Dördtərəfli zirvəyə kiçik sözardı

İstanbulda oktyabrın 27-də Rusiya,Fransa,Almaniya və Türkiyə liderlərinin iştirakı ilə keçirilən zirvədən çıxan nəticə əslində 2017-ci ilin yanvarnda Rusiya, İran və Türkiyə arasında qəbul edilən formatın yerində saymasından başqa bir şey deyil.

Belə ki, Rusiya lideri Vladimir Putin yenə və yenidən "Suriyanın ərazi bütövlüyünə və ölkənin terrorçulardan təmizlənməsinin lüzumuna" vurğu yapdı.

Türkiyə prezidenti Recep Tayyip Erdoğan yenə və yenidən "Suriya xalqının iradəsi ilə formalaşacaq hakimiyyət, İŞİD və PKK terroruna qarşı mübarizə, qaçqınlar və humanitar yardım" məsələlərini gündəmə gətirdi; belə bir formatda ilk dəfə iştirak edən Fransa prezidenti Emmanuel Macron başqa platformalarda olduğu kimi, İstanbulda da yenə və yenidən "beynəlmiləl sim"dən çaldı.

Allmaniya federal-kansleri Angela Merkel isə sanki İstanbula Suriya üçün yox,ölkəsi ilə Türkiyə arasındakı münasibətlərdə qıfıllanmış bəzi məsələləri açmaq niyyətiylə gəlmişdi.

Suriya məsələsində indiyə qədər "kimyəvi silah" manipulyasiyaları ilə "Qərbin raket hücumlarına legitimlik qazandıran" Parisin o kartını "İndependent" qəzetinin 42 ildən bəri Orta Şərqdə yaşayan (hal-hazırda Beyrutdan yazır) müxbiri Robert Fisk aprel ayında boşa çıxarmışdı.Ona görə İstanbul zirvəsində Macrondan konstruktiv təkliflər gözləməyin mənası yox idi: ABŞ-Türkiyə, ABŞ-Rusiya və ABŞ-Almaniya münasibətlərinin indiki durumunda Donald Trumpa qarşı Macronun İstanbulda Putin,Merkel və Erdoğan ilə yanaşı görünməsi hər üç liderə sadəcə "karizma" baxımından lazım idi.

Əslində Türkiyə prezidenti bu zirvənin sentyabrın əvvəlində Moskvada keçirilməsini arzu etmişdi və bununla bağlı istəyini də açıqlamışdı.Ancaq Vladimir Putin üçün Suriyada həyati dərəcədə önəmli məsələ-İdlibin radikal dinçi terrorçulardan təmizlənməsi idi.

Kreml İdlibdəki terrorçuların Türkiyə tərəfindən "himayə edildiyinə" inanırdı, ona görə sentyabrın 17-də Soçidə keçirilən Putin-Erdoğan görüşündən sonra İdlibin radikal terrorçu qruplarından təmizlənməsi üçün Türkiyəyə 25 gün konkret vaxt verilmişdi.Təxminən 3 həftə əvvəl Rusiya da "terrorçuların öz ağır silahlarını İdlibdən çıxarmağa başladıqlarını" bildirdi,Türkiyənin iqidara yaxın olan bəzi media qurumları da bunu təsdiqlədilər.Ancaq İdlibi tərk edən radikal terrorçu qruplar Suriyanı tamamilə tərk etdilər yoxsa Suriyanın hansısa bölgələrinə yerləşdilər sualının konkret cavabı hələ də yoxdur.

O qruplar Suriyanın şimalında Türkiyənin nəzarəti altında olan bölgələrə yerləşdirlərsə,Rusiyanın bundan xəbəri olmadı yoxsa Kreml özü buna icazə verdi?

İstanbul zirvəsi ərəfəsində prezident Erdoğan yenə və yenidən "Yaxın gələcəkdə Fərat çayının Şərq sahilində də PYD/YPG bölücü terroruna qarşı əməliyyatlar keçirəcəklərini" açıqladı,bir neçə gündən sonra isə o bölgədə Türkiyəyə qarşı hər hansı təhdiddən söhbət getmədiyini bəyan etdi.İdlibin terrorçulrdan təmizlənməsi istiqamətindəki vəziyyət Moskvanı, Fərat çayının sağ sahilindəki vəzziyyət isə Ankaranı təmin edirsə,İstanbuldakı zirvə Suriyanın siyasi gələcəyinin müəyyənləşdirilməsi üçün keçirildimi?

İlin axırına qədər Suriya Konstitusiya Komitəsinin qurulacağından söhbət gedir, halbuki hələ Astana zirvəsində Rusiya heyəti Suriyanın yeni konstitusiya layihəsini Türkiyənin qabağına qoymuş və layihədə "dünyəvilik" sözünü görən Türkiyə heyəti qəti etiraz etmişdi.

Türkiyənin yaxınlq hiss etdiyi və Səudiyyə Ərəbstanı tərəfindən dəstəklənən "Riyad qrupu" isə "dünyəvilik" zəminindəki bütün müzakirələri qətiyyətlə rədd edir.Bu və bunun kimi az qala sonsuz sayda arqumenti yanaşı qoyanda Türkiyənin bütün optimizminə baxmayaraq, bu ən mühüm suallar yenə və yenidən ortaya çıxır: Kreml İranı bölgədəki proseslərdən kənarlaşdırıb Parisi və Berlini Suriya prosesinə daxil edərmi və ya edə bilərmi? İndiki vəziyyətdə bu formatın içində görünməyən ABŞ-ın İstanbul zirvəsindən sonrakı mövqeyi necə olacaq- 27 oktyabr bəyanaməsi Vaşinqtonun PYD/YPG-yə verdiyi dəstəyin zəiflətməsinə səbəb ola bilərmi? Yoxsa prezident Erdoğan ilə demək olar ki, hər ay üzbəüz görüşən Vladimir Putinin əsas məqsədi İdlibdən çıxan radikal qrupların (nə qədərinin çıxdığı məlum deyil) Suriyanın şimalinda Türkiyənin nəzarətində olan bölgələrə yerləşməsinə göz yumaraq Fərat çayının Şərq sahilində Türkiyəni ABŞ ilə vuruşdurmaqdır?

Xüsusilə, Rusiya dövlət başçısının İstanbula boş yerə gəldiyinə bu işləri izləyən heç kimi inandıra bilməzsiniz.