Sabit Bağırov: “Ermənistanın dağ-mədən sənayesi müəssisələri ekoloji fəlakətə səbəb olan hərəkətləri dayandırmalıdır”

 Sahibkarlığın və Bazar İqtisadiyyatının İnkişafına Yardım Fonduna  rəhbərlik edən nüfuzlu ekspert  Sabit Bağırov Turan agentliyinə eksklüziv müsahibəsində BMT-nin İqlim Dəyişikliyi haqqında Çərçivə Konvensiyasının tərəflərin 29-cu Konfransının (COP29) ev sahibi kimi ölkənin qarşıdakı roluna işıq salır.

* * *

- Sabit bəy, bildiyiniz kimi, iqlim dəyişmələri üzrə BMT-nin Çərçivə Konvensiyasının Ali Orqanı olan Tərəflərin növbəti konfransı (COP29) 2024-cü ilin noyabrında Bakıda keçiriləcək. Bunu necə qiymətləndirirsiniz? Ölkəmiz, insanlarımız üçün bu nə deməkdir?

- Ölkəmiz ilk dəfə olaraq bu miqyasda dünyəvi tədbirə ev sahibliyi edəcək. Belə bir tədbirin Azərbaycana etibar edilməsi əlbəttə, qürur gətirən hadisədir. İki həftə ərzində onminlərlə xarici qonağın gələcəyi gözlənilir. 100-dən çox müxtəlif dövlət və hökumət başçıları, bütün nüfuzlu beynəlxalq qurumların, medianın nümayəndələri, aparıcı alimlər Bakını ziyarət edəcək və bundan sonra ölkəmizi dünyada daha yaxşı tanıdacaq. Bu miqyasda və əhəmiyyətdə olan tədbirin keçirilməsi o deməkdir ki, şəhərimizin altyapısı, yəni infrastrukturu daha da inkişaf edəcək, minlərlə yeni iş yerləri açılacaq, otellərin, restoranların, ticarət mərkəzlərinin, hətta taksi sürənlərin gəlirləri xeyli artacaq, gələcəkdə ölkəmizi görmək istəyən xaricilər çoxalacaq və sair. Əlbəttə, əhalimiz üçün həmin iki həftə ərzində bu dünyəvi tədbir müəyyən mənada çətinliklər də yaradacaq, lakin bunlar ölkəmizin beynəlxalq nüfuzu və bir çox insanımızın qazancları ilə müqayisədə arxa planda qalan məsələlərdir. Hələ mən bu tədbirin ölkəmizə gətirəcək siyasi qazancları demirəm. Bütün bu amilləri nəzərə alaraq, şəxsən mən BMT-nin bu qərarını ölkəmiz üçün mühüm hadisə hesab edirəm. Azərbaycan Prezidentini buna nail olduğu üçün təbrik edirəm.

- Sizin son illər İqlim dəyişikliyinə, ətraf mühitin qorunmasına marağınız nə ilə əlaqəlidir? Axı Sizin təşkilatın profili iqtisadiyyatın və sahibkarlığın inkişafı sahələridir?

-  Təşkilatımızın profili dəyişməyib, eyni qalır. Sadəcə olaraq maraqlar dairəsi genişlənib. Baxın, qlobal iqlim dəyişmələrinin səbəbləri sırasında o cümlədən atmosferə atılan karbon dioksidi, metan və bəzi digər qazlar da vardır. Kimin tərəfindən atılır istixana effekti yaradan bu qazlar? Dövlət və özəl sənaye müəssisələri, nəqliyyat, enerji sektoru, kənd təsərrüfatı və iqtisadiyyatın digər subyektləri tərəfindən. Yer Kürəsində müşahidə edilən istiləşmə də məhz sənaye dövrü başlayandan sonra yavaş-yavaş artmağa başlayıb. Keçən əsrin əvvəllərindən dünyada orta illik temperatur bir dərəcəyə yaxın artıb. Və artım templəri də yüksəlməkdədir. Nə etməli? Müəssisləri, avtomobilləri, təyyarələri, müxtəlif təsərrüfatları dayandırmalıyıqmı? Xeyr, buna heç bir dövlət razı olmaz. Bəs nə etməli? İnkişaf etmiş və inkişaf edən ölkələrdə biz yaşıl iqtisadiyyat, yaşıl enerji kimi istiqamətlərin inkişafını görürük. Şirkətlər yeni yanaşma, yeni fəlsəfə üzərində fəaliyyətlərini qurmağa başlayır. Bu nə yanaşmadır? Ekoloji-Sosial-Korporativ İdarəetmə formulu üzərində qurulmuş yanaşma. Yəni şirkətlər həm ekoloji, həm sosial, həm də korporativ idarəetmə prinsipləri və standartlarına cavab verməlidir. Bunlara ESG prinsipləri deyilir. İlk dəfə bu prinsipləri BMT-nin keçmiş Baş katibi Kofi Annan təklif etmişdir. O, transmilli şirkətlərin menecerlərini bu prinsipləri ilk növbədə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq üçün öz strategiyalarına daxil etməyə dəvət etmişdir. Bu prinsiplər yalnız son bir neçə ildə populyarlaşdı və nüfuz qazandı. Gözləntilərə əsasən yaxın gələcəkdə qlobal fondlar bu prinsiplərə riayət etməyən şirkətlərə maliyyə resursları ayırmağı dayandıracaq.

Gördüyümüz kimi, bütün bu məsələlər bizim təşkilatın missiyasına daxil olan məsələlərdir. Və təşkilatımız keçən il İsveçrə İnkişaf Agentliyi və İsveçrə Səfirliyi tərəfindən elan olunan qrant layihələri müsabiqəsində iştirak edib “Azərbaycan: vətəndaşların qlobal iqlim dəyişmələri ilə mübarizəyə necə töhfə verə biləcəyi barədə məlumatlılığın artırılması” layihəsinə dəstək əldə edə bildi. Bu layihə çərçivəsində biz artıq bir sıra tədbirlər həyata keçirmişik: yeddi şəhər və rayon mərkəzində ictimaiyyətlə dəyirmi masalar, tanınmış ekspertlərlə Youtube-də yayımlanan müzakirələr, jurnalistlər üçün xüsusi təlim və jurnalist məqalələri müsabiqəsi. İşimiz davam edir.  

- Bu il bir qrup QHT, Sizin də təşkilat daxil, Ermənistanla həmsərhəd çayların bu ölkənin mədən sənayesi müəssisələri tərəfindən zəhərli maddələrlə çirkləndirilməsi problemi ilə əlaqədar bəyanatlar verdi, beynəlxalq qurumlara müraciətlər etdi. Hətta Ermənistandakı şirkətlər qarşısında bəzi tələblər qoyulub. Nə ilə tamamlandı bu fəaliyyətlər?

- Sualınıza qısa cavab olaraq qeyd edim ki, şirkətlərə müraciət hələ nəticəsiz qalıb. Ermənistanın mədən sənayesində 26 kontrakt əsasında şirkətlər təkbaşına və ya konsorsium formasında 400-ə yaxın şaxtadan qızıl, mis, molibden, sink və digər qiymətli resursların hasilatını aparır. Həmin müraciətdə təklif edilmişdir ki, şirkətlər həyata keçirdikləri fəaliyyətə dair Ətraf Mühitə Təsirlərin Qiymətləndirilməsi sənədlərini açıqlasınlar. Məhz bu sənədlərin təhlili transsərhəd çayların zərərli maddələrlə çirkləndirilməsi risklərini qiymətləndirməyə imkan verər. Şirkətlərin veb-səhifələrində bu sənədlər aşkarlanmır. Bu, acınacaqlı faktdır. Transsərhəd çayların, o cümlədən Oxçuçay, Bərguşad, Həkəri çaylarının Ermənistanın sənayesi tərəfindən çirkləndirilməsi azad edilmiş bölgələrə qayıdan və qayıdacaq əhali üçün ciddi təhlükələr yarada bilər. Ona görə problem fövqəladə aktualdır və onun həlli həm hökumətimiz, həm də vətəndaş cəmiyyəti qurumlarımız üçün prioritet sahələrdən biri olmalıdır. Qeyd edim ki, Ermənistanın ekoloji təşkilatları da mədən sənayesi müəssisələrinin ətraf mühitə vurduqları zərərə görə dəfələrlə çıxışlar edib, hətta bir sıra ekoloji yönümlü QHT-lər tərəfindən Ermənistan Ekoloji Cəbhəsi də yaradılıb. Bu təşkilatlar əməkdaşlığa hazır olsalar, yəqin ki, Azərbaycan QHT-ləri əməkdaşlıqdan qaçmazlar. Çünki problemlər ümumidir, çirklənmiş axar sular ilk növbədə əhaliyə və təsərrüfatlara yönələn təhlükələrdir. Ermənistanın dağ-mədən sənayesi müəssisələri ekoloji fəlakətə səbəb olan hərəkətləri dayandırmalıdır. Mən buradan Ermənistandakı həmkarlarımıza, vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinə üz tutaraq, onlara coğrafiyamız, bölgəmiz naminə əməkdaşlıq təklif edirəm. Bu, ən əvvəl onlar üçün lazımdır. Təhlükə böyüdükcə, Ermənistanda əhalinin sağlamlıq vəziyyəti də pisləşə bilər. Biz Ermənistanın dağ-mədən sənayesində işləyən xarici şirkətlərin investorlarına, Avropadakı baş ofislərinə müraciətlərə başlayacağıq. Onlar müəssisələrinin Ətraf Mühitə Təsirlərin Qiymətləndirilməsi sənədlərini təqdim etməyə borcludur. Bu gizli sənəd ola bilməz. Bizim bu fəaliyyətin ekoloji fəsadlarını bilmək haqqımızdır. Onların isə məsuliyyətidir, Espoo Konvensiyasının prinsiplərinə əsasən.

- Yaxın gələcəyə planlarınız nədən ibarətdir?

- 2024-cü ildə iki istiqamətdə fəaliyyətimizi davam etdirmək niyyətindəyik. Birinci istiqamət qlobal iqlim dəyişmələri ilə əlaqədardır, ikinci isə transsərhəd çaylarımızın təmizliyinin qorunması məsələləri. Başqa istiqamələri də istisna etmirəm.

Birinci istiqamətdə aidiyyatı qurumlar üçün müəyyən təkliflərin hazırlanması barədə düşünürük və bunların üzərində işə başlamışıq. Bundan başqa, ESG prinsiplərinin Azərbaycan biznes aləmində tətbiqinə dair bır sıra ideyalarımız var, onları həyata keçirmək üçün sponsor axtaracayıq. Təəssüf ki, müraciət etdiyimiz bəzi dövlət qurumları bu işləri dəstəkləməkdən imtina etdi. Yəqin ki, mahiyyətini anlamadılar. Halbuki, Azərbaycan COP29-a ev sahibliyi edəcək.

İkinci istiqamət üzrə bir sıra təkliflər hazırlamışıq və dəstək üçün müraciət etmişik. Ümid edirik ki, dəstək olacaq. Olarsa, ilk növbədə transsərhəd çaylarımızın mədən sənayesi müəssisələri tərəfindən çirkləndirilməsi risklərini qiymətləndirməyə çalışacayıq. Ümid edirik ki, bunun üçün lazım olan məlumatları, o cümlədən Ətraf Mühitə Təsirlərin Qiymətləndirilməsi sənədlərini əldə edə biləcəyik. Lazım gələrsə, həmin şirkətlərin xarici investorları ilə də görüşməyə hazırıq. Beynəlxalq təşkilatlarla da əlaqələrin qurulması barədə düşünürük. Transsərhəd su axarlarının və beynəlxalq göllərin mühafizəsi və istifadəsi haqqında BMT Konvensiyası, Su və Sağlamlıq haqqında Protokol,  BMT-nin Transsərhəd Kontekstdə Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi Konvensiyası (Espoo Convention) kimi beynəlxalq sənədlərin icrasına Ermənistanın mədən sənayesi müəssisələri tərəfindən riayət edilməsinin təhlili və müvafiq təkliflərin hazırlanması və ictimailəşdirilməsini də vacib sayırıq. Beynəlxalq “Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü” (MSŞT) Standartının ətraf mühitin qorunması tələblərinin daha güclü şəkildə nəzərə alınmasına dair təkliflərin hazırlanması və “Ödədiyini açıqla - PWYP” təşkilatının iştirakı ilə beynəlxalq konfransın keçirilməsi barədə də fikirləşirik. Bu konfransda müvafiq təkliflərin müzakirəsi və MSŞT  Təşkilatının İdarə Heyətinə təqdim edilməsi, bundan sonra həmin təkliflərin beynəlxalq səviyyədə vəkilliyini vacib görürük. Qeyd edim ki, bu istiqamətlərdə tanınmış ekspertlərin yardımından da istifadə etməyi düşünürük. Onlarla hazırda sıx əməkdaşlıq edirik.