Azərbaycan AB-ABŞ tandemini eşidə bilər

-Fərhad bəy, AŞPA-da Azərbaycanla bağlı ciddi müzakirələr keçirildi. Sizcə, bundan sonra Azərbaycanı nə gözləyəcək?

-Əslində Azərbaycana qarşı hələ bir şey qəbul olunmayıb. Baş katib Nazirlər Komitəsinə müraciət edib, Avropa Məhkəməsi Azərbaycanın Konvensiyanın 46-cı maddəsinə uyğun davranıb, davranmadığı işinə baxsın. Avropa Məhkəməsinin bu işə nə vaxt baxacağı məlum deyil. Amma hər halda Avropa Məhkəməsi deyəcək ki, Azərbaycan Konvensiyanın 46-cı maddəsini pozub. Ondan sonra məsələ Nazirlər Komitəsinə qayıdacaq və Nazirlər Komitəsinin qarşısında Azərbaycana tətbiq etmək üçün müxtəlif variantlar olacaq. Böyük ehtimalla Azərbaycanın AŞPA-da səsvermə hüququ dayandırılacaq. Düzdür, orada variantlardan biri Avropa Şurasından çıxarılmadır, amma məncə bu olmayacaq. Çünki Rusiya Krımı işğal etdi, amma Avropa Şurasından çıxarılmadı. Səsvermə hüququ dayandırıldı. Böyük ehtimalla Azərbaycana da bu tətbiq olunacaq. Vaxtvermə söhbəti olmayacaq. Çünki Azərbaycana çox vaxt verilib. Məsələn, İlqar Məmmədovla bağlı qətnamənin icra olunması ilə bağlı. Hələlik AŞPA-dakı müzakirələrdə o qərara alındı ki, milli dövlətlər rüşvət qalmaqalında adı keçən deputatlarla bağlı istintaq həyata keçirməlidirlər.

-Bütün bunların fonunda Azərbaycan hansı addımları ata bilər və ya atacaq?

Azərbaycanın hansı addım atacağını demək çətindir. Azərbaycanın xarici siyasətini demək çox çətindir. Böyük ehtimalla yenə mediada AŞPA əleyhinə, Avropa qurumları əleyhinə müəyyən bəyanatların şahidi olacağıq. Zatən bundan əvvəl Prezident Administrasiyasının başçısı Avropaya ittihamlar dolu bir bəyanat vermişdi. Böyük ehtimalla bunların davamı gələcək. Yenə Azərbaycan öz növbəsində rüşvət qalmaqalı ilə bağlı məsələni etiraf etməyəcək. Lakin İlqar Məmmədov məsələsində nəsə demək çətindir. Nəyə görə, hansı əsaslarla İlqar Məmmədovla bağlı qərar icra olunmur? Böyük ehtimalla yenə antiazərbaycan ritorikasına gediləcək ki, Avropa Şurası və digər beynəlxalq qurumlar Azərbaycanın qanuni maraqlarını qorumur. Yenə həmişəki kimi BMT-nin 4 qətnaməsinin icra olunmaması söhbətini eşidəcəyik. Yəni nəyə görə həmin qətnamələrin icra olunmamasına diqqət yetirilmir, amma Avropa Məhkəməsinin qərarının icra olunmamasının üzərində bu qədər dayanılır? Yəni yanaşma bu cür olacaq.

-Sözsüz ki, AŞPA-da belə müzakirələrin aparılması Azərbaycanın imicinə zərbədir və ölkə adına bir ləkədir. Bəzi hökumət mediası bunu Azərbaycanın qonaqpərvəliyindən sui-istifadə kimi qiymətləndirdi, bəziləri isə Azərbaycana qarşı təzyiq vasitəsi kimi. Zatən belə bir fikir var ki, beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycana ikili standartlarla yanaşır. Sizcə, bu deyilənlərin hansındasa həqiqət payı varmı?

-Hər şeydə həm həqiqət payı, həm də həqiqətsizlik payı var. Avropa Şurası Azərbaycan münasibətlərinə gəldikdə isə deyim ki, mən aprelin 25-i Strasburqda Yaqlandla görüşmüşəm. Yaqland inandırmağa çalışırdı ki, o hər şeyi Konvensiya və Avropa Şurasının nizamnaməsi çərçivəsində həyata keçirir və diplomatiyanı işin içərisinə qatmaq istəmir. Əslində belə olmalıdır. Lakin həqiqət budur ki, diplomatiya işin içərisinə qatılır. Məhz elə Yaqland deyir ki, mən Avropa Şurasının Baş katibi olaraq nizamnamədən, Konvensiyadan kənara çıxmamağa çalışıram, lakin mən hər şey edə bilmirəm. Çünki burda milli hökumətlər araya girir. Siz gedin milli hökumətlərdən, milli parlamentlərdən soruşun ki, onların yanaşmaları niyə belədir?. Yaqlandın bu sözündə müəyyən dərəcədə həqiqət var. Demək istədiyim odur ki, burda ikili standartlardan söhbət getmir. Tutqa ki, İngiltərədə BP Azərbaycanla müqavilə imzalayır. Bu müqavilə imzalananda onlar müxtəlif şeylərdən təzyiq edə bilirlər. Yəni Qərb hökumətləri. Düzdür onlar bunu dilə gətirmirlər. Amma onlar müqavilə imzalananda müddəaların öz xeyirlərinə olmasına israr edirlər. Bu o deməkdir ki, mənim şərtimi qəbul etsən, təbii ki, mən də başqa məsələdə sənin tərəfini tutacam. Əslində bu, hökumətə verilən bir ismarıcdır. Amma müqavilə müddəalarında göstərilir ki, bu şərtlərlə biz bu müqavilənin imzalanmasını istəyirik. Burda əlbəttə ki, dolayı təzyiqlər də ola bilər. amma BP şirkətini AŞPA ilə bir tutmaq mümkün deyil. Və ya ingilis hökumətini AŞPA ilə bir tutmaq mümkün deyil. İngiltərə bir yana qalsın, İtaliya və Fransa hərəkətlərində də AŞPA-nın məsələlərini aşan, ondan ayrılan bəzi yanaşmaları görmək olar. Yəni sualınız olduqca çətin sualdır. Məsələn, elə Avropa İttifaqı kontekstindən yanaşsaq, Avropa İttifaqının Şərq Tərəfdaşlığı proqramı var. Onun da ortaya qoyduğu standartlar- filan var. Bununla bərabər Avropa İttifaqının üzv dövlətləri xarici siyasətin müəyyənləşməsində yüz faizlik Avropa İttifaqının standartlarına, direktivlərinə bağlı deyil. Onların da müəyyən dərəcədə öz xarici siyasətlərini formalaşdırmaq üçün imkan və səlahiyyətləri mövcuddur. Əsas məsələ odur ki, ikili standart deyəndə nə nəzərdə tutulur? Bəzən beynəlxalq hüquq qaydalarını üstün tuturlar, bəzən demokratiya standartlarını üstün tuturlar, bəziləri isə öz milli maraqlarını üstün tuturlar. İkili standart buna desələr, bəli, bu var. Amma ikili standart bizdə bilirsiz nəyə deyirlər? Ermənistana qarşı bir cürdülər, bizə qarşı başqa cür. Elə söhbət yoxdur. Avropa Şurasından söhbət gedirsə, AŞPA Rusiyaya qarşı bir cür, Azərbaycana qarşı başqa cür standart tətbiq etmir. Burda düzdür, deputatlar arası münasibətlər var, hansı deputat kimin xeyrinə səs verdi, kimin xeyrinə səs vermədi söhbəti var. Azərbaycan çalışırdı lobbiçilik aparsın, deputatları öz tərəfinə çevirsin. Bunlar var. Amma bu lobbiçilik necə nəticələndi? Yaxşı oldu, pis oldu? Burda kimisə günahlandırmaq mümkün deyil axı. Amma Nazirlər Komitəsi çox vaxt Azərbaycanın tərəfini tutur. Yaqland özü uzun müddət Azərbaycanın xeyrinə tərəf tutub. Məhz elə AŞPA-da ondan sual soruşuldu ki, uzun müddətdir bundan sizin xəbəriniz vardı. Bəs niyə susurduz? O da özünə görə cavablar verməyə başladı. AŞPA daxilində frakisyalarda birləşmiş deputatlar arası müzakirələrə gəldikdə isə onların müxtəlif fikirləri, inancları, məlumatları hamısı bir yerdə qaynaşır və nəticə çıxarılır. AŞPA-nın çıxardığı qərarlar hamısı tövsiyyə xarakterlidir. Amma hüquqi qiymətləndirmə edə bilirlər. Bu da ölkənin imicinə aid məsələdir. Ölkənin beynəlxalq imicinə zərbə vurur. Məsələn AŞPA-nın qəbul etdiyi heç bir qərar Azərbaycanın beynəlxalq hüquq məsuliyyətinə heç bir təsir göstərmir. Nazirlər Komitəsi və Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qərarları beynəlxalq hüquq statusuna təsir göstərir.

-Əli Həsənov deyib ki, Azərbaycan Rusiya, İran və Türkiyəyə qarşı sanksiyaları dəstəkləməyəcək. Ola bilərmi bu məsələyə görə Qərb Azərbaycana təzyiq etsin? Yəni AŞPA-dakı bu müzakirələr bu təzyiqin br parçası ola bilərmi?

-AŞPA-dakı kluarlarda mən iştirak edirdim. Mən orada diqqət etdim ki, Azərbaycan deputatları Rusiyanın səsvermə hüququ dayandırıldığı üçün rusiyalı deputatların əvəzinə danışırlar. Türkiyə ilə bağlı vəziyyəti də bilərsiz. İran isə ümumiyyətlə Avropa Şurasının üzvü deyil. Avropa Şurası da İranla bağlı hansısa səlahiyyətlərə malik deyil.

-Əslində Əli Həsənov Qərbin sanksiyalarını nəzərdə tutub. Yəni AŞPA-nı deyil. Mən sizdən soruşurdum ki, AŞPA-da baş verənlərin Qərbin bu məsələdə Azərbaycana təzyiqi kimi qiymətləndirmək olarmı?

-Qərb hansısa formada bu üç dövlətə yönəlik təzyiq edə bilər. Azərbaycan vasitəsi ilə Türkiyəyə belə təzyiq edə bilər ki, Azərbaycana deyə bilər ki, Türkiyəyə ucuz qaz satma. Onun xaricində Türkiyənin bizdən heç bir asılılığı yoxdur. İkincisi, Bakı-Tifliq Qars dəmiryolu açılıb, amma bundan ölkələrin ciddi divident əldə etdiklərini düşünmürəm. Rusiyaya gəldikdə, Azərbaycanın təzyiqi ilə Rusiyanı necə zəiflətmək olar ki? Müəyyən alternativ enerji daşıyıcıları xətti tikilməklə rusiyanın enerji bazarındakı dominantlığını zəiflədərək. Zatən Azərbaycanın özünün alternativ enerji daşıyıcı xəttləri mövcuddur və daha çox onlardan istifadə edir. Bu bəyanat sadəcə olaraq aranı gərgin tutmamağa yönəlik olan bəyanatdır. Məzmun baxımından isə elə bil ki, bu bəyanat hadisələri olduğu kimi əks etdirməsi ilə əlaqəsini görmürəm.

-Səməd Seyidov AŞPA-da çıxışında dedi ki, bizə belə AŞPA lazım deyil. Bundan əvvəlki təcrübələrdə də görmüşük ki, misalçün, Mədən Sənayesində Şəffaflığın Artırılması Koalisiyasında Azərbaycanla bağlı müzakirələrdən sonra Azərbaycan hökuməti həmin təşkilatdan ayrıldı. Səməd Seyidovun bu bəyanatı onu deməyə əsas verirmi ki, bu AŞPA-ya bir təhdiddir? Yəni sizin tənqidlərin qarşılığında biz AŞPA-nı tərk edə bilərik. Bu mümkündürmü? Və ya əksinə, Azərbaycan AŞPA ilə münasibətləri yeniqdən qaydaya salmaq istəsə hansı addımları atmalıdır?

-Azərbaycan hökuməti əmin olsa ki, onu AŞPA-dan çıxaracaqlar, o özü çıxa bilər. Amma dediyim kimi, böyük ehtimalla Azərbaycanı AŞPA-dan çıxarmayacaqlar, səsvermə hüququnu əlindən alacaqlar. Böyük ehtimalla belə olan təqdirdə Azərbaycan qurumun tərkibindən çıxmayacaq. Çünki baxacaq Rusiyaya ki, səsvermə hüququ əlindən alınmış Rusiya AŞPA-dan çıxmadı. Rusiya sadəcə olaraq AŞPA-ya verdiyi ödəmələri dayandırıb. Azərbaycanın nüfuzu və əhalisi o qədər böyük olmadığı üçün ödəmələri dayandırmaq AŞPA-ya ciddi bir təzyiq hesab olunmur. AŞPA ilə münasibətləri düzəltmək isə Azərbaycan üçün olduqca rahatdır. İndi bizim üçün ən krizisli məsələ İlqar Məmmədovun buraxılmasıdır. Prezident seçkiləri həyata keçirilib artıq. Bundan sonra İlqar Məmmədovun azadlığa buraxılması hansı ciddi sarsıntıya gətirib çıxara bilər ki? İlqar Məmmədov buraxılsa, bir çox məsələ xeyli yumşalar. Əslində qanunvericilikdə Avropa standartlarına uyğun olmayan tənzimləmələr mövcuddur. Onların dəyişilməsi də yenə gündəmə gələcək. Amma onlarda olmayan irəliləmə üzvlüyə bu qədər ciddi təsir etməyəcək. Məhkəmə qərarlarını həyata keçirmək lazımdır. Məhkəmə qərarlarının həyata keçirilməməsi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi məsələsində geriyə addımdır. Biri var, AŞPA-nın tövsiyyə xarakterli qətnaməsini yerinə yetirmirsən, biri də var, Avropa Məhkəməsinin qərarlarını. Konvensiyanın 46-cı maddəsinə görə dövlət onları yerinə yetirmək öhdəliyi daşıyır. Bunların nəticələri eyni deyil.

-Bütün bu baş verənlər 2013-cü il Ştrasserin Azərbaycandakı siyasi məhbuslar haqda hesabatının qəbul olunmamasından qaynaqlanır. Sonradan üzə çıxdı ki, hesabat əleyhinə səsverənlər ələ alınıb və ya onların ələ alınmasında korrupsiya elementləri var. İndi bütün bu baş verənlərin fonunda Azərbaycan hökuməti öz daxili siyasətində hansısa dəyişikliklər edə bilərmi? Ən azından bu siyasi məhbus problemi məsələsində hansısa dəyişiklik edə bilərmi?

-Mən bu məsələdə hansısa islahatın olacağını gözləmirəm. Çünki Azərbaycan kimi dövlətlərdə xarici dövlətlərin təzyiqi xeyir verə bilir. Əsasən ABŞ, Rusiya, Türkiyə. Türkiyə Rusiya qədər olmasa da müəyyən məsələlərdə təzyiqi, istəyi göz önünə alınır. Amma Avropa Şurasının və yaxud Avropa İttifaqının Amerikadan kənar hər hansı bir tələbi və ya təzyiqinin Azərbaycanın siyasətinin dəyişməsində heç bir rolu yoxdur. Bəzi məsələlərdə Avropa İttifaqı ilə Amerika bir yerdə təzyiq edə bilər. bu Azərbaycanın daxili və ya xarici siyasətinin dəyişməsinə gətirib çıxara bilər. Bir yerdə olduqda. Ayrı olduqda isə heç zaman bu baş verməyəcək. Çünki bizdə çəkinilən əsas qüvvələr deyillər. Avropanın özünün Azərbaycanın istəyinə zidd olaraq təzyiq edə biləcəyinə inanmıram. Amerika başqadır, Rusiya başqadır. Azərbaycan kimi dövlət bu iki dövlətlə uzun müddətli konfrantasiyaya getməyəcəyini yaxşı başa düşür. Müəyyən islahatlara onların təzyiqi altında gedə bilər.