“Relslər-relslər, şpallar-şpallar, gecikmiş qatar gəlir..”

***

- Prezident Administrasiyasında hakimiyyətin informasiya siyasətinə cavabdeh olan məmur vəzifəsi bir müddətdir ki, boşdur. Çoxsaylı hökumətyönlü KİV redaktorları bununla əlaqədar müəyyən çaşqınlıq içindədir. Ümumiyyətlə, bu qədər mühüm vəzifəyə yeni təyinatın yubanması nədən irəli gəlir?

–Ölkənin siyasi rəhbərliyi ən azı bu günə qədər KİV-ə nəzarətin saxlanmasında maraqlıdır. Yəni, hazırda fərqli KİV-dövlət münasibətlərinin necə qurulacağını görmür. Bu məqam çox vacibdir. Digər məsələ isə odur ki, bu cür işi necə effektli etmək olar. Sirr deyil ki, hakimiyyət tərəfindən  yaradılan və onun nəzarətində olan KİV -  teleradio kanallar, çap nəşrləri, İnternet-agentliklər və şəbəkə qəzetləri artıq auditoriyaya təsirini itirir. İndi məsələ budur:  nüfuzu necə qaytarmaq, nəzarəti necə saxlamaq. Hazırda bunun üzərində düşünürlər. Bunu etmək isə əlbəttə ki, çox çətindir. Çünki auditoriyaya müxtəlif proseslər, hadisələr barədə obyektiv, həqiqi məlumatlar lazımdır,  insanlara bu, maraqıdır. Vətəndaş başa düşəndə ki, bunun əvəzinə ona təbliğat materialları təqdim edirlər, belə KİV-dən üz döndərir. Yəni, məsələ çox ciddi və mürəkkəbdir, xüsusən də onların hər şeyə nəzarəti davam etdirməyi istədikləri şəraitdə.

Gələcəkdə hər şey hakimiyyətin özü üçün hansı qərarı  qəbul edəcəyindən asılı olacaq. Hesab edirəm ki, məsələ aşağıdakı kimi qoyulmalıdır:  ölkəmizdə yüksək keyfiyyətli, məsuliyyətli, müstəqil, özünü tənzimləyən KİV institutunun yaranması üçün mövcud hakimiyyətlə media arasında tərəfdaşlıq münasibətləri qurulmalıdır. Bu münasibətlər bu gün yoxdur, bunları yaratmaq lazımdır. Bu münasibətlərdə həm hakimiyyətin, həm də medianın maraqları bərabər şəkildə nəzərə alınacaq. Ancaq başqa bir məqam var - hakimiyyətdəki ayrı-ayrı şəxslərin maraqları. Bir tərəfdən, onlar məmurdur, digər tərəfdən isə böyük ailə biznesinə sahibdirlər, öz maliyyə maraqları var və bu maraqlar tutduqları mövqe ilə hər zaman üst-üstə düşmür. Hakimiyyətdə bu cür məmur-biznesmenlər çoxdur. Müstəqil azad KİV isə müəyyən dərəcədə onların işgüzar maraqlarının reallaşmasına mane olur. Çünki onların biznesi haqda hansısa material yayılırsa, bu, onları qıcıqlandırır. İstəmirlər ki, KİV belə məsələlərlə daha da fəal məşğul olsun. Qorxduqları budur  ki, KİV-in güclənməsi, onların maraqları üzərində nəzarətin sərtləşməsinə səbəb ola bilər. Bu, ikinci problemdir. Bütövlükdə məsələ həqiqətən mürəkkəbdir. Bunun həlli üçün tərəfdaşlıq münasibətlərinin yaradılmasından başqa variant görmürəm.   Məsələn, məmurlar öz bizneslərini leqallaşdırıb dövlətdən ayıra bilərdilər. Beləliklə də KİV-in bu cür  mövzulara marağını azaltmaq olar.

Hazırda həmin münasibətlər sahəsində gerçəkdən bir boşluq müşahidə edilir. O mənada ki, hansısa bir ideoloq vardı, nəzarət olunan mediaya göstəriş verirdi, onları idarə edirdi, nə yazacaqlarını, nə yayımlayacaqlarını söyləyirdi. Hər şey konkret siyasi xətt çərçivəsində gedirdi.

Əgər hakimiyyət yaranmış boşluğu aradan qaldırmaq istəyirsə, yeni bir informasiya siyasətini işləyib hazırlamalıdır. Bir tərəfdən, KİV-dövlət münasibətlərinin yeni siyasi forması yaradılmalı, digər tərəfdən, onun reallaşma mexanizmləri  hazırlanmalıdır və bu işi necə effektiv etmək barədə düşünmək lazımdır. Bu qarşılıqlı münasibətlərdə harmoniyanı necə yaratmaq olar, üstəlik auditoriya məmnuniyyətini təmin etmək lazımdır.

Ancaq hazırda dövlətin bu işləri müvəqqəti idarə edəni belə yoxdur. Onun göstərişi altında işləyən komanda da yoxdur. Təbii ki, kimsə bu missiyanı öz üzərinə götürməlidir. Bilmirəm, hazırda administrasiyada bunu edə biləcək adam varmı. Hələlik prezidentin mətbuat xidmətindən başqa konkret bir şey görmürəm. Bu yaxınlarda onlar KİV ilə iş üzrə nəsə bir şöbə yaradıblar, ancaq bununla bağlı heç bir şey aydın deyil.

– Yeni informasiya siyasəti necə olmalıdır? Hakimiyyətlə mətbuat arasında münasibətlər necə qurulmalıdır?

– Düşünürəm ki, yeni şəraitdə bu sahənin həvalə olunacağı hakimiyyət nümayəndələri prezidentin fəaliyyətinin daha da detallı, ətraflı işıqlandırılması və hazırlanan hansısa qərarların anonsu ilə məşğul olmadırlar. Bu mənada onlar KİV-ə “impulslar” ötürməlidirlər. Axı, jurnalistlər özləri hadisə düşünüb yarada bilməzlər. Onlar həmişə yeni faktlar gözləyirlər. Ona görə də dövlət məmurlarının vəzifəsi yuxarıdan aşağıya hakimiyyətin bütün strukturlarının – prezident, hökumət, rayon hakimiyyətləri – fəaliyyətini mümkün qədər daha  fəal şəkildə işıqlandırmaqdan ibarətdir. Bütün dövlət informasiya strukturları,  ilk növbədə müxtəlif qurumların mətbuat xidmətləri daha fəal çalışmalıdır. Onlara yeni iş proqramının yaradılması barədə göstəriş verilməlidir - nədən danışacaqlar, KİV-ə nələri və necə məlumat verəcəklər, mətbuat konfransları, müsahibələr və s. necə təşkil ediləcək. Ümumiyyətlə, əhalini maraqlandıran suallara cavablar verilməlidir. Əslində suallar çoxdur. Axı, hər bir nazirlikdə qəbul edilmiş proqram və iş planları var. Onların icrasının işıqlandırılmasına yönəlmək lazımdır.  Əsas məsələ ondan ibarətdir ki, məlumatın açıqlığı, onun əldə edilməsi imkanları necə təmin olunsun. Və KİV-i cəlb etmək ki, bunu işıqlandırsın. Üstəlik, idarə olunan media bir quruluş verməlidir ki, onlar bu işlə məşğul olsunlar. Bəs, bunlar ölkə büdcəsindən maaşı nəyə görə alırlar?

Yəni, sadə dildə desək, başlanğıc üçün bütün mövcud strukturları məcbur etmək lazımdır ki, öz vəzifələrini həqiqətən yerinə yetirməklə məşğul olsunlar. Əli Həsənovun vaxtında onlar faktiki olaraq öz işlərini görmürdülər – bunlar hamısı sırf formalizm idi, cəmiyyət üçün tamamilə maraqsız materialın ötürülməsi idi. İstənilən mövzuda oxucu üçün daha maraqlı olan əhvalat yaratmaq olar. Təəssüf ki, hələlik hakimiyyətin nəzarətində olan Azərbaycanın bütün KİV sistemi köhnə qaydada işləyir. Ancaq onlar auditoriyanın maraqlarını nəzərə almağa məcburdur. Heç olmasa sosial şəbəkələr vasitəsilə insanların nədən danışdıqlarını monitorinq etmək olar.

Digər  vacib məqam odur ki, nəzarətdə olan KİV-in hamısından hakimiyyətin siyasi opponentlərinə qarşı neqativliyi və çox vaxt ədəbsizliyi “çıxarmaq” lazımdır. Bunlara Əli Həsənov rəvac verirdi, onun gedişilə bu rüsvayçı ənənəyə son qoymaq lazımdır. Buna KİV və trolları da qoşmuşdular. Sosial şəbəkələrdə hər şey daha da abırsız şəkildə baş verirdi. Bu kimi məsələlərdə ictimai qınağın olması lazımdır. Ancaq bunu edə biləcək ictimai institutların özləri mənəvi cəhətdən məhv edilib.  Məsələn, Mətbuat Şurası, kim onu dinləyəcək? Üstəlik, özü bu proseslərin iştirakçısıdır. Onun İdarə Heyətinə elə redaktorlar daxildir ki, rəhbərlik etdikləri qəzetlər  özlərini yolverilməz şəkildə aparırlar. Bu da böyük bir problemdir.

– Sizcə, yeni şəraitdə hakimiyyət müstəqil xarici Azərbaycan KİV-i ilə necə işləməlidir? Məsələn, MeydanTV. Azərbaycanda onlardan bəzisinə giriş hələ də baqlıdır.

– Hakimiyyət operativ qaydada yeni informasiya siyasətini formalaşdırmalıdır. Əgər hakimiyyət qəbul edilmiş bütün normalara əməl edən, məsuliyyətli, keyfiyyətli KİV yaratmaq vəzifəsini qarşıya  qoymaq niyyətindədirsə, o zaman həmin şərtləri yuxarıda sadalanan xarici resurslara da şamil etməlidir- qoy, tənqid etsinlər, yazsınlar, danışsınlar. Düşünmürəm ki, nəyisə bağlamaq və qadağan etmək lazımdır. Bu, yol deyil. Hər zaman dialoq qurmaq lazımdır. Bir problem var, sual var? Gəlin, onları həll edək. Hakimiyyətin KİV ilə işi bundan ibarətdir, başqa cür mümkün deyil. Hadisələr belə inkişaf edərsə vəziyyətin yaxşılacağını düşünürəm. Ən dəqiqi isə pisləşməyəcək.

Ancaq hökumətin narazı səslərin qarşısını almaqla, yatırmaqla əvvəlki kimi “müharibə elan etmə” siyasəti davam etsə, cavab reaksiyası da olacaq. Son bir neçə ili dəyərləndirsəniz, görərsiniz ki, bu informasiya müharibəsində Azərbaycan hakimiyyəti açıq şəkildə uduzur. Onun davamı isə  daha böyük məğlubiyyətlərə yol aça bilər. Buna görə də hakimiyyətin, sadəcə, başqa çarəsi yoxdur. Ya bütün media məkanını bağlamaq, boğmaq,  ya da razılığa gəlmək lazımdır - başqa variant qalmır.

– Üstəlik, bu siyasət təkcə xaricdəki Azərbaycan nəşrlərinə aid deyil, bəzi xarici KİV-ə də aiddir. Məsələn, “Azadlıq” radiosuna və ya ayrı-ayrı Ermənistan KİV-in saytlarına giriş hələ də bağlıdır.

– İstənilən bu cür hərəkət səmərəli deyil. Əgər  hakimiyyət informasiya məkanında öz maraqlarının irəliləməsini və auditoriyanın etimadını qazanmaq istəyirsə bu istiqamətlərdə işləməlidir. Bu cür tədbirlər isə ilk növbədə, onun səriştəsizliyini, real çalışmağa qadir olmamasını göstərir. Bu, sadəcə, hansısa subyektiv idealizmdir: Səni görmürəmsə,  deməli, sən yoxsan. Amma o var və işləyir. Bunu sən görmürsən, digərləri görür, hətta çox yaxşı görür. Ona görə də kim olur-olsun - istər Ermənistan KİV-i, istərsə də indiki Azərbaycan hakimiyyətinin ən pis düşmənlərinin nəşrləri - onlarla işləməlidir. Polemikləşdirməli, inandırmalı və onlarla ünsiyyət vəziyyətində olmalıdır.

Məsələn, Ermənistan KİV-i - azərbaycanlı jurnalistlər nadir hallarda oradakı yazılara müraciət edirlər. Digər mənbələr də var. Bəs niyə onda onları bloklayırlar? Onların nəşrlərinə maraq yalnız bu ölkədə baş verən hansısa parlaq siyasi və ya digər hadisələr zamanı artır. Yəni, onlara  hər hansı əlavə təfərrüat, məlumat üçün müraciət edirlər ki, bunu  yerində əldə etmək daha asandır. Ümumiyyətlə, bu erməni saytları hansı təhlükəni yarada bilər? Bütün bunlar polemika və əks- təbliğat işlərini aparmağı bacarmamaqdan irəli gəlir. Nəticədə bəyəniməyən hər şeyin total sıxışdırılması baş verir və  istər Azərbaycan, istərsə xarici KİV ilə heç bir iş yoxdur. Bizdə bu sahənin başına sıradan birini qoydular, o da digər sıradan birilərini KİV redaktorları postuna gətirdi. 

Ermənilər isə bu baxımdan daha düşünülmüş siyasət yürüdürlər. Biz bir çox parametrlərə görə itiririk. Rus dilində yazan ermənidaxili şəbəkə resursları çox zaman Rusiyanın tanınmış xəbər və analitika saytlarının səviyyəsindən geri qalmır. Eyni sözləri bizim rusdilli informasiya agentlikləri haqqında deyə bilərikmi? Digər tərəfdən, bu gün etnik ermənilər RF və Ukraynanın aparıcı KİV redaksiyalarında, onların yaradıcılıq birliklərində təmsil olunublar, bu da güclü resursdur. Bundan əlavə, Ermənistan hakimiyyəti heç vaxt media məkanını tamamilə sıxışdırmağa çalışmayıb. Onlar məhz tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağa cəhd ediblər. Orada KİV təkcə bir siyasi qrupun əlində olmayıb. Bundan erməni ictimaiyyəti və dövləti itirdimi? Xeyr, qazandı! Mənzillər, rütbələr və digər “oyuncaqlar” ilə heç nəyə nail ola bilməzsən və heç nə yarada bilməzsən, bu, sadəcə, ciddi deyil.

– Ümumiyyətlə, prezidentin bəyan etdiyi islahatlar siyasətinə münasibətiniz necədir? Bəyan edilən niyyət sizdə inam doğururmu? Çünki cəmiyyətin mühüm bir hissəsi bütün bunların başqa məqsəd güdən hansısa imitasiya olduğunu düşünür.

– Məsələ budur ki, ölkədə dəyişikliklərə ehtiyac var. Dövlət maşını artıq “buksovat edir”. Əgər o, sosial-iqtisadi xarakterli problemlər yaradırsa, deməli, nəsə düzgün işləmir və yenidən qurulması lazımdır. Düzgün işləməyən maşın getdikcə daha çox sosial-iqtisadi problem yaradır ki, nəticədə ictimai narazılıq artır, etiraz əhval-ruhiyyələri yaranır və müvafiq olaraq hakimiyyətlə xalq arasında qarşıdurma artır. Bu problem var və həll edilməlidir. Yəni, cəmiyyətdə yeni münasibətlər qurmaq lazımdır. Məsələn, mən QHT-lərin fəaliyyətinin tam bərpa olunmasının və xarici donorların ölkəmizdə işləməsinə icazə verilməsinin tərəfdarıyam,  yəni, illər öncə tam qadağa altına düşənlər geri qaytarılsın. Çünki hətta hakimiyyətin nəzarətində olan QHT-lərin əksəriyyətini də vaxtilə məhz beynəlxalq fondlar inkişaf etdirib. Onlar texnologiya, bilik gətirdilər, onları müəyyən sahələr üzrə mütəxəssis etdilər. Dövlət bütün bunlardan öz xeyri üçün  istifadə edə bilərdi. Vətəndaş cəmiyyəti və hökumət arasında əməkdaşlıq əlaqələri olmalıdır. Həmin QHT-lər bu və ya digər ictimai və iqtisadi problemlərin aradan qaldırılması üçün hökumətə müəyyən tədbirlər təklif edə bilər. Onlar düşmən deyil ki. Quruluşun dəyişdirilməsinə və ya inqilaba çağırmırlar ki. Xeyr, onlar müxtəlif sahələri araşdırırlar, problemləri tapır, göstərir və həll yollarını təklif edirlər. Bu, yardımçı sistemdir və hakimiyyət bununla münasibət qurmalıdır. Bu institutu bərpa etmək lazımdır.

Hakimiyyət özü üçün problemi çoxdan - 5 il əvvəl görmüşdü. Lakin heç nə etmədi, birtəhər yola verəcəyinə, bəlkə düzələr deyə ümid etdi. Ancaq başa düşəndə ki, bəlkə ilə olmur, qərarlar verməyə başladılar - müəyyən dərəcədə gecikmiş qərarlar. Mən, sadəcə, düşünürəm ki, dəyişiklik tempini sürətləndirmək lazımdır, bu, çox vacibdir. Qərar qəbulunda dinamiklik olmalıdır. Hesab edirəm ki, vətəndaş cəmiyyəti mütləq bu prosesə cəlb edilməlidir. Çünki məmurların müəyyən problemləri var. Demirəm ki, onların hamısı ağılsızdır və ya heç nə bilmirlər. Xeyr, onların arasında əsl mütəxəssislər var. Ancaq məmur kimi, hər şeyi yuxarıdan ehtiyatlanaraq, ləng, özlərini sığortalayaraq edirlər. Vətəndaş cəmiyyəti qoşulanda isə (və hakimiyyətlə dialoq varsa), o, hər şeyə daha aktiv reaksiya verir. Və o zaman qərarlar daha balanslı şəkildə qəbul ediləcək, çünki onların hazırlanması zamanı məmurlar  hakimiyyətin, QHT-lər isə cəmiyyətin, xalqın, biznesin maraqlarını müdafiə edəcəklər.

Başqa bir vacib məqamı da qeyd etmək istəyirəm. Yüksək hökumət dairələrində kadr dəyişiklikləri baş verir. Hazırda paralel olaraq parlamentdə də kadr dəyişiklikləri başlayıb: parlamentin buraxılması və yeni seçkilər, deputat korpusunun dəyişdirilməsi baş verir. Ancaq hakimiyyətin üçüncü bir qolu var:  məhkəmə və o da islahat tələb edir. Hesab edirəm ki, bu prosesləri sinxronlaşdırmaq lazımdır, biri olmadan digərini dəyişmək olmaz. Parlamentə isə diskussiya meydançası rolunu qaytarmaq lazımdır. Vətəndaş cəmiyyəti elə indidən bütün bunlara qoşulmalıdır.

Ancaq “sıxmaq”la məşğul olan və nəticədə böhrana gətirib çıxaran əvvəlki sistemin hazırda dağılması baş verir. Odur ki, əgər indi hakimiyyət cəmiyyətlə açıqlıq və tərəfdaşlıq siyasətinə ehtiyac olduğunu anlasa, bu böhranı aradan qaldırmaq mümkün olacaq, inqilab yolu ilə deyil, təkamül yolu ilə. Uzatmağa vaxt yoxdur..