“İran anlamalıdır ki, Azərbaycanla hədə dili danışmaq yalnız onun zərərinə işləyəcək”

Azərbaycan Respublikasının İrandakı səfiri Əli Əlizadə noyabrın 14-də İran Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb və ona etiraz notası təqdim edilib. Bu barədə jurnalistlərə İran Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Naser Kanaani Çafi məlumat verib. Onun sözlərinə görə, etiraz notası Azərbaycan vətəndaşlarının İranda “cinayətkar  fəaliyyəti" ilə bağlı verilib. O, səfirə iddiaları təsdiqləyən dəlil və sübutların təqdim edildiyini bildirib.

Amma Azərbaycanın əsas media orqanlarında nədənsə bu məlumata yer verilməyib. Digər yerli media orqanlarına məlumatı Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Mətbuat xidmətinin rəhbəri Ayxan Hacızadə təsdiq edib. Amma XİN rəsmisi bəyanatın mətni ilə bağlı açıqlama verməyib.

Bundan sonra Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov ilə İran İslam Respublikasının xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahian arasında telefon danışığı baş tutub.Tərəflər iki ölkə arasında münasibətlərdə yaranmış son vəziyyətin, ictimai ritorika ilə bağlı narahatlığın və digər mövcud problemlərin qarşılıqlı dialoq və anlaşma çərçivəsində həll edilməsinin zəruri olduğunu bildiriblər.

Xatırladaq ki, bu bir həftə ərzində Azərbaycana İran tərəfindən edilən ikinci etirazdır.

Bəs İran Azərbaycandan nə istəyir?

Siyasi şərhçi Nəsimi Məmmədli ASTNA-nın suallarını cavablandırıb.

* * *

Sual: Nəsimi bəy, sizcə, İran  Azərbaycana nəyə görə nota verə bilər? İran Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Naser Kanaani Çafinin sözlərinə görə, etiraz notası Azərbaycan vətəndaşlarının İranda “cinayətkar  fəaliyyəti" ilə bağlı verilib. Azərbaycan vətəndaşlarının İranda “cinayətkar  fəaliyyəti" dedikdə nə demək istəyir?

Cavab: İran ideoloji, iqtisadi və dərin sosial böhran ərəfəsindədir. İdarəetmədə mənəvi-psixoloji tarazlıq pozulub. Ölkə daxilindəki etirazları yatırtmaq üçün çox amansız davranır. Məhkəməsiz, istintaqsız, hüquqa və dinə zidd olaraq dinc insanları küçələrdə, meydanlarda amansızlıqla öldürür. Amma gərginlik yenə də davam edir. İran süni şəkildə xarici amilləri qabartmaqla daxili sabitliyi təmin etməyə çalışır. Ənənəvi olaraq ABŞ, İsrail təhdidlərinə cəmiyyətdən ciddi reaksiya yoxdur. Odur ki, yeni ritorik hədəf seçib. Bu hədəf əsasən Azərbaycan, qismən Türkiyədir. İrandakı çoxmilyonlu türklərin ümumölkə miqyasında aktiv siyasi proseslərə qoşulmasını əngəlləmək üçün özünəməxsus profilaktika aparır.

Sualınıza gəldikdə, ilk növbədə heç bir ölkəni vətəndaşlarının başqa bir ölkədə hansısa qanuna zidd davranışlarına görə ittiham etmək olmaz. Bir dövləti ittiham etmək üçün əldə ciddi faktlar olmalıdır. İranın əlində belə faktlar olsaydı mütləq açıqlayardı.

Digər tərəfdən isə İranda olan Azərbaycan vətəndaşlarının mütləq əksəriyyəti İran xüsusi xidmət orqanlarının ələ aldığı şəxslərdir. Onları müxtəlif şəkildə Azərbaycana qarşı istifadə edir. İstisna etmirəm ki, İran əslində öz agentlərinin kiçik bir hissəsini həbs edir və onların vasitəsi ilə Azərbaycanı hədəfə alır. Burada da iki məqsəd ola bilər.

Birincisi, ölkəsində  ictimai rəy yaratmağa çalışır ki, guya azərbaycanlıların kəşfiyyatı İranda ifşa olunub. Bununla milli intibahın önünü kəsmək, milli fəallar arasında təqiblərə əsas yaratmaq istəyir.

İkincisi isə Azərbaycanla kəşfiyyat məsələsində “alver” edərkən qondarma arqumentləri olsun. Həm də məhz öz agentlərini bu şəkildə daha etibarlı qorumaq və gələcəkdə xaricə göndərmək imkanı qazansınlar. Bir çox ölkələrdə İranda siyasi məhbus olan şəxslər rejim düşmənləri kimi qəbul olunur.

Sual: Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti İrana informasiya ötürdüyü iddia edilən “casus şəbəkəsi”ni üzə çıxardığını bəyan edib. Bu iş üzrə 5 nəfər həbs edilib. İran bunları görmür və ya görmək istəmir?

Cavab: DTX-nın keçirdiyi əməliyyatın ictimaiyyətə açıqlanan hissəsi bir sıra məqamları aydınlatdı. İran Azərbaycan ərazisində müəyyən agentura şəbəkəsi qurub. Burada insanları yalnız dini-məzhəb ideologiyası ilə ələ almırlar, həm də pul müqabilində casusluğa cəlb edirlər. Sosial şəbəkələr üzərindən səthi müşahidə aparsaq görərik ki, İran rejiminə açıq rəğbət bəsləyən, təbliğ edən, xüsusi tezislərlə “silahlanmış” şəxslər və qruplar var. Azərbaycan xüsusi xidmət orqanları bu istiqamətdə geniş işləməli, bütün şübhəli halları nəzarətdə saxlamalıdır. İran rejimi əvvələr olduğu kimi burada rahat işləməməlidir.

Sual: Azərbaycanın İrana cavabı nə olmalıdır?

Cavab: Açıq şəkildə İranda həbs olunan Azərbaycan vətəndaşlarının törətdiyi cinayət barəsində ətraflı məlumat tələb etməlidir. Onların Azərbaycanın rəsmi qurumları ilə hansısa əlaqəsini sübut edə biləcək faktları istəməlidir. Əks halda bu deyilənlər iftira olaraq qalacaq.

Digər tərəfdə isə İranla şübhəli əlaqəsi olan hər kəs ciddi nəzarət altında saxlanmalıdır. Bununla yanaşı İranda yaşayan çoxmilyonlu türklərin milli haqları ilə bağlı məsələlər davamlı  gündəmdə olmalı və beynəlxalq təşəbbüslər göstərməlidir. 

Sual: Ümumiyyətlə, son vaxtlar İranla Azərbaycan arasında münasibətlərdə gərginlik müşahidə olunur.Belə ki,  İranın Azərbaycandakı səfiri Seyid Abbas Musəvi noyabrın 11-də Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılmışdı. Görüşdə son zamanlar İran mediasında Azərbaycan Respublikası əleyhinə aparılan təbliğat, qarayaxma kampaniyası, İranın yüksək vəzifəli siyasi və hərbi rəsmilərinin iki ölkə arasındakı münasibətlərin ruhuna uyğun olmayan təhdid xarakterli ritorikaları ilə bağlı narazılıq və narahatlıq qarşı tərəfin diqqətinə çatdırılmışdı. Eyni gündə Azərbaycanın İrandakı səfiri İran XİN-ə çağırılıb və ona etiraz bildirilib. Bu qarşılıqlı “atışmalar” nə ilə nəticələnə bilər?

Cavab: İranda rejim əleyhinə artıq bir inqilabi proses başlayıb. Bu prosesi dayandırmaq üçün rejim bütün vasitələrdən istifadə edir. Prosesin nə ilə yekunlaşacağını gözləmədən təhlükəsizlik məsələlərini ən üst səviyyəyə çıxarmaq lazımdır. Məhz bu məqamda İrandan gələ biləcək bütün mümkün risklər dərindən öyrənilməlidir.

Azərbaycan hakimiyyət orqanları bütün qonşuları ilə qonşuluq prinsiplərinə sadiq olduqlarını, o cümlədən İrana qarşı öz ərazisindən üçüncü dövlətə heç vaxt şərait yaratmadıqlarını və yaratmayacaqlarını aydın göstərməlidir. Habelə öz təhlükəsizliyi üçün bütün beynəlxalq imkanlardan da yararlanmaq əzmini ifadə etməlidir. İran rejimi anlamalıdır ki, Azərbaycanla hədə dili danışmaq yalnız onun zərərinə işləyəcək.

İranda öz vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarına qarşı çox qəddar rejim mövcuddur. Orada yaşayan türklərə yönəlik çağırışlar, hərəkətlər ölçülü-biçili olmalıdır. İrandakı proseslərin hazırkı ümumi macəradan kənara çıxmasına imkan vermək olmaz. Bu mərhələdə bir sıra milli-siyasi amilləri qabartmaqla İrandakı siyasi prosesləri bölmək ən çox rejimin işinə yarayacaq.

İran Azərbaycanın düşməni olan Ermənistan ilə dostluq edərək özünü Azərbaycan cəmiyyətinin gözündən tamamilə salıb. Azərbaycan-İran münasibətləri öncəki səviyyələrə qayıtması artıq xeyli çətindir. Ermənistanı açıq himayə edən, regionda sülhə və əməkdaşlığa əngəl yaradan, Azərbaycanı qarışdırmağa çalışan bir ölkə ilə münasibətlərin gələcəyi adekvat olacaq.  

Sual: Ümumiyyətlə, İran Azərbaycandan nə istəyir? Niyə Azərbaycanı hədəfə alıb? Məqsəd nədir?

Cavab: Rəsmi Tehranın davranışlarından aydın olur ki, onlar ümumiyyətlə Azərbaycanın varlığına qısqanc yanaşır. Onun güclü, müstəqil xarici siyasət yürüdən, dünyəvi dövlət olmasını özünə təhdid görür. İranda yaşayan türklər üçün Azərbaycan cazibə mərkəzinə çevrilməsindən narahatdır. Eyni zamanda Türk Dövlətləri Təşkilatının artıq regionda ciddi şəkildə yeni birliyə çevrilməsi prosesi başlayıb. Asiyadan Avropaya açılan yeni nəqliyat, enerji dəhlizləri bu istiqamətdə inkişafa böyük təkan olacaq. İran bu əməkdaşlığın gələcəyini özünə təhlükə görür.