Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə: Bəşəriyyət real terror təhlükəsilə üz-üzədir

(Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Şeyxülislam Allahşükür Paşzadə ilə müsahibə) 

-Şeyx həzrtələri, bu yaxlnlarda İranda ekstremizm və radikal cərəyanlara qarşı qatıldığınız konfransın özəlliyi nə idi və hansı nəticələr əldə edildi?

-Bu tədbirin özəlliyi onun İranın siyasi mərkəzi Tehranda yox, dini mərkəz olan Qumda keçirilməsi idi. Bunun özü də bütün islam dünayasına hansı bir fəlakətlə üz-zə qalması xəbərdarlığı idi. Həm də ilk dəfə idi ki, islam ölkələri Suriya, İraqda baş verən qanlı olaylara, islam dünyasında baş verən fəlakətlərə reaksiya verirdilər.

Kifayət qədər ciddi reksiya hesab edirəm. Bir qədər də gecikmiş reaksiya da saymaq olar.

Vaxtilə Ermənistan və Dağlıq Qarabağda azərbaycanlıara qarşı qaunsuzluqlar, qətllər baş verəndə, məscidlər dağıdılanda islam ölkələrinə səslərini qaldırmaq çağırışı etdim. O zaman susdular, səslərini çıxarmadılar. O zamandan bu yana islam dünyasında fəlakətlər sıralanmağa başladı. Nəticədə, islam ölkələrində bu günkü mənzərə yarandı. İndiki İraq Şam İslam Dövləti (İŞİD) adlı terror qruplşamasının fəaliyyəti isə real təhükənin müsəlmanları və eləcə də bütün bəşəriyyəti hədələməsi həddinə çatıb.

  İndiyə kimi dini ekstremizmlə bağlı çox tədbirlərə qatılmışam. Son tədbirdəki yaşanan həyəcanı, narahatlığı nə mən , nə də digər tədbir iştirakşçıları heç zaman yaşamayıblar. Bu konfrans real olaraq islama, “Quran”a qarşı təhlükənin olduğunu ortaya qoydu. İlk dəfə idi ki, məzhəbindən asılı olmayaraq islam ölkələri təmsilçiləri İŞİD adlı terror qruplşamasını bütünlükdə islama təhlükə sayırdılar.

-Bəs ifratı, radikallığı bəyənməyən, orta yol tutmağı tövsiyyə edən islam dini daxilində belə radikal qüvvələrin ortaya çıxması necə baş verib?

-Bunun  kökü dində yox, dünya siyasətində, siyasi maraqların toqquşmasındadır. Dünyanın aparıcı güclərinin hər biri özünü dünya hegemonu görmək istəyəndə bu marağa xidmət edən hansısa qüvvələri ortaya çxıarır. Adlar dəyişə bilər, bu bir gün İŞİD olar, bir gün “əl-Qaidə”, sabahı gün başqa bir ad verilər. Dəyişməyən ortaya çıxan yox, məhz çıxarılan qüvvənin missiyasının dəyişməməsidir. Tunisdən Pakistana qədər ”islam zolağı”nda  terror baş alıb gedir, qan axıdılması dayanmır. Maraqlıdır ki, dünya buna reaksiya vermir, sanki elə belə də olmalıdır kimi yanaşır. Amma ortaya çıxarılan bu qüvvələr dini iradənin deyil, siyasi iradənin ifadəçiləridirlər. Hər zaman din xadimləri bütün güclərilə ifratçılığa, zora qarşı çıxdılar. Amma təəssüf ki, onların səsləri eşidilmədi.

-Tutaq ki, islam düşmənləri bu qüvvələrin ortaya çıxmasını istəyir, bəs qruplarda olan müsəlman dediklərimiz niyə əməllərilə buna rəvac verirlər?

- Bütün bu bəd əməllərdən əsas məqsəd islamın dünyaya yayılmasının qarşısını almaqdır. İslam sülh, barış, elm dinidir. İndi həmin dinin üstünlük təşkil etdiyi coğrafiyada qan axıtmaqla, baş kəsməklə “baxın islam budur, siz bu barbarların dinini qəbul etmək istəyisiniz?” kimi baxışlar ortaya çıxarılır. Bir sözlə islamın bütün insanpərvərliyini əlindən alırlar. İslamı qan-qada, dava-dalaş, qisas, bir-birinə düşmənçilik dini kimi təqdim edirlər. Həm də burada görünür, müsəlman ölkələri rəhbərliklərinin də müəyəyn günahları var ki, gələn təhlükəni görə bilməyiblər. Digər tərəfdən bəzi ölkələrdəki din xadimləri özlərinin düşünülməmiş çıxışları ilə belə addımların atılmasına şərait yaratdılar.

Amma İŞİD-in nümunəsində bu gün bəla təkcə müsəlmanlara gəlmir. İŞİD üçün xrisitan, islam bölümü yoxdur. Onlar üçün “biz və qalanlar” anlayışı var. Ona görə də müsəlman, xristian demədən, fərq qoymadan hamını asıb-kəsirlər. Odur ki, indi ekstremizmə qarşı mübarizədə tək islam ölkələri yox, xristian ölkələri də birləşməlidir. Hazırda ekstremizm təkcə müsəlman ölkələrini deyil, həm də xristian ölkələrini hədələməkdə davam edir.   

-Sizcə, konfrans ekstremizmə qarşı mübarizədə real nəticələrə nail ola biləcəkimi?

-Mənim fikrimcə, bəli. Çünki, artıq terror, ekstremizm bütün bəşəriyyəti real olaraq təhdid edir və bu real təhlükəyə qarşı da real birlik, həmrəylik lazımdır. Bununsa alternativi yoxdur.

-Bəs bu terror qüvvələrinin bu qədər güclənə bilməsinin səbəbi nədir?

-Düşünmürəm ki, İŞİD və ya hansısa terror qruplaşması o qədər güclüdür ki, onlara qalib gəlmək olmur. Sadəcə, görünür hansısa siyasi dairələrə onları belə güclü göstərmək hələ sərf edir. İnandırıcı deyil ki, dünyanın 5-6 dövlətinin gücü birləşir, amma bir Kobani şəhərini bir neçə yüz İŞİD-çinin əlindən ala bilmir. Bu daha uzağa gedən siyasi oyunlara bənzəyir. Görünür, hələlik kmlərəsə belə lazımdır. İnadırıcı deyil ki, Suriya və İraqda baş verənlər təkcə bir terror qruplaşmasının gücünə bağlı olsun.

 Amma istənilən halda müsəlman ölkələri  terrora, ekstremizmə, islami dəyərləri gözdən salanlara, ona ləkə vuranlara qarşı vahid mövqe ortaya qoymalıdır. Bu islamın,  “Quran”ın ülvilyini qorumağa xatir olmalıdır, bu  islamda barış və ümmətçilik xatirinə olmalıdır. Ona görə də bu tədbirlərin davam etirilməsi qərara alınıb. Belə ki, dekabrın 4-də Misirdə, dekabrın 23-də Səudiyyə Ərəbistanında analoji tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bütün müsəlman ölkələrində belə terror qruplaşmalarına ictimai qınaq “immunitet”i yaradılmalıdır. Bir də təkrar edirəm ki, bəşəriyyət real təhlükə ilə üz-üzə qalıb. Bir zamanlar bu qüvvələri yaradan və idarə edənlər özləri indi pərişanlıq içindədir. Hətta ümidsilzik ora çatıb ki, bu qüvvələri ortaya çıxaranlar indi özləri canlarını onlardan qurtara bilmək üçün ölümlərinə fərman verirlər. Məsələ bu qədər mürəkkəb və bu qədər dəhşətli bir şəkildədir. Ona görə də bütün islam dünyası, bütün bəşərəiyyət öz xilası naminə şərə qarşı birləşməyi bacarmalıdır.

-Bu fonda Azərbaycanda durum necədir? Azərbaycanlı gənclərin İŞİD sıralarında döyüşmələri kimi hal var, bu nədən irəli gəlir?

-Azərbaycanda dini durumu normal saymaq olar. Yeri gəlmişkən, sovet rejimi laxlayan zaman ənənəvi olmayan dini cərəyanlar Azərbaycana xeyriyyə cəmiyyətləri adı altında əslində isə təxribatçı qüvvələr kimi daxil oldular. Bu qüvvələr islama xidmət adı ilə ölkədə 72 məscid inşa etdilər. Amma həmin məscidlər ümmət birliyinə yox, islam daxilində məzhəblərarası ədavətə, bölücülüyə, bir-birinə qarşı ədavət və düşmənçiliyə rəvac verdilər. Amma Allaha şükürlər olsun ki, vaxtında dövlət də, dini cameə də hadisələrin mahiyyətini bilərək bunu qabaqlaya bildi. Ölkə bu faciədən çıxa bildi. Bu da görünür, hər şeydən öncə ölkədə artıq siyasi xəttə dönən dini tolerantlığın təbliğilə bağlıdır. Amma buna baxmayaraq siyasi rəhbərlikdən cəmiyyətə qədər hamı ayıq-sayıqlığı itirməməlidir. Terror, dini bölücülük tərəfdarları özlərinə baza kimi ilk növbədə gəncləri gördükləri üçün elə gənclərlə də iş gücləndirilir, dini icmalarla bu haqda maarifləndirmə işləri aparılır.

Bu da faktdır ki, Suriya hadisələri yeni başlayanda bir çox azərbaycanlı gənclər İŞİD tərkibində döyüşlərə qatıldılar. Amma sonradan rəsmi və qeyri-rəsmi vasitələrin gücülə bunun qarşısı alındı. Bu da var ki, terror qruplşamalarına qatılanlar təsir altına düşənlərdir. Burada ailələrin də günahı var. Belə ki, bir çox ailələr övladlarının Suriyada insan qəttləri törətmələrini din yolunda “cihad”a qoşulmaları kimi illüziya ilə “əsas”landırmaq istəyirdilər. Bu baxış və təsəvvür  kökündən səhvdir, valideynlərin belə səhv baxış və təsəvvürləri övladların faciələrinə yol açıb.

Bunu da deməyi vacib bilirəm ki, Azərbaycanda dini radikallöğın bazası yoxdur. Hər hansı şəkildə də gücə də malik deyillər. Artıq Azərbaycan dini cameəsi də Allahın köməkliyi ilə bu qüvvələrin hər hansı hərəkətinə imkan verməz.

-İddialar var ki, Azərbaycandan gedən kimlərsə Suriyada Əsəd rejimi tərəfində vuruşurlar? 

-Bu ancaq sözdür. Bunun inidyə kimi təsdiqi olan bir fakt belə ortaya qoyulmayıb. İŞİD tərəfdə döyüşənlər barədə informasiyalar var, bu şəxslərin kimlikləri belə məlumdur. Amma Əsəd rejimi tərəfində döyüşən azərbaycanlılar haqda ancaq şayiələr dolaşır və bu haqda hələ ki, konkret informasiya yoxdur. Olmuş olsaydı, faktlar ortaya çıxardı.

Amma buradan bildirmək istəyirəm ki, dini heysiyyatı öz dünya məqsədlərinə tabe edənlər özlərini də, təsirlərinə aldıqları insanları da böyük günaha batırırlar. Bu yolverilməz olduğu kimi həm də böyük günahdır. Həmin bu günaha yol verənlər,     

“Allahu Əkbər” nidası ilə baş kəsənlər, qocaları, qadınları, uşaqları zülmə məruz qoyanlar, qətllər törədənlər, əgər Allaha inanırlarsa bilsinlər ki, buna görə axirətdə Allah önündə cavab verəcəklər. Nə qədər gec deyil, bu yoldan dönsünlər.

-Sizin fikrinizcə, belə terror qruplarının kökünü necə kəsmək olar?

- Bu təkcə din xadimlərinin, hətta bir neçə dövlətin belə, gücü daxilində deyil.  

Terrora qarşı mübarizədə birmənalı və cəmimi mövqeyin ortaya qoyulmasındadır.

Yoxsa, bir sıra dövlət terrora qarşı vuruşacaqsa, hansısa dövlətlərsə bunun əleyhinə ona dəstək verəcəksə, bu yolla terror qruplarına birmənalı qalib gəlmək inandırıcı olmayacaq. Ümumiyyətlə, dünya dövlətləri hansısa siyasi maraqlar naminə belə qrupların “xidmət”lərindən istifadə təcrübəsinə son qoymalıdırlar. Yalnız belə mövqe olduğu halda bütün dünyada terrorun kökünü kəsmək olar. Əks halda deyilənlər ancaq söz olaraq qalacaq və bundan o yana keçməyəcək.  Mən nəzəri fikrilər söyləməkdən uzaq olmaq istəyirəm, çünki, bu bizim işimiz deyil.

Amma bir dünya insanı olaraq bütün insanların azad, təhülkəsiz, rifah və səadət içində yaşamasını Allahdan arzu edirəm. Bunu məqam və mövqeyindən asılı olmayaraq bütün dünya insanlarına arzu edirəm.

 Tofiq Türkel