“Ermənistanla münasibətlər fonunda təzyiqlərin edilməsinə cəmiyyətdən ciddi dəstək olmayacaq”

Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Azərbaycanın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması haqqında təşəbbüs irəli sürülmüşdü. Bunun nəticəsi olaraq yanvarın 24-də AŞPA deputatları Azərbaycan nümayəndə heyətinin AŞPA-nın 2025-ci ilin yanvar sessiyasına qədər səsvermə hüququndan məhrum edilməsinə dair 15898 saylı qətnaməni təsdiqləyiblər.

Azərbaycanın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması haqqında təşəbbüsü almaniyalı deputat Frank Şvabe irəli sürmüşdü. O, səbəb kimi Azərbaycanda insan hüquqlarının pozulmaqda davam etməsini və siyasi məhbuslarının sayının artmasını, rəsmi Bakının fevralın 7-də keçiriləcək prezident seçkilərini dəyərləndirmək üçün AŞPA nümayəndə heyətini dəvət etməkdən imtina etməsini göstərib. Eyni zamanda, o, Azərbaycanın 2023-cü ildə AŞPA məruzəçilərinin Laçın dəhlizinə buraxmaqdan imtina etdiyini xatırladıb.

İclasdan öncə isə Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurası Parlament Assambleyasındakı (AŞPA) nümayəndə heyəti bəyanatla çıxış edib. Bəyanatda bildirilib ki, dünyada heç kim, o cümlədən bu zalda əyləşənlər Azərbaycanla təhdid və şantaj dili ilə danışa bilməzlər. Nümayəndə heyəti bəyanatı səsləndirəndən sonra məkanı tərk edib.

Bu arada Avropa İttifaqının (Aİ) Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəsi Cozef Borrel Azərbaycanı Ermənistanın suverenliyinə qəsd etməkdə günahlandırdı və "Ermənistanın suverenliyinin pozulması Bakı üçün ciddi nəticələrə səbəb olacaq"-dedi.

Eyni vaxtda Azərbaycana qarşı iki Avropa Təşkilatının bu formada mövqeyi birmənalı qarşılanmır. 

AŞPA-nın irəli sürülən iddialarını götürsək, həmin iddiada göstərilən siyasi məhbus, insan haqları problemi illərdir ki, mövcuddur.  Amma AŞPA  bu problemləri qaldıraraq heç vaxt belə bir addım atmayıb. 

İndi nə baş verib ki, AŞPA belə bir addım atır? Və ya iki nüfuzlu Avropa Təşkilatının eyni vaxtda belə bir addım atması təsadüfdürmü?

Siyasi şərhçi Nəsimi Məmmədli mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * *

Sual: Nəsimi bəy, siyasi məhbus, insan haqları problemi illərdir ki, Azərbaycanda mövcuddur.  Amma AŞPA  bu problemləri qaldıraraq heç vaxt belə bir addım atmayıb.  İndi nə baş verib ki, AŞPA belə bir addım atır?

Cavab: AŞPA-nın bu addımını Azərbaycanda insan hüquqları və demokratiyanın vəziyyəti ilə əlaqələndirmək sadəlövlük olar. Ölkədə insan haqq və hüquqlarının ən çox pozulduğu, vətəndaş cəmiyyətinə basqıların total xarakter aldığı vaxtlarda AŞPA-nın adekvat yanaşmasını görmədik. Əgər 20 il öncə Avropa qurumları və ölkələri bu istiqamətdə prinsipial mövqe tutsaydı ölkədə demokratik proseslərə bu qədər ağır zərbə dəyməzdi.

Mənim qənaətim belədir ki, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam təmin etdikdən sonra Qərbdən daha çox tənqid alır. Sanki Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əməl edərək öz ərazisindən işğalçıları qovması, separatizmə son qoyması Qərbin bəzi dairələrində məyusluq və qəzəb yaradıb. 30 il ölkəmizin 20% faiz ərazisini işğalda saxlayan Ermənistana bir dəfə də olsun bu cür iradə göstərməyib. 

Sual: Sizcə, iki nüfuzlu Avropa Təşkilatının eyni vaxtda belə bir addım atması təsadüfdürmü? Üstəlik bundan az öncə Fransa Senatının Azərbaycana sanksiyalar tələb edən qətnaməsini də üstünə gəlsək, ola bilərmi hansısa məsələyə görə Azərbaycanla Qərb arasında fikir ayrılığı var? Və ya hansısa məsələdə uzlaşma yoxdur və Qərb bu formada Azərbaycana təzyiq etmək istəyir?

Cavab: Əlbəttə təsadüfi deyil. 19 sentyabr 2023-cü il antiterror əməliyyatından dərhal sonra Avropa Şurasının, Avropa İttifaqı Parlament Assambleyasının  Azərbaycana qarşı qəbul etdikləri qətnamələr tamamilə qərəzli idi. Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa uyğun atdığı addımlara Qərbdən verilən reaksiyalar cəmiyyətin fəal kəsimində təəccüb və təəssüf doğurdu. Avropanın beynəlxalq qurumları Azərbaycana qarşı əsasən  Fransanın təsiri ilə hərəkət edir. Xüsusilə də Ermənistanla bağlı məsələlərdə Qərbin əksər dövlətlərinin yanaşması qəbul edilməzdir.

AŞPA-nın son addımı ən çox rəsmi Bakının işinə yarayacaq. Bu addımdan iqtidarın zərər çəkəcəyini sanmıram. Ölkə daxilində müxalifətə və müstəqil vətəndaş cəmiyyətinə qarşı təqiblər və basqılar daha da arta bilər. Qərblə münasibətlərdə yaranan istənilən gərginliyə cəmiyyətin laqeyd reaksiyası var. Azərbaycanda Qərbə münasibət 90-cı illərdəkindən xeyli geriyə gedib.

2017-ci ilin martında beynəlxalq Mədən Şənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü (MSŞT) İdarə Heyətində Azərbaycanın MSŞT-dakı fəaliyyətinin dayandırılması ilə bağlı qərar verildi. Bu qərarın ardınca Azərbaycan hökumətinin təmsilçiləri dərhal MSŞT-ni tərk etdilər. Sanki hökumət belə bir fürsətin yaranmasını gözləyirdi. MSŞT İH-nin Azərbaycan hökumətinə irəli sürdüyü bir neçə həlli asan şərt var idi. Hökumət məqsədyönlü şəkildə bu şərtlərə əməl etməməklə özünə qarşı qərar verilməsinə şərait yaratdı.

Sual: Və yeri gəlmişkən bütün bunlar seçkiöncəsi baş verir... Seçkilərlə hansısa bir əlaqə ola bilərmi?

Cavab: Seçkilərlə əlaqəsi olduğunu düşünmürəm. Demokratik seçki olmayan ölkələrə beynəlxalq təzyiqlər çox vaxt əks effekt verir. Bəzən anti-demokratik rejimləri daha da gücləndirir. Bu amili Qərbin siyasi mərkəzləri də yaxşı bilir.

Azərbaycanda 30 ildir demokratik seçki keçirilmir. 23 ildir Avropa Şurasının üzvüyük və bu müddətdə keçirilən heç bir seçki demokratik qiymətləndirilməyib. Beynəlxalq təşkilatların seçki ilə bağlı tənqidi mövqeyi anti-demokratik seçkilərin nəticəsinə heç bir təsir göstərmir. Qərbin Azərbaycan hökuməti ilə iqtisadi-ticarət əlaqələrinə heç bir mənfi təsir etməyib.  Eyni zamanda Qərbin tənqidləri cəmiyyətdə siyasi fəallığa yaxud da etiraza səbəb olmur.

Sual: Bəzi ekspertlər düşünür ki, bütün bunlar Azərbaycan Rusiya yaxınlaşmasına görə baş verir. Qərb buna görə Azərbaycanı bir növ cəzalandırmaq istəyir. Nə dərəcədə məntiqli versiyadır?               

Cavab: Tamamilə məntiqsiz yanaşmadır. Azərbaycanın Rusiyaya yaxınlaşması özünü nədə göstərir? Konkret hansısa fakt varmı? Bu sualların müsbət cavabı yoxdur. Əksinə, son illər Cənubi Qafqazda Rusiyanın hərbi-siyasi nüfuzuna ən ağır zərbəni Azərbaycan vurub. Qarabağ məsələsinin tamamilə həlli Rusiyanın Azərbaycana siyasi-hərbi təsirini əsasən ortadan qaldırıb. Hərbi Qənimətlər Parkında Rusiya hərbi sənayesinin sıradan çıxarılmış məhsullarından ibarət sərgi-muzey yaradılıb. Rusiya sülhməramlılarının müddəti bitdikdən sonra Azərbaycanı tərk edəcəklərinə heç bir şübhəm yoxdur.

Rusiyanın Azərbaycanla deyil Ermənistanla və Gürcüstanla iqtisadi əlaqələri daha da artıb.

ABŞ-ı, Avropanın nəhəng ölkələrinin başçılarını tənqid etmək cəsarətində olan Ukrayna prezidenti V.Zelenski hər fürsətdə rəsmi Bakının dəstəyini qeyd edir. Açıq şəkildə təşəkkürünü bildirir. Hətta AŞPA-da son səsvermədə belə Azərbaycana qarşı mövqedə olmayıb. Əgər Azərbaycan Rusiya ilə çox yaxın olsaydı Ukraynaya yardım edərdi? Əlbəttə ki edə bilməzdi. Rəsmi Bakının Rusiyanı qıcıqlandıracaq bəyanatlar səsləndirməməsi, bir sıra məsələlərə sərt reaksiya bildirməməsi taktiki baxımdan indi daha doğrudur. Bu amil heç də Rusiya ilə yaxınlaşmaq anlamına gəlmir. Azərbaycan-Rusiya arasındakı münasibətlərin məsafəsi 15-20 il öncəki ilə eyni səviyyədədir. Sadəcə Ermənistan hökuməti ilə rəsmi Kremlin münasibəti pis olduğuna görə Azərbaycanın bir sıra addımlarına göz yumdu.

Bu gün Rusiya təhlükəsinə görə Baltikyanı, Skandinaviya ölkələri təşviş keçirirsə, təhlükəsizlik tədbirlərini artırırsa, Azərbaycanla  390 kilometrdən çox quru və su sərhədi olan Rusiya ilə normal münasibətlər bizim milli maraqlarımıza uyğundur. Yeni dünya düzəninin geosiyasi çalxantıları davam etdiyi müddətdə Azərbaycanın hansısa strateji seçim etdiyini düşünmək yanlışdır.

Sual: Azərbaycan hökuməti daha çox vurğunu Laçın dəhlizi ilə bağlı məsələnin üzərinə qoyur. Bəzi ekspertlər də belə düşünür ki, məhz Qarabağ məsələsinə görə Qərb Azərbaycana təzyiq edir. Siz nə düşünürsünüz bu barədə?

Cavab: Qərb öz maraqlarına görə Cənubi Qafqazdan Rusiyanı sıxışdırmaq və özü bu regiona yeni statusda daxil olmaq istəyir. Bu məqsədlə region ölkələrinə qarşı müxtəlif yanaşmalar sərgiləyir. Gürcüstana  Aİ-nın üzvlüyünə namizədlik statusu, Ermənistana isə çoxsaylı həvəsləndirici dəstək verir. Aİ-nın mülki missyasının Ermənistan sərhədinə gətirilməsi də bununla bağlıdır. Azərbaycandan Ermənistana hücum olacağı iddiası cəfəngiyyatdır. Azərbaycana isə erməni məsələsi ilə təzyiq edərək öz iradəsini diktə etmək istəyir. Qarabağdan könüllü köçən ermənilərə görə Azərbaycanı ittiham etmək xətti tutub.

Azərbaycan heç bir halda Qərblə Rusiyanın geosiyasi rəqabətində, ziddiyyətlərində yer almamalıdır. İndiki geosiyasi reallıqlar qonşularla yaxşı münasibətlərin prioritet olmasını tələb edir. Qarşıdakı dövrdə regionumuzda hansı siyasi-hərbi olayların yaranacağını indidən demək çətindir. Hər situasiyaya uyğun davranmaq lazımdır.  Proseslər sürətli və dəyişkəndir. Qəti və birmənalı qərar vermək risklidir.

Xatırlayırsınızsa Aİ-nın prezidenti Ş.Mişel dəfələrlə Ermənistana və Azərbaycana müracət edərək, 10 noyabr 2020, 11 yanvar 2021, 26 noyabr 2021 bəyanatlarına əməl etməyin vacibliyini xatırladıb. Məhz həmin sənədlərdə Ermənistan öz üzərinə öhdəlik götürüb ki, Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək ən qısa və uyğun yolu açacaq. Amma öhdəliyinə hələ də əməl etmir.   

Son olaraq, qeyd edim ki, Azərbaycanda insan hüquqları və demokratiyanın vəziyyəti pisdir. Azərbaycan hökumətinə Qərbdən bu istiqamətdə təzyiq olarsa, buna cəmiyyətdən açıq dəstək xeyli çox olar. Amma Ermənistanla münasibətlər fonunda təzyiqlərin edilməsinə cəmiyyətdən ciddi dəstək olmayacaq. Müəyyən marginal qruplar istisna olmaqla bu təzyiqlərə haqq qazandıran olmayacaq.