SSRİ-də olduğu kimi, yenə də pambıq plantasiyalarında adamları zəhərləyirlər

İyunun 10-da Saatlı rayonunda 24 pambıqçı zəhərlənib. Iyunun 14-də eyni zəhərlənmə Tərtər rayonunun pambıq tarlalarında da baş verib. 14 kəndlı zərər çəkib, 4-nün vəziyyəti ağır olduğundan Bakıya göndərilib. İyunun 19-da isə İmişli rayonunda pambıq tarlasında üçüncü belə hadisə baş verib, üstəlik daha kütləvi olub. Hüquq-müdafiəçisi Oqtay Gülalıyevin məlumatına görə, 150-dən çox adam həkimə müraciət edib. 10-a yaxın pambıqçı Mərkəzi Rayon Xəstəxanasının reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilib. O.Gülalıyev hakimiyyəti ölkənin neft gəlirlərini mənimsəyərək dövlət büdcəsini pambıq plantasiyalarında qul əməyinin hesabına doldurmaqda ittiham edib.

Həmin gün kənd təsərrüfatı naziri İnam Kərimov zəhərlənənlərin vəziyyətinin qənaətbəxş olduğunu bildirib. Baş Prokurorluq cinayət işi qaldırıb.

Deputat Fazil Mustafa pambıq plantasiyalarında zəhərlənmənin səbəbini pambıq istehsalı rəhbərlərinin savadsızlığı və qeyri-peşəkarlığı ilə izah edib. O deyib ki, adamlar üçün zərərli olan preparatlardan istifadə edilib.

"Məhsul yetişdirilməsində insan amilini nəzərə almayan sovet ənənələrinə qayıdış yolverilməzdir. Təyyarələrdən tarlalara dərmanın səpildiyi, insanların da həmin vaxt plantasiyalarda işlədiyi dövran artıq keçib". Deputat müasir, insan üçün təhlükəli olmayan vasitələrə keçməyə və baş verənlərin araşdırılmasına çağırıb.

Nazir İ.Kərimov kəndlilərin zəhərlənməsində pambiq biznesi ilə məşğul olan özəl şirkətləri ittiham edib. O, kimyəvi maddələrin tətbiqilə bağlı ittihamları rədd edərək deyib ki, "pambıq yetişdirilməsi üçün həşəratlara qarşı kimyəvi maddələrin tətbiqi vacibdir. Özəl şirkətlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Biz araşdırmanın nəticələrini gözləməliyik. Bu hadisələr çox güman ki, idxal edilən dərmanların keyfiyyəti və ya özəl şirkətlərin təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməməsi ilə əlaqədar baş verə bilər", - nazir bildirib.

2017-ci ilin iyulunda prezident İlham Əliyev "2017-2022-ci illərdə Azərbaycanda pambıqçılığın inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nı təsdiqləyib. Bu ilin oktyabrında Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Ətraf Mühitin Monitorinqi üzrə Milli Departamentin direktor müavini Mətanət Əvəzova bildirib ki, kəndlilərin sağlamlığının qorunması yüksək səviyyədə təmin olunub. Azərbaycanda ətraf mühitin qorunması üzrə qanunvericilik aktı mövcuddur. Kəndlilər zərər çəkmir.

"Azərbaycan ətraf mühitin qorunması üzrə imzalanmış saziş və konvensiyalar çərçivəsində üzərinə öhdəlik götürüb", - M.Əvəzova qeyd edib.

Kolxoz vaxtlarında istifadə olunan torpaqlarda pestisidlərin qalıqlarının sayı nazirlik tərəfindən yoxlanılıb. Ötən əsrin 80-cı illərindən sonra təhlükəli pestisidlərin istifadəsi beynəlxalq səviyyədə dayandırılıb", - M.Əvəzova "Sputnik-Azərbaycan" agentliyinə açıqlama verib.

"Nazirliyin mütəxəssisləri tərəfindən pestisidlərin inventarlaşdırılması aparılıb. Sonra onlar Cəngi məzarlığına (Bakının 53 kilometrliyində poliqon) daşınıb. "Pestisidlər beton plitələrdən ibarət bunkerlərdə yerləşdirilib, quyularda basdırılıb. Hazırda pestisidlərin olub-olmamasının yoxlanması ilə bağlı monitorinq öz əhəmiyyətini itirib. Təhlükəli maddələr tətbiq olunmur, kolxoz və sovxozlar yoxdur, özəl torpaqlara giriş üçün xüsusi icazə lazımdır. Ancaq regional şöbədən təhlükəli maddənin tətbiqilə bağlı siqnal daxil olarsa, epizodik monitorinq keçirərək torpaqdan nümunə götürüb analiz apara bilərik", - M.Əvəzova bildirib.

Hazırda bitkilər arasında xəstəliklərə və zərərvericilərə qarşı müxtəlif preparatlar bioloji əsasda yaradılır. "Əlbəttə, onlar bahadır, ancaq beynəlxalq təşkilatlar təhlükəli pestisidlərin istehsalını dayandırıblar və müasir preparatlar almaq lazımdır",- ekspert deyib.

Ekolgiya Nazirliyində ölkədə tətbiqi qadağan olunmuş preparatların xüsusi siyahısı var. Azərbaycan bəzi konvensiyaları imzalamaqla təhlükəli kimyəvi birləşmələri tətbiq etməmək barədə öhdəlik götürüb. "Ölkəyə gətirilən preparatlarla bağlı çox sərt nəzarət var. Ekologiya Nazirliyinin ekspertizası olmadan onlar tətbiq olunmayacaq", - M.Əvəzova qeyd edib.

Sual yaranır: Əgər insan üçün təhlükəli olan preparatlar artıq istehsal edilmirsə və Azərbaycandakı şirkətlər onları ala bilmirsə, o zaman pambıqçılar nədən zərər çəkiblər?

Turan Ekologiya Nazirliyinin məmurunun bildirdiyi kimi, istehsalı qadağan edilən pestisidləri əldə etmək istəyib. İstənilən pestisidin satışını təklif edən Rusiya şirkətinin İnternet saytına https://tk9.ru/in/pestitsydy/ daxil olub.

Şirkət insan üçün təhlükəli olan malın çatdırılmasını təklif edir, təki pul versinlər. Deməli, təhlükəli kimyəvi maddələrin əldə olunmasında problem yoxdur.

Azərbaycanda pambıq istehsalı ilə məşğul olan şirkətlər bitkilərin mühafizəsi üçün SSRİ dönəmində uğurla istifadə edilən bioloji metodları tətbiq edə bilər.

1952-ci ildə Odessa vilayətində pambıq sovkası üçün yumurtayeyən trixoqram - pambıq bitkisini yeyən tırtıllar yumurtadan çıxmazdan öncə sovkanın yumurtasını məhv edən həşəratlar tətbiq olunurdu.

Bioloji vasitə kimyəvi maddələrdən bahadır. Ancaq inkişaf etmiş ölkələrdə insan həyatı daha yüksək qiymətləndirilir, nəinki kənd təsərrüfatı məhsullarının topdansatış qiyməti. Almaniyanın bəzi federal torpaqlarında zərərvericilərlə mübarizənin bioloji metodunun xüsusi çəkisi bitkilərin mühafizəsi üzrə kompleks tədbirlərin 97%-nə çatır.

Azərbaycanda bu, baş vermiş kütləvi zəhərlənmələrdən məlum olur. Pambığın mühafizəsi üçün daha effektiv vasitə kimi ucuz kimyəvi metodu seçiblər. Bitkilərin kimyəvi emalı zamanı zərərvericilərin 90%-ə qədəri məhv olur.

Ancaq kimya təkcə insanın səhhətinə ziyan vurmur, kimyəvi preparatlar faydalı mikroorqanizmləri məhv edir, torpaqda toplanır və bir neçə ildən sonra torpaq kənd təsərrüfatı üçün yararsız hala düşür.

Kənd təsərrüfatı bitkilərinin qorunması üçün aqrotexniki metod məlumdur və çoxdan tətbiq olunur. Müxtəlif vaxtlarda zərərli həşəratların çoxalmasının müddətindən asılı olaraq torpağın və bitkilərin emalı üçün texniki vasitə tətbiq olunmalı, gübrələr düzgün verilməlidir.

Aqrotexniki metod böyük insan və texniki resurs tələb edir. Torpaq və insanlara ziyan dəymir, lakin pambığın maya dəyəri kimyəvi emaldan daha yüksək olacaq. Belə ki, aqrokimyəvi metod daha əziyyətlidir, böyük insan əməyi və texnika tələb edir.

Pambığın mühafizəsi üçün bioloji və aqrotexniki metodların tətbiqi son məhsulun bahalaşmasına və pambıq istehsalının qeyri-rentabelliyinə səbəb olur. Azərbaycan pambığını dünya bazarında baha qiymətə satmaq mümkün deyil. Çünki adının çəkilməsini istəməyən mütəxəssisin sözlərinə görə, Çin pambığının yanında bizim pambığın dəyəri yüksək deyil. Bizim pambıq beşinci tipə (orta lifli) aiddir ki, bu da iplik istehsalında əlavə kimi istifadə olunur. Halbuki, Çin pambığı dünyada ən yaxşılardan biridir.

Pambıqçılığın dayandırılması isə yerli icra başçıları üçün vəzifə itkisi ilə nəticələnə bilər - çünki prezident İlham Əliyev 2022-ci ilədək xam pambıq istehsalının ildə 35,2 min tondan 500 min tonadək artırılmasını onların qarşısında vəzifə kimi qoyub. Bu o deməkdir ki, pambığın mühafizəsi ilə bağlı indiki acınacaqlı metodlar saxlanarsa zəhərlənən pambıqçıların sayı həmin proporsiya üzrə artacaq. Bəs əgər Azərbaycan sovet dövrünün görünməmiş "rekordu"nu təkrarlamaq üçün milyonluq səviyyəyə çatmaq istəyirsə nə qədər əməkçi zəhərlənməlidir?

1980-1984-cü illərdə Azərbaycanın pambıq yığımı üzrə "milyonluq səviyyə"də olduğu vaxtlarda respublikada ildə bir hektar üçün 4,8-237,5 kq. diapazonda pestisid tətbiq olunurdu. Bu göstəriciyə görə, sovet Azərbaycanı Türkmənistanı da ötüb keçirdi. Türkmənistanda tətbiq edilən pestisidlərin illik yuxarı həddi bir ha üçün 87,7 kq. idi.