Jerar Libaridyan: Əkrəm Əylisli

Keçmiş Ermənistan prezidenti Levon Ter-Petrosyanın xarici siyasət üzrə müşaviri Jerar Libaridyan Turan-ın Vaşinqton müxbirinə müsahibəsində “Daş yuxular” romanı Azərbaycanda ciddi tənqid obyekti olan və hər kəsin gözü önündə yandırılan Azərbaycanlı yazıçı Əkrəm Əylisli ilə bağlı vəziyyəti şərh edib. 

Sual: “Daş yuxular”, şübhəsiz ki, bir çox azərbaycanlıları şok etdi, lakin bu kitab Ermənistanla sülh yolunda ilk addım kimi qəbul edilə bilərmi?

Cavab: Əkrəm Əylislinin romanını oxumadığım üçün və onunla yalnız mətbuatın məlumatlarından tanış olduğum üçün qiymətləndirmələrimdə çox ehtiyatlı olmaq istəyirəm.

Azərbaycanda reaksiya dəhşətli və sarsıdıcıdır. Maraqlıdır ki, amansızlığı azərbaycanlıların adına yazan yazıçını pisləyənlər özləri qulaqkəsmə kimi vəhşi cəzalar təyin edir. Elə bu kateqoriya və ya hökumət NATO tədbirində erməni zabitini öldürən Azərbaycanlı zabiti qəhrəman elan edib. 

Biri uydurma, digər real olan bu iki fakt istənilən halda cinayətdir. Azərbaycanlıların belə əməllər törətmək iqtidarında olduğunu inkar etmək üçün bəziləri, o cümlədən prezident belə aktlar törədənləri mükafatlandırır və onların üstünü açanları cəzalandırır.

Heç bir kitab, hekayə və ya əməl öz-özlüyündə sülhə gətirib çıxarmaz. Amma hər iki cəmiyyətin digər tərəfin humanistləşməsinə şərait yaratması mühümdür. Cənab Əylislinin əsəri, yəqin ki, bu istiqamətdə bir addım idi.

Daha bir məqamı qeyd etmək yerinə düşərdi. Azərbaycan Qarabağ probleminin həllində ərazi bütövlüyü prinsipində israr edir, bu o deməkdir ki, Qarabağ erməniləri Azərbaycan qaydalarını qəbul etməli və Azərbaycan vətəndaşı olmalıdırlar. Buna görə mən Azərbaycan rəhbərlərindən soruşmaya bilmərəm: Rəsmi Azərbaycan erməni qatilini qəhrəman etdi. Onlar Qarabağ ermənilərinə Azərbaycan vətəndaşlığının qəbul edilməsi üçün hansı stimulu təklif edir? Əslində onlar ermənilərin Azərbaycanda təhlükəsiz yaşaya bilməyəcəyini sübut edib. 

Sual: Ermənistanda belə bir kitab yazılsaydı, erməni cəmiyyəti necə reaksiya verərdi?

Cavab: Belə hipotetik bir suala cavab vermə çətindir, baxmayaraq ki, Ermənistanda da barışıq ideyasının tərəfdarı olan bir çox şəxslər tənqidə və cəzaya məruz qalıb.

Düşünmürəm ki, Ermənistanda vəziyyət analojidir. Çünki Azərbaycan özünü müharibədə uduzmuş kimi hiss edir və orada qəzəb daha çoxdur, barışıq isə daha çətindir.

Ən pisi isə Azərbaycanın itirməsi deyil. Ən pisi onun bu itkilərin real səbəblərini qəbul etməkdən imtina etməsi və onun Qarabağ məsələsi və ermənilərə münasibətdə hazırki mövqeyidir. Aydındır ki, artıq məsələnin siyasi qoyuluşu ilə qarşı-qarşıya deyilik, insanların DNK və genlərinin test edilməsi tələbləri bizi artıq irqi ideologiyaya yaxınlaşdırır.

Sual: Əylisli haqqında şəxsi fikriniz?

Cavab: Bu mühüm suala tam həcmdə cavab vermək üçün onu kifayət qədər yaxşı tanıdığımı düşünmürəm. Amma təsəvvür edə bilərəm ki, yazıçı insan təbiətinin və siyasi proseslərin çox ağıllı müşahidəçisidir, çünki o, daha yaxşı gələcəyə doğru ilk addımın öz tərəfinin çatışmazlıqlarının etiraf edilməsi olduğunu ehtimal edir. Bu müdriklik bütün tərəflər üçün aktualdır.

Sual: Hər iki ölkədə belə vəziyyətdə ziyalılar nə etməlidir?

Cavab: Ziyalı termini müxtəlif qrupları əhatə edir. Mühüm rol oynayanlar üçün ortaq olan bir funksiya var.

Həyatdakı mövqeyindən asılı olmayaraq, ziyalının vəzifəsi cəmiyyətdə başqalarının fikirlərinə hörmətə əsaslanan müzakirələr üçün şərait yaratmaqdan ibarətdir. 

Sual: Münaqişənin necə yekunlaşacağını proqnozlaşdırırsınız?

Cavab: Bu, yəqin ki, cavabı o qədər də xoşagələn olmayan ən mühüm sualdır. Ən yaxşı halda hazırki qarşıdurma davam edə bilər ki, bu da cəmiyyətlərimizi və dövlət sistemini sarsıdacaq. Ən pis halda kimin qalib gələcəyindən asılı olmayaraq, hamı üçün kifayət qədər ciddi nəticələri olacaq yeni hərbi əməliyyatlar mərhələsi ilə üz-üzə qalacağıq. -25В-