Düşmənçiliyə son qoyulmalıdır. Nə qədər çətin olsa da

Azərbaycan Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamağa hazırdır.  Prezident İlham Əliyev iyulun 14-də Bakının Binəqədi rayonunun Xocasən qəsəbəsində şəhid ailələrinə və müharibə əlillərinə mənzil və avtomobillərin təqdim edilməsi mərasimində belə deyib. 

"Ancaq Ermənistan tərəfindən buna reaksiya yoxdur, rəsmi reaksiya yoxdur. Qeyri-rəsmi kanallarla bizə çatan məlumat budur ki, Ermənistan buna hazır deyil. Hesab edirəm, bu, çox böyük bir səhv olacaq. Necə ki, müharibə ərəfəsində və müharibə dövründə Ermənistan tərəfi böyük səhvlər buraxıb, hərbi cinayətlər törədib", deyə Əliyev bildirib. İlham Əliyev hesab edir ki, bu təklif yeni real vəziyyətə əsaslanır.

“Biz hesab edirik ki, məsələ həll olunub, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi olmalıdır. Bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanınması olmalıdır, sərhədlərin tanınması olmalıdır, delimitasiya işlərinə start verilməlidir. Onu da bildirməliyəm ki, delimitasiya işləri ilə bağlı indi beynəlxalq təşkilatlar da müsbət reaksiya verirlər".

Konfliktoloq Əvəz Həsənov ASTNA-ya müsahibəsində iki ölkə arasındakı sülh müqaviləsinin perspektivi barədə suallara cavab verib.

* * *

Sual: Əvəz bəy, İlham Əliyev deyib ki,  Azərbaycan Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamağa hazırdır. Ancaq Ermənistan tərəfindən buna rəsmi reaksiya yoxdur. Azərbaycan sülhə hazırdırmı? Hazırdırsa, Ermənistan niyə hazır deyil?

Cavab: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sülhə hazır olmasını elan etməsi əslində təbii bir istəkdir. Ölkə uzun ildən sonra işğal altında olan ərazilərini azad edib, həmin ərazilərdə qısa bir müddətdə minalardan təmizlənmə və quruculuq işlərinə başlayıb. Onun üçün əsas prioritet məsələ dünya ictimaiyyətinin diqqətini bu quruculuq işlərinə cəlb etmək və dəstək qazanmaqdır. Quruculuq üçün ən yaxşı dəstəyi məhz sülh və əmin-amanlıq şəraitində qazanmaq mümkün olacaq.

Eyni zamanda Azərbaycan ümid edir ki, Ermənistan tərəfi də özünün iqtisadi vəziyyətini və siyasi münasibətlərini inkişaf etdirməklə məşğul olacağından bölgədə sülhün qayıtmasına maraqlı olacaq. Azərbaycan üçün sülh əlverişlidir, Ermənistan üçün isə sülhün əldə olunmasına getmək iqtisadi cəhətdən sərfəli olmasına baxmayaraq siyasi baxımdan məğlubiyyəti qəbul etmək deməkdir.

Ermənistanın rəsmi reaksiyasının olmamasının əsas səbəbi hələ ki, 2020-ci il müharibəsinin nəticələrini tanıması, hakimiyyətin imicini itirməsi, xalqın çaşqın vəziyyətdə olmasından ibarətdir.

Ermənilər əmin olmaq üçün vaxt götürməli olacaqlar. Onlar başa düşürlər ki, indiki şəraitdə sülhə getməklə milli ruhun kəskin şəkildə aşağı düşməsi, diasporanın Ermənistanda hakimiyyət ilə əlaqələrinin kəsilməsi və yaxud zəifləməsinə səbəb olacaq. Demoqrafik vəziyyətə sülh müsbət təsir etsə də ümumən ölkənin digər problemlərinə ciddi təsir etməyəcək. Əsas sülh deyil, əsas sülhdən necə bəhrələnməkdir. Ermənistanın buna imkanı və vaxtı çatacaqmı? İnanmıram ki, indi iqtisadi krizis və dövlətlərin qapanması fonunda onların güclü dəyişikliklət etmək və dəstək almaq imkanları var.

Sual: Prezident sülh sənədində  iki ölkənin bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanınmasını, sərhədlərin tanınmasını, delimitasiya işlərinə start verilməsini qeyd edib. Sizcə, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı sülh ancaq bu məsələləri ehtiva etməlidirmi?

Cavab: Əslində Prezident İlham Əliyevin səsləndirdiyi tezislər regionda normal münasibətlərin qurulmasına yönələcək bir tezislərdir ki, onun icra olunması Qərbin və sivil dünyanın marağında olmalıdır. Azərbaycan 30 il müharibə şəraitində olmasına baxmayaraq inkişafdan qalmadı və əksinə özünün beynəlxalq siyasət və maliyyə siyasətində rolunu artırmağa başladı. Ermənistan isə bu 30 il müddətində inkişaf etməyə maliyyə imkanı əldə edə bilmədi.

Noyabrın 10-da imzalanmış razılaşmadan sonra imkan yaranır ki, bölgədən keçən hansısa kommunikasiya xətlərinə qoşulmaqla ölkənin müəyyən mənada qazanc götürməsi real olsun. Bundan ötrü sərhədlərin müəyyən olunması və xəritəçəkmə işinin yekunlaşması əsas mərhələdir.

Mən belə başa düşürəm ki sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası qaçılmaz olacaq. Bunun artıq müəyyən bir mərhələdə olduğunu görürük. Bu həm də regional dövlətlər üçün də lazımdır ki, gərginliyin yenidən alovlanmasına imkan verməsin, başladıqları və yaxud başlayacaqları layihələrə ciddi təsir etməsin.

Azərbaycan və Ermənistan arasındakı sülh müqaviləsi təbii ki, geniş sahələri əhatə edəcək bir razılaşma sənədi olacaq. O sülh müqaviləsinin tezisləri necə olacaq hələ tam aydın olmasa da bəlli olanı odur ki, sərhədlərin tanınması, hər iki xalq arasında düşmənçiliyin bitməsi, qaçqınların geri qayıtması və yaxud onlara kompensasiyanın ödənilməsi kimi məsələlər həmin sənəddə əks olunacaq.

Sual: Tutaq ki, Ermənistan Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağa razılaşdı və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdı. Bununla məsələ bitirmi? Çünki Azərbaycan ərazisində hələ nəzarət edə bilmədiyi ərazilər var  və orada separatçı rejim hökm sürür. Onlarla məsələ necə həll olunacaq?

Cavab: Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanan sülh müqaviləsinin ən əsas bəndlərindən biri də hər iki dövlətin Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilərə hansı yanaşmanı sərgiləməsi olacaq. Ərazi bütövlüyünün tanınması məsələsi də beynəlxalq ictimaiyyətin marağında ola biləcək bir prinsipdir. Xüsusən Avropa Birliyi ilə hər iki dövlətin əməkdaşlığı sərhədlərin tanınmasını vacib edir. Bu əgər baş verəcəksə Rusiyanın Gürcüstan və Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanımasını şərt kimi qoya biləcəkləri üçün presedent yaranacaq. Demək istəyirəm ki, sərhədlərin tanınması beynəlxalq hüquq baxımdan normal bir hal kimi də təşviq olunacaq.

Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayan ermənilər orada yaşamağa davam edəcəklər. Təbii ki, zaman keçdikcə, Azərbaycanın orada yaşayan ermənilərə münasibəti müsbətə doğru dəyişdikcə, ermənilər ilə münasibətlər isindikcə düşmənçiliyin davam etdirilməsi çətin olacaq. Orada hansı icra strukturlarının qalacağını isə biz bir müddətdən sonra daha fəal müzakirə olunmasının şahidi olacağıq.

Sual: Bir tərəfdən sülh müqaviləsindən danışır prezident. O biri tərəfdən Şuşada, Naxçıvanda, Tovuzda, Kəlbəcərdə və digər ərazilərdə atəşkəs pozulur. Belə bir gərgin şəraitdə sülhdən danışmaq tez deyilmi?

Cavab: Sülhdən danışmağa sərhəd bölgəsində ara-sıra atışmalar mane olmamalıdır və olmayacaq. Bu yaxınlarda sosial şəbəkələrdə çox populyar olan bir status paylaşmışdım. "Müharibədə qələbə çalıb, sülh müqaviləsi imzalamağa nail olmayan tərəf hər zaman müharibə təhlükəsi ilə yaşayacaq". Bu o deməkdir ki, müharibəni qazanmaq hələ sülhü qazanmaq deyil. Ermənistanın təcrübəsi göstərdi ki, vaxtında münasib sülh təklifləri vermiş olsaydılar və yaxud danışıqlar prosesindən fayda götürsəydilər indi fərqli mövqe və nəticə ilə sülh müqaviləsi bağlamaq şansları olacaqdı. Sülhdən danışmaq heç zaman gec deyil, əsas odur ki, onu bağlamağa gecikməyəsən.

Sual: Ümumiyyətlə, son vaxtlar bu gərginliyin səbəbi nədir? Bunu sülhə qarşı çıxanların təxribatı hesab etmək olarmı? Əgər belədirsə, kimlər və niyə regionda hazırda gərginlik yaratmaq istəyirlər?

Cavab: Ermənistan müharibədən yenicə çıxanda hər hansı gərginliyin yaranmasında maraqlı deyildi. Çünki, bu onun daha çox mövqe itkiləri verməsinə səbəb olardı. Lakin Ermənistanda parlament seçkilərinin keçirilməsi və Paşinyanın müəyyən arxayınlıq qazanmasından sonra yenidən Ermənistanın maraqları barədə və onun tanınması barədə aktiv fəaliyyətə keçəcəkləri proqnozlaşdırılandır. Azərbaycanın sülh üçün bütün proseslərə hazır olduğu bir vaxtda dünyanın gözləntiləri başqa olacaq.

Ermənistan isə yenidən hər hansı gərginlik yaratmaqla Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin heç də asan həll olunan məsələ olmadığını beynəlxalq ictimaiyyətə xatırlatmağa maraqlı olacaq.

Sual: Ümumiyyətlə, Ermənistan Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi ilə bağlı son vaxtlar xeyli müzakirələr gedir. Bu müzakirələrdə səsləndirilən fikirlərə münasibətiniz necədir? Və sizin sülhlə bağlı təklifləriniz nədən ibarətdir?

Cavab: Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhü şərtləndirən çoxlu amillər var idi. Lakin, biz baxırıq ki, bunlar alınmadı. O zaman imzalanacaq sülhdən hər iki tərəf qazanacaqdı və bu uzunmüddətli sülh olacaqdı. İndi isə Azərbaycanın üstün mövqe əldə etdikdən sonra təklif etdiyi sülh Ermənistanı qorxudur. Normal sülhün əldə olunması üçün hər iki xalq başa düşməlidir ki, düşmənçiliyə ən çətin addımlar atmaq olsa da belə buna son qoymaq lazımdır. Düşmənçilik hər iki xalqı normal inkişafdan saxlayacaq, regionu dünya üçün açıq olmağa maneə yaradacaq, insanların xoşbəxt yaşamasına ağır zərbə vuracaq. Sülh müqaviləsinin qırmızı xətti budur. Həmin müqaviləni bağlayan zaman Almaniya və Fransanın dünəni və bu gününü göz önünə gətirmək lazımdır. Azərbaycan və Ermənistan üçün dünyaya qapanmaq çətin olacaq və o üzdən bu regionda münasibətlərin gec-tez düzələcəyinə gətirəcək.