başa vurduqdan sonra dünya ictimaiyyətinə, Qərbə, Avropa İttifaqına bir jest edərək bu addımı ata bilər.

- Bəzi hallarda ekspertlər elə fikirlər səsləndirirlər ki, həqiqətdən uzaq olur. Müşahidələrimi demək istəyirəm ki, Azərbaycan prezidenti heç zaman kiminsə qarşısında- hansısa qurumlar, təsisatlar, şəxslər qarşısında hansısa öhdəlik götürmür. Nə olursa qanunvericiliyin tələblərinə uyğun, müqavilələrlə tənzimlənən məsələlərdir. İkinci tərəfdən, bilirsiniz ki, bu il Azərbaycanda çox mühüm tarixi hadisələr ilidir. 2018-ci il Azərbaycanda Cümhuriyyət ili elan edilib. Bu il çoxsaylı tədbirlər həyata keçiriləcək, qərarlar, sərəncamlar, qanunlar, fərmanlar qəbul olunur. Bu baxımdan da mən istisna etmirəm ki, Cümhuriyyət bayramı ərəfəsində əfv sərəncamı ola bilər. Amma bunu konkret kimlərinsə əfv olunması üzərində qurmaq tam yanlış bir yanaşmadır. Həqiqətdən uzaqdır. Çünki o müraciətlərə baxılmasında iştirak edən komissiya üzvlərindən biri kimi bilirəm ki, orada kimlərəsə güzəştə getmək və yaxud arxa plana qoymaq yoxdur. Müraciət, vəsatət varsa onlara baxılır. Əfv üçün müraciətin iki forması var. Biri ərizə formasıdır. Ərizə forması ilə məhkumun özü, onun qanuni nümayəndəsi və vəkili tərəfdən müraciət olunur. Digər tərəfdən isə Milli Məclisin deputatları, Azərbaycan Respublikasının ombudsmanı, Penitensiar Xidmətin rəhbərliyi, o cümlədən yerli və beynəlxalq QHT-lərin nümayəndələri, eləcə də həmin təşkilatların özü ayrı-ayrı şəxslərin əfv olunması ilə bağlı vəsatət qaldıra bilər. Bu baxımdan bütün müraciət və vəsatətlərə vahid yanaşma var. Hər hansı bir şəxsə üstünlük verilmədən və ya arxa plana atmadan hamısına baxılır və ətraflı müzakirə olunur.

- Əliməmməd bəy, QHT qanunvericiliyi, vətəndaş cəmiyyəti, donorlar siyasətində hansısa bir yumşalma gözlənilirmi?

- Onsuz da 2013-2014-cü illərdə Azərbaycanda QHT-lər haqqında qanuna əlavə dəyişikliklər edildikdən sonra resurslara çıxışla bağlı müəyyən çətinliklər yaranıb. Əsasən də xarici donorların resurslarına çıxışla bağlı. O zaman qanuna edilən dəyişikliklərin məqsədində, arqumentində şəffaflıq və hesabatlılığın təmin olunması səsləndirilirdi. Çox təəssüf ki, bir çox QHT tərəfindən daxil olan qrantlar təyinatına uyğun olmayaraq istifadə olunmuşdu. Hətta bəzi hallarda korrupsiya və hüquqpozma hallarına da yol verilməsi ilə bağlı məlumatlar səslənirdi. Bununla bağlı müəyyən cinayət işləri də olmuşdu. Bu, istər- istəməz qanunda dəyişiklik etmək zərurətini meydana çıxarmışdı. Həmçinin çox təəssüf ki, bəzi hallarda xarici donorlar tərəfindən qrantların verilməsi ilə bağlı ayrı-seçkilik də mövcud idi. Ancaq müəyyən qruplara yaxın olan QHT-lərə, müəyyən siyasi qüvvələrin orbitində olan QHT-lərə, müəyyən siyasi məqsədləri həyata keçirən QHT-lərə böyük qrantlar yönəldilirdi. Bu da çoxlu suallar yaradırdı. Bu baxımdan da qanunvericiliyə edilən dəyişikliklərdə təkliflər bu idi. Eyni zamanda ölkədə bəzi hallarda müəyyən dövlətlərin pulları tərəfindən həyata keçirilən qrant əməliyyatlarında çirkli pulların yuyulmasına yönələn və ya terrorizmin maliyyələşməsi ilə bağlı fikirlər də səslənirdi. Azərbaycanda, xüsusilə də Orta Şərq, Yaxın Şərq ölkələrinə aid olan bəzi fondlar ölkədən çıxarıldı. Bununla bağlı faktlar da vardı. Amma mən düşünürəm ki, hazırki şəraitdə 2013-2014-cü illərdə qoyulan məqsədə artıq bütövlükdə çatılıb. Qanunvericilikdə xarici qrantlara çıxış məsələnin daha da asanlaşdırması ilə bağlı addımların atılması üçün təkliflər hazırlamışıq. Yeri gəlmişkən, 2016-cı ildə Açıq Hökumət Platforması təşəbbüs irəli sürmüşdü, xarici qrantlara çıxışla bağlı müvafiq müraciətlər etmişdi. Bizim təkliflərimiz də cənab prezidentin xarici qrantlarla bağlı oktyabr fərmanında nəzərə alınmışdı. Eyni zamanda Nazirlər Kabineti 2017-ci ildə iki qərar qəbul etdi. Həm qrantvermə, həm də qrantların qeydiyyatı ilə bağlı. Əlbəttə ki, bu, müəyyən qədər məsələlərin pozitiv, dinamik istiqamətdə hərəkətinə yeni imkanlar, fürsətlər yaratdı. Qeyd etməliyəm ki, 2016-2017- ci illərdə Azərbaycana daxil olan xarici qrantlar ümumi qrantların içərisində 46-54 faizə bərabərdir. Səhv etmirəmsə, 129 milyon manatlıq qrant daxil olub. Söhbət, ümumiyyətlə, xarici maliyyə vəsaitinin daxil olmasından gedir. Burada həm qrantlar, həm ianələr, həm də xidməti müqavilələr vardı. Bilirəm ki, bu gün QHT-lər donorlarla çoxsaylı xidməti müqavilələr bağlayıb və müəyyən layihələr həyata keçirirlər. Əsas məsələ odur ki, mən də bu qənaətdəyəm ki, qanunvericilikdə dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı yenə də Açıq Hökumət Platforması təkliflər paketi hazırlayıb. Həm xarici donorların qrant verməsinə dair məsələlərin daha da asanlaşdırılması, həm çıxışla bağlı məsələlər, həm də digər QHT-lərin fəaliyyət mühitinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı olan istiqamətlərdə. Çünki açıq hökumətin təşviqi ilə bağlı 2016-2018-ci illər milli fəaliyyət planında da vətəndaş cəmiyyəti üçün mühitin yaxşılaşdırılmasından ötrü təkliflərin hazırlanması ilə bağlı tədbirlər nəzərdə tutulmuşdu. Hazırda o təkliflərin icrası istiqamətində addımlar atılır. Həm ictimai şuraların yaradılması, həm də ictimai iştirakçılığın səviyyəsi ilə bağlı dəyişikliklər baş verir. O cümlədən çox istəyirik və təkliflər hazırlamışıq ki, qanunvericilikdə dəyişikliklər baş versin. Çətinliklər tam olaraq aradan qalxsın. Ümid edirəm, inanıram ki, 2016-cı ilin sonundan başlayan bu prosesin dinamikası yüksəkdir və o davam edəcək. QHT-lərin fəaliyyəti daha da gücləndiriləcək, onun maliyyə resurslarına çıxışı daha da asanlaşacaq. Cənab prezident bu günlərdə TASS agentliyinə verdiyi müsahibədə də vurğulayıb ki, ictimai nəzarətin gücləndirilməsinə zərurət var. Bu, həm də vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən ictimai nəzarətin gücləndirilməsinə əlavə yeni imkanlar yaradacaq.