Bakı Qərblə Şərq arasındakı yelləncəkdə

Azərbaycanla Rusiya arasındakı münasibətlər gözlənilən şəkildə inkişaf edir.  Bakının öz siyasi və iqtisadi  maraqlarını qoruyaraq Moskva ilə Qərb arasında necə uğurlu “gəzişmələr” etməsinin 

doğurduğu təəccüb bitmir. İlham Əliyevin devrilməsi Moskvaya sərf edirmi? “Pravda-ru”nun videokanal efirində bu ölkələrin əməkdaşlığı ilə bağlı fikirlərini rusiyalı ekspert Nadan Fridrixson bölüşür.

-Bu yaxınlarda Biryulevodakı faciə və bütünlükdə miqrantlara olan münasibət, Qarabağ problemi Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətləri  mürəkkəbləşdirir. Vəziyyəti düzəltmək olarmı?

-Mənim düşüncələrimə görə, Moskva ilə Bakı arasındakı münasibətlər hələ 2012-ci ildən mürəkkəbləşib ki, bu da bir sıra məqamlarla bağlıdır. Amma Rusiya və Azərbaycanın əməkdaşlığı hədəf götürmələri təqdir olunmalıdır. Münasibətlərin qırılması nə Rusiya, nə də Azərbaycan üçün yaxşı nəticə verməyəcək. Bir çox ekspertlərin özlərinə rəva gördükləri, amma doğru olmayan “biz Rusyayıq, biz böyüyük, Azərbaycan bizsiz hara gedə bilər, onlar bizə daha çox maraqlıdır” bəyanatları var, amma bu,  qətiyyən belə deyil.

Indi Azərbaycan Rusiyaya  heç də Rusiyanın Azərbaycana

lazım olduğundan az lazımlı deyil. Regionlarda olan çağırışlar dövlətlərdən birlik və ya hansısa ümumi strategiya tələb etmir. Əlbəttə, Qarabağ məsələsi başlıca neqativ faktordur. Son zamanlardakı müşahidələrimə görə, Rusiyanın ekspertlər birliyi və onun çoxsaylı nümayəndələri ya ermənipərəst, ya da azərbaycanpərəst mövqe tuturlar. Bu bir sıra səbəblərlə bağlıdır və bunları sadalamaq belə lazım gəlmir, onsuz da hamıya aydındır.

Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsində vasitəçidir, bu, çox vacibdir. Rusiyaya Ermənistan da olduqca vacibdir, bu,  strateji vaciblikdir, çünki, orada hərbi baza var, bu,  Rusiyanın Cənubi Qafqaza çıxışı üçün dəhlizidir. Bu regionda Türkiyə öz varlığını infrastruktur, iqtisadi layihələr hesabına genişləndirir ki, bu da Rusiyanın milli maraqlarına zərbə vurur. Bunu başa düşmək lazımdır. Azərbaycanın da lazımlığı vacibdir, bu Cənubi Qafqazda geoistiqamətdir.

Bu,  Rusiyanın Qərb ölkələrilə sərt qarşıdurmada olduğu enerji siyasəti tərkiblidir. Qarabağ məsələsi manipulyasiya üçün olduqca əlverişli mövzudur. Bu mövzu ilə ABŞ da manipulyasiya edir. Barak Obama Azərbaycan rəhbərinə ABŞ-ın ATƏT-in Minsk Qrupundakı yeni həmsədri Uorliklə məktub göndərib. Bu məktubda ABŞ Qarabağ məsələsində Azərbaycanın siyasətinə dəstək verdiyini ifadə edib.

  Ermənistana göndərilən oxşar məktubda ümid edilir ki, danışıqlar məsələsində Ermıənistan Azərbaycanı anlayışlı qarşılayacaq. Yəni, bu mövzu ilə ABŞ-da manipulyasiya edir və təkcə Amerika yox, çünki, bu məsələdə dərəcəni bir balaca qaldırmaq kifayət edər ki, olduqca ciddi toqquşmalar baş versin. Regionda narahatlıq var, sərhəddə qoşunlar dayanıb, daim atışmadır, hər tərəf  yalnız öz prizmasından baxaraq öz hüquqlarını ortaya qoyur.    

- Bu gün Rusiyanın mövqeyi nədir?

- Bu situasiya Rusiyaya böyük problemlər vəd edir, çünki, Allah eləməsin, Qarabağ “püskürsə” məhz olduqca ciddi “püskürəcək”, o zaman bizim daxili problemlər də “püskürəcək”. Unutmaq laızm deyil ki, orada bizim cənub sərhədlərimiz var, vəziyyət sadə deyil, orada Stavropol, Krasnodar, Şimali Qafqaz var və bir qığılcım bəsdir ki, bizim daxili problemlər “od”a tutulsun.

Odur ki, Qarabağ məsələsinin kəskinləşməsi Rusiya üçün ən axırıncı  məsələdir. 

Amma baş verənlərə əsasən belə hesab edirəm ki, hər halda orada kəskinləşmə olacaq, amma bu Qarabağ məsələsinə son qoyacaq yeni müharibə naminə olmayacaq, belə deyək, status-kvo-nun “aşırı yüklənməsi” üzündən olacaq. Yəni, hər şey olduğu kimi qalacaq, əvvəlki kimi razı olan-olmayan da olacaq, amma mümkün hərbi toqquşma Rusiyaya ciddi ziyan vuracaq.

  Rusiya Azərbaycanla və Ermənistanla münasibətlərdə Qarabağ məsələsindən imtina edir, hər məsələni ayrı-ayrlıqda müzakirə etməyə üstünlük verir, başqa istiqamətlər üzrə əməkdşalığa cəhd göstərir. Bəziləri kimi belə hesab etmirəm ki, bu münasibət zərər vurur, istər Bakıda, istərsə də İrəvanda bunu yaxşı başa düşürlər. Şükür Allaha ki, orada bir-birinə tay, razılığa gəlməyi bacaran siyasətçilər var, başa düşürlər ki, başqa məsələlər də var və onları həll etmək lazımdır. Qərb Qarabağ məsələsindən daha çox antiRusiya danışıqları üçün istifadə edir. Rusiyanı özünü düzgün, bərabərtərəfli aparmamaqda ittiham edir, əslində isə belə deyil.  

-Moskvanın İlham Əliyevdən canını qurtarmaq istəməsi kimi düşüncələr Azərbaycanda tək-tük deyil...

-Bilirsiz ki, Azərbaycan cəmiyyətində müxtəlif mülahizələr ola bilər və bu, təbii prosesdir. Qorxulu olan bütün cəmiyyətin eyni bir şüarı səsləndirməsdir, bax bu, dəhşətdir. Əlbəttə, orada Rusiyaya münasibətdə inteqrasiyafobiya var, bunu Qərb qızışdırır. Onların dəlilləri guya Rusiyanın SSRİ-ni bərpa etmək istəməsi, imperiya yaratmaq planı, deməli, azad dövlətlər yox, yenidən hamının vassal ola bilməsi qorxusudur. Əliyevin Moskvaya xoş gəlməməsi, onu sıradan çıxarmaq istəməsi kimi şayiələr mənasızdır, bunu ya axmaqlar, ya da əclaflar deyirlər. Regionlarla məşğul olan istənilən adam, heç olmasa bəzən xəbər lentlərinə baxan adam görüb başa düşməldiri ki, İlham Əliyev Moskvanı da, Qərbi də tamamilə qane edir.   

  Xüsusilə Moskva Əliyevdə razılığa gəlməyi bacaran siyasətçini görür ki, onunla Cənubi Qafqazdakı məsələləri həll etmək olar. Politoloq Trofimçuk belə bir tezis ortaya qoydu ki, postsovet ölkələrindəki hər sonrakı prezident Rusiya üçün əvvəlkindən pis olur. Allah eləməsin, əgər Azərbaycanda indi hakimiyyət dəyişsə bu respublika üçün də, regiondakı durum üçün də fəlakət olar. Bu həqiqətən fəlakət olar, Rusiya bundan heç bir uduş əldə edə bilməz, “Rusiya Əliyevi sıradan çıxarmaq istəyir” bağıranlar bunu başa düşməlidir.

- Az əhəmiyyəti olmayan sual, ruslar Azərbaycanda özlərini necə hiss edirlər?

-Azərbaycanda bir neçə dəfə olmuşam,  deyə bilmərəm ki, orada onları kimsə sıxışdırır, xüsusilə sıxışdıra da bilməzlər. Bakının küçələrində gəzmişəm, bütün Azərbaycanda yox, ancaq Bakıda olmuşam, odur ki, paytaxtda görüdüklərim əsasında müakimələr qura bilərəm. Mağazalara girirsən, rus qızları, slavyan qıazları, rusiyalı qızlar işləyirlər, rusiyalı gənclər işləyirlər, onlar Azərbaycan və rus dillərində danışırlar, kimsə ancaq rus dilində danışır. Bakıda rus dili yaxşı inkişaf edib, hamı bu dili başa düşür. Mən onların sifətində kiminsə kimisə sıxışdırması əlaməti görmədim.  

  Ola bilsin ki, onlar yüksək vəzifə tuta bilməzlər, cünki, Azərbaycan dilini yaxşı bilmək tələb edilir. Azərbaycan dövlətinin öz dili var, əgər KİV sahəsində çalışmaq istəyirsənsə bu dili yaxşı bilməlisən, bunu təbii ki, dövlət də istəyir. Kimlərsə dili yaxşı bilirsə hüququnu tapdanmış saymır. 

Əgər hansısa lokal toqquşmalar varsa bu, şəxsi toqquşmadır və belə hadisələr hər gün bütün ölkələrdə baş verir.

  Azərbaycan Qərb ölkələrinin diqqət mərkəzindədir, monitorinq edilir, danışmağa bəhanə ver ki, demokratik normalara əməl olunmur... Azərbaycanin geosiyasi arenada vəziyyətini nəzərə alsaq hazırda rus əhalsininin sıxısdırılmasına görə başına döyülməsi ona sərf etmir. 

-Biryulevodakı son hadisələrdən sonra ardınca qeyri-leqal miqrantlardan “təmizlənmə” Azərbaycanda rusofobiya qorxusu yarada bilərmi?

-Millətçilik elə-belə baş vermir. Millətçi ovqat həmişə var, istənilən cəmiyyətdə var və bu təbii prosesdir. Nə zaman ki iki qüvvəni toqquşdurmaq istəyirlər, o zaman hansısa kənar əl axtarırlar. Kimsə deyə bilər ki, bu, sui-qəsdin daimi nəzəriyyəsidir, onu hər yerdə axtarmaq olmaz. Mənə elə gəlir ki, indiki situasiyada kimsə toqquşma vasitəsilə öz məsələsini həll etmək istəyir. 

Rusiyanın nümunəsində, yenə də Birylevoda baş verənlər,  bütün zahiri əlamətlərinə görə milli məsələdir. Amma bundan bir qrup adam tərəvəz bazası ətrafındakı özəl iqtisadi məsələsini həll etmək istəyib. Biryulevo sakinlərinin tərəvəz bazasının heç cür həllini tapmayan mürəkkəb iqtisadi tarixi olması haqda dediklərini biz sonralar jurnalist

tədqiqatlarında oxuduq. Birdən burada qırğın baş verir və situasiya həllini tapır. Bunun arxasında kimsə durur və kimsə daha qlobal məqsədlər güdür. Millətçiləri toqquşmaya cəlb etmək ən əlverişli üsuldur, çünki, çağırışlar olduqca sərt səslənir, hakimiyyətin buna reaksiya verməsi mürəkəbləşir. Azərbaycanda ruslara münasibətdə belə iqtisadi əsaslar yoxdur, orada ruslar iqtisadiyyatda azərbaycanlıların  Moskvada tutduqları mövqeləri tuta bilmirlər.    

-Azərbaycan anti-Rusiya layihələri kimi dəyərləndirilən bir çox siyasi və iqtisadi layihələrdə iştirak edir: NABUCCO, GUAM... Bu Moskvanın Ermənistanla bağlı fəaliyyətinə və Qarabağ məsələsindəki mövqeyinə reaksiya hesab oluna bilərmi? 

-Bağışlayın, siz NABUCCO dediniz? NABUCCO layihsindən imtina edilib, NABUCCO-Westlə məhdudlaşdırılıb, daha sonra seçim Transatlantik qaz kəmərilə NABUCCO-West arasındadır. Burada Azərbaycan Transadriatik qaz kəmərini seçməklə Rusiyanın maraqlarına oynadı ki, bu,  olduqca vacib məqamdır. Bu niyə vacib məqamdır? Ona görə ki, NABUCCO-West Avstriyaya qədər uzanmalı idi, bu, olduqca ciddi məsələdir, bu layihə seçilsəydi Rusiyanın rəqabət apara bilməsi çox ağır olacaqdı. 

Transadriatik qaz kəməri Xorvatiyaya, Bolqarıstan və İtaliyaya gedir. Bu,  çox vacibdir, belə ki, Avstriya və Almaniya yan-yanadır, Avropa İttifaqı iqtisadiyyatı ancaq Almaniyada fəaliyyət göstərir. Praktiki birbaşa qazlaşdırma isə vəziyyəti, Avropa İttifaqına bu resursun göndəricisi olan Rusiyaya münasibəti dəyişdirir.   

  Fikrimcə, bu, Azərbaycanın Rusiya ilə münasibətləri sona qədər korlamamaq və Transatlantik qaz kəmərini seçmək cəhdidir. Bunu tam anti-Rusiya layihəsi saymaq olmaz. Amma dediyim kimi, Türkiyədə tikilməkdə olan Transatlantik qaz kəməri gələcəkdə birləşərək Cənub dəhlizinin aparıcı həlqəsi olacaq. Rusiyadan yan keçməklə enerji resurslarının xarici bazarlara çıxarılması marşrutu, əlbəttə,  Rusiyanı razı salmır.

Kimi razı salar ki? Rəqabət gedir, amma bu rəqabət Azəırbaycanla Rusiya arasında deyil, Rusiya ilə Avropa İttifaqı, Vaşinqton arasındadır. Azərbaycan, Suriya, bütünlükdə Yaxın Şərq isə ciddi oyunçuların maraqlarının toqquşduğu  döyüş meydanıdır. 

 Bu qlobal prosesi nəzərə alaraq Ermənistana görə,  Azərbaycanın Rusiyadan qisas almasını söyləmək təxminən Hitlerin yəhudi əhalisini uşaq vaxtı ayağını tapdamasına görə qırması kimi gülməli səslənir. Azərbaycan bu səviyyəyə enərək hər hansı xırda məsələyə görə qonşusu ilə münasibəti korlamayacaq. Burada tam ciddi qlobal proseslər baş verir, Azərbaycan Qarabağa və Ermənisatan münasibətdə yeni taktika seçərək ağırlığı iqtisadi üstünlük üzərinə qoyur. 

-Bakinin loyal münasibətini qazanmaq üçün Rusiya Ermənistana dəstəkdən iimtina edə bilərmi?

- Əlbəttə yox. Rusiya vasitəçidir. Bu vasitəçilik bir qədər özünü doğrultmayıb, özünü gözdən salıb, tərəfləri təmin edən mexanizm hazırlaya bilməyiblər, amma olduqca ciddi işdir. Ermənistan Gömrük İttifaqına daxil olur, yumşaq desək, Rusiya əleyhinə deyil, hətta dəvət edir, təbii ki, bu isə o deməkdir ki, Rusiya Ermənistandan imtina etməyə hazır deyil. Əgər Rusiya imtina etsə, hərbi bazasını itirir, Ermənistan dərhal Avropa İttifaqına tərəf gedir, bu isə Rusiyaya ciddi hədədir. 

Bax, Gürcüstanın qazı yox, nefti yox. Niyə Gürcüstan hamıya lazımdır, niyə onun ətrafında oyun gedir? Gürcüstan Ruiyaya yaxın olmaqla ciddi coğrafi vəziyyətə malikdir. Orada NATO qoşunları yerləşdiyi halda bu Rusiyanın milli maraqlarına birbaşa təhlükə olacaq. Ona görə də Rusiya Gürcüstan uğrunda ciddi qarşıdurmaya girib. Rusiya Ermənistandan və ya Azərbaycandan imtina etməyəcək, məsələ uşaq oyunu deyil, olduqca ciddidir.

Rusiyanin sərhədləri geniş, böyükdür, Rusiyanın bu istiqamətdəki regionları  baş verən hadisələrə məhkum olur, buna dağınıq yanaşmaq olmaz. Bu gün Ermənistanla dost olaq, sabah Azərbaycanla.Əgər belə adi siyasət yürütsəydi Rusiya buralarda varlığını qoruya bilməzdi.

- Azərbaycanın tamamailə ABŞ təsirinə düşməsi mümkünlüyü necədir?

Bu ola bilməz. Məsələ belədir ki, Azərbaycan çoxvektorlu siyasət yürüdür. Bu, onun prinsipidir, ona görə də Azərbaycan artıq ilk dəfə deyil ki, Rusiya hökumətilə, Gömrük İttifaqı, Avropa İttifaqı ilə interqasiyadan imtina edib. Indiki halda çoxvektorlu siyasət Qərbi də, Rusiyanı da qane edir. Azərbaycan hansısa səviyyədə ABŞ-a loyal oalcaq, hansısa başqa situasiyada Rusiyaya yaxınlaşacaq. Bu siyasəti heç kəslə münasibətləri pozmamaq üçün  adekvat səviyyədə uzun müddətə saxlamaq olduqca çətindir, bu, tamam ayrı mövzudur.

Bu gün vəziyyət belədir, bu vəziyyət var və olacaq. Biz də sizinlə müşahidə edəcəyik ki, Azərbaycan bu və digər səviyyədə necə müxtəlif mövqelər tutacaq. Bu isə təbii prosesdir.