İlqar Məmmədov: �Prezidentliyə namizədliyimi əlbəttə irəli sürəcəyəm�

***

- Bizim ölkədə sosial şəbəkədə irəli sürülən fikrə görə həbsə düşmək asandır. Siz altı ilə yaxın həbsdə oldunuz. Bu, çoxdur. Düzgün, ləyaqətli ictimai fəal cəzaçəkmə yerlərində necə tab gətirməlidir, öz ləqayətini necə qorumalıdır və sınmamalıdır?

- Həbsxana həyatında fövqəladə hallarda özünü qorumağın müxtəlif yolları var. Bunlardan biri - başa düşürsən ki, sənin orada olmağın həbsxana sisteminin əməkdaşlarından, nəzarətçilərdən heç də hamısının xoşuna gəlmir. Onların bəzisi birbaşa sənin siyasi fəaliyyətinə rəğbətlə yanaşır. Onların sayı sənin oradakı çətinliklərə davam gətirməyin üçün yetərincə çoxdur.

Bundan başqa, taleyin iradəsilə həbxsanaya düşənlərə hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Mühakimə olunanların və ya istintaq altında olanların heç də hamısı, hətta cinayət törətsələr belə, pis adamlar deyil. Bəzən cinayətə həyatdakı sosial ədalətsizliyin üstünə gəlmiş təsadüf səbəb olur. Bəzən insan cinayət törətməyə məcbur olur, özünə nəzarət edə bilmir, sonra da təəssüf edir. Bəlkə də, onlardan bir çoxu, azadlıqda olsaydı cəmiyyət üçün başqalarından daha qiymətli olardı. Ancaq bu həyatdır.

Qısası, ictimai-siyasi fəaliyyətimə rəğbət bəsləyən nəzarətçilər və məhbuslar tərəfindən özümü müdafiə olunmuş hiss etmişəm. Onlar şəxsi səviyyədə ədalətsiz hakimiyyət sisteminə, qeyri-düzgün ictimai quruluşa qarşı gedən istənilən səxsə rəğbət bəsləyirlər. İnsani səviyyədə bir etirazdır, və o, siyasi məhbusların yaşaması üçün əhəmiyyət kəsb edir.

- Nəzarətçilər sizə necə kömək edirdilər ki?

- Nəzarətçilərin yardımı əsasən məlumat sızdırılmasından ibarət olur. Məlumat sənə imkan verir ki, çətin çevrədə yolunu düz tapasan. Özü də, bu yardımları hətta sənə qarşı əmrə tabe olaraq repressiv addımlarda iştirak edənlər də paylaşır.

- Öz vəziyyətini pisləşdirməmək üçün nələri etmək olmaz?

- Rəsmi həbsxana qaydalarından başlayaraq qadağalar çoxdur. Cəzaçəkmə yerlərində həbsxana icmasının adətlərini pozmaq olmaz. Özün özünə də bəzi məhdudiyyətlər qoyursan ki, öz siyasi statusuna uyğun olasan.

- Ailənizlə əlaqəniz vardı?

- Həftədə iki dəfə 15 dəqiqə ailəmlə telefonda danışmağa icazə verilirdi. Son üç ildə başqa heç yerə telefon açmağa icazə vermirdilər. Telefon danışığı dinlənilirdi, yəqin tək bir qurum tərəfindən də yox. Ayda iki dəfə ailəmlə görüşə bilirdim. Qızımın bir gənc kimi formalaşmasını elə də yaxından müşahidə edə bilmədim. Həbs olunanda 9 yaşı vardı, həbsdən çıxanda 15. Amma yoldaşım da, qızım da hər şeyi anlayırdılar, mən də onlara ruhdan düşmək üçün səbəb vermirdim.

Mənə yerli və ya beynəlxalq dəstək kampaniyalarının növbəti dalğasına cavab olaraq, vaxtaşırı telefon danışığı hüququndan məhrum edirdilər. 2015-ci ildə telefona çıxışımı bir ay yarım ümumiyyətlə qadağan etdilər, bəzən məhdudlaşdırırdılar, həftədə bir dəfə zəng etməyə icazə verirdilər. 2014-cü ildə Şəkidə olanda özüm ailəmə icazə vermədim ki, Şəkiyə gəlsinlər. Çünki Şəki Bakıdan çox uzaqdır. İl ərzində iki dəfə uşağı gördüm. Sonra məni Bakı yaxınlığındakı 2 saylı koloniyasına gətirdilər.

- Sizi nədən ötrü sıxırdılar?

- Repressiv hərəkətlərin ideyası bu idi ki, mən gərəksiz və müdafiəsiz olduğumu "anlayım", məni alçaltsınlar, üzərimdə tam hakimiyyətin olduğunu göstərsinlər ki, mən də bu hisslər altında onlara təslim olum, əfv haqqında müraciət yazım, peşman olum, günahımı etiraf edim və s. bu kimi şeylər. Mən, onların fikrincə, anlamalı idim ki, məni repressiya edən hakimiyyətə qarşı çıxmağa dünyada heç kim qadir deyil. Bu, həmişə baş vermirdi, amma olanda uzun müddət davam edirdi.

- Hansı yerlərdə saxlanılırdınız?

- Öncə bir gün Bakıda hansısa müvəqqəti saxlama təcrdxanasında qaldım. Sonra 10 ay Kürdəxanı istintaq təcridxanasında. Ondan sonra iki ay Gəncə istintaq təcridxanasında saxladılar, oradan Şəki məhkəməsinə apardılar. Yolüstü Yevlax və Mingəçevir təcridxanalarında da gecələdim. Sonra məni 10 ay müddətinə Şəki istintaq təcridxanasına apardılar. Hökm qüvvəyə mindikdən sonra tərcümeyi-halıma bir həftəlik Şüvəlan təcridxanası da yazıldı. Sonda daimi olaraq Binəyə iki sayı koloniyaya apardılar. Səkkiz müəssisə yetərlidir ki, ölkədə cəzaçəkmə yerləri ilə bağlı təsəvvürün olsun.

- Bu müəssisələri müqayisə edə bilərsiniz mi?

- Edə bilmərəm, çünki bu, mənə yaxşılıq edənlərə ziyan vura bilər, pislik edənlərə isə xeyir verər.

- Həbsdə olduğunuz müddətdə cəmiyyət dəyişibmi?

- Dəyişiklik hiss edirəm. Altı il ərzində həyat səviyyəsi pisləşib, iki dəfə manatın devalvasiyası baş verib, əhalinin gəlirləri azalıb. Adamlar hakimiyyətə qarşı tənqidi münasibətə daha diqqətli oldular. Əgər əvvəllər cəmiyyət bizim söylədiyimizi çox da fəal eşitmirdisə, indi o, hakimiyyətə qarşı daha tənqidi yanaşır, nəinki bəzi nominal olaraq müxalif partiyalar. Bu gün obyektiv olaraq yaranmış ictimai-siyasi iqlim müxalif ictimai-siyasi qüvvəya nəticəsindən böyük əminliklə öz işini planlamağa imkan verir.

- Sizin hazırki statusunuz necədir? Nəyi edə bilərsiniz və nəyi etmək qadağandır?

- Sərbəst buraxsa da, hakimiyyət cəzamın müddətini artırıb. Əvvəlcə həbs müddətim yeddi il idi. Sonra hakimiyyət Avropa məhkəməsi qərarının icrasını tələb edən Avropa Şurası ilə öz aləmində kompromisə gedərək məni şərti olaraq azad etdi. Ancaq cəza müddətini yeddi il yarımadək artırdı. Həbs müddətimin bitməsinə bir il yarım qalırdı, indi isə iki illik "sınaq müddətində"yəm: ölkədən çıxa bilmərəm, hakimiyyətə məlumat vermədən yaşayış yerimi dəyişə bilmərəm, hər 10 gündən bir probasiya şöbəsi deyilən yerdə qeydiyyatdan keçməliyəm və davranışımla göstərməliyəm ki, islah yolundayam. Bu məhdudiyyətləri məhkəmə qoyub. Amma başqa, qanunda dolayısı ilə nəzərdə tutulan şərt-məhdudiyyətlər də var. Məsələn, 2026-cı ilin avqustuna qədər parlament və prezident seçkilərinə namizədliyimi irəli sürə bilmərəm.

- Bu müddət niyə təyin edilib? 2026-cı ildən sonra indiki hakimiyyət gedəcək? Sizin müsahibədən belə çıxmır ki, siz islah yolunda deyilsiniz?

- Onların ağlında nə olduğunu deyə bilmərəm. İslah olunası hakimiyyətdir, biz yox. Mən təqsirsiz olduğumu iki dəfə Avropa məhkəməsində sübut etdim. Hakimiyyət iki dəfə apellyasiya verdi, iki dəfə apellyasiyanı da qazandıq. Avropa Məhkəməsində işimi vəkil Fuad Ağayev aparırdı. Onunla yanaşı vəkilim Xalid Bağırova da təşəkkür edirəm. Məni fəal müdafiə etdiyi üçün onu Vəkillər Kollegiyasından qovublar. Eynən minnətdaram Cavad Cavadova və Şəhla Hümbətovaya - onlar da çox kömək etdilər, o cümlədən həbsdən sağ-salamat çıxmağıma.

- Yeni hökmün ləğvi imkanları varmı?

- Hazırda kassasiya şikayəti veririk. Tragikomik vəziyyət yaranır, belə ki, dördüncü dəfə Ali Məhkəmədə mənim işimə baxılacaq. Üç dəfə Ali Məhkəmədən Avropa Şurasında gözləmə yaratmaq, prosesi uzatmaq üçün istifadə olundu. Hakimiyyət dördüncü dəfə bu üsula əl atır, hər şeyi yubadır, çünki Avropa məhkəməsində kökündə məğlub olduğunu etiraf etmək istəmir. Qurduqları bu kobud saxtakarlığa görə hakimiyyətə nə oldusa - yaxşı oldu.

Beynəlxalq mətbuat bu barədə çox da danışmır, ancaq ilk dəfədir ki, Avropa məhkəməsində Avropa İnsan Hüquqlarının 46.4-cü maddəsi işə salınıb, haqlarımı pozmuş Azərbaycan dövlətinin özünə qarşı iş açılıb. Artıq mən yox, 47 üzv dövlətin hökumətləri Azərbaycana qarşı Avropa məhkəməsində prosessual işə paşlayıblar. Avropa məhkəməsinin Böyük Palatasının qərarından sonra Azərbaycan Avropa Şurasında nəzəri olaraq üzvlükdən də məhrum edilə bilər.

- Gürcüstan və Ermənistanda demokratik islahatlar baxımından Azərbaycanın yeri necə görünür? Kənardan necə görünürük? Yoxsa fəxr eləməliyik, axı televiziya uğurlu demokratikləşmədən danışır.

- Fəxr edəcəyimiz bir şey yoxdur. Azərbaycan doxsanıncı illərin sonu - iki mininci illərin əvvəlindəki ölkədən - bizim yaxşı mənada gur icitmai-siyasi həyatımız vardı, Gürcüstan, Ermənistan və Ukraynadakından daha güclü demokratik cərəyanlarımız vardı - prosesin quyruğunda gedən ölkəyə çevrildi. Çətinlik ondadır ki, eyni vaxtda bir neçə vəzifəni yerinə yetirməliyik: demokratikləşmə, işğal edilmiş ərazilərin qaytarılması, dünya iqtisadi sisteminə sağlam inteqrasiya, belə ki, Azərbaycan faktiki olaraq neft və qaza ehtiyacı olan istənilən ölkənin xammal yedəyinə çevrilib. Ölkə ÜDM-in 90 faizi Bakıda istehsal olunur.

- Səudiyyəli jurnalisti monarxiya hakimiyyəti öldürdü, ABŞ isə susur, belə ki, Amerika Səudiyyə Ərəbistanının strateji tərəfdaşıdır. Azərbaycanla da eyni şey baş vermirmi? Müxalifət repressiyaya məruz qalır, demokratik ölkələri isə daha çox bizim enerji resursları maraqlandırır.

- Ölkəmizdə demokratik proseslərə laqeyd yanaşmada dünyanı ittiham etməzdim. Dünya müxtəlif adamlardan, ölkələrdən və maraqlardan ibarətdir. Azərbaycanda demokratiya ilk növbədə öz qayğımızdır. Dünyanı ittiham etdikdə öz məsuliyyətimiz unudulur. Səudiyyəli jurnalistə gəlincə, deyim ki, nöqtəni qoymaq tezdir. Səudiyyə Ərəbistanına qarşı sanksiyalar elə dərin və geniş olmalıdır ki, dünya birliyinə qarşı şantaj kimi öz kozırından - neftin qiymətindən istifadə edə bilməsin.

- Qarabağ Komitəsinin analitik qrupunun rəyinə görə, guya Ermənistan hadisələrinə cavab olaraq Azərbaycanda gözlənilən demokratikləşmə ilə bağlı cəmiyyətdə şayiələr dolaşır. Analitik qrup yazır ki, hakimiyyət ölkənin idarə olunmasına müxalifətçiləri də cəlb edəcək.

- Hələ ki hakimiyyət bizi ancaq cinayət məsuliyyətinə cəlb edir, bunu dəqiq deyə bilərəm. Belə analitika bizi inandırmır. Geniş narazılığa baxmayaraq, hakimiyyət özünü çox eyforik tərzdə rahat hiss edir, çünki Neft Fondunda 40 mlrd. dollar həcmində ehtiyati var. Ölkəni demokratiyaya açması üçün onun düşüncəsində heç kiçicik zəmin də görmürəm.

- Nikol Paşinyanın Qafqaz siyasi arenasına gəlməsi Azərbaycanı Qarabağ prosesində yeni vəziyyətə gətirdi. Azərbaycan XİN düzgün hərəkət edir?

- XİN az şeyi həll edir. Onun borcu ölkədəki ümumi vəziyyətin diqtə etdiyi siyasəti həyata keçirməkdir. Paşinyanın odlu ritorikası dünyanın Ermənistana "demokratiya adacığı" kimi, Azərbaycana isə neft diktaturası kimi baxması ilə əlaqədar şəxsi hisslərindən irəli gəlir. O hesab edir ki, Yerevan bundan istifadə etməlidir. Zənnimcə, ədalətli vasitəçilər onu belə cəhdlərdən çəkindirə bilərdi. Ancaq Azərbaycan Qarabağ nizamlanmasında bizim vəziyyəti nəzərə alaraq Ermənistanda baş verənlərdən özü də nəticə çıxarmalıdır. Biz Ermənistanda guya demokratiyanın, Azərbaycanda isə neft diktaturasının olması ilə bağlı dünyanın təsəvvürünü dağıtmalıyıq. Yeganə yol - neft diktaturası olmaqdan əl çəkməkdir.

- Siz Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçməyən Real Partiyasının sədrisiniz. Partiyanın gələcəyini necə planlaşdırırsınız?

- 2020-ci ilin noyabrında parlament seçkiləri keçiriləcək. Hazırda əsas oriyentir budur. Növbəti parlament seçkilərinə hazırlaşmaq və qalib gəlmək üçün kifayət qədə vaxtımız var. Səsverməyə 2 il var. Qalib gəlmək deyəndə, deputat yerlərinin əksəriyyətini əldə etməyi nəzərdə tuturam. Cəmiyyətdəki əhval-ruhiyyəni nəzərə alsaq, bu, real məqsəddir. Növbədənkənar parlament seçkiləri də keçirilə bilər. O zaman yaxşı hazırlaşmaq üçün vaxtımız daha az olar. Bu təqdirdə, vəzifəmiz parlamentdə fraksiya yaratmaq olacaq.

- Bəs preziednt seçkiləri? Namizədliyinizi irəli sürəcəksiniz mi?

- Prezident seçkilərinin nə vaxt keçiriləcəyini bilmirəm, çünki İlham Əliyev heç öz beşillik müddətini oturub başa vura bilmədi, dörd il yarımdan sonra tələm-tələsin erkəns seçki qurdu. İstənilən halda biz seçkiyə hazır olmalıyıq. Prezidentliyə namizədliyimi də ki, əlbəttə irəli sürəcəyəm. Bizdən tez-tez soruşurlar: Respublikaçı Alternativ nəyin alternatividir? Biz ailə-klan hakimiyyətinə respublikaçı alternativik. O hakimiyyətə ki, onun timsalında orta əsrlərin mütləqiyyətçi, konstitusiya ilə məhdudlaşdırılmamış monarxiyaların birbaşa oxşarıdır. Buna qarşı ortaya qoyduğumuz cümhuriyyətçi alternativi bütün legitim məkanlarda nümayiş elətdirəcəyik.