Politoloq Teymur Qasımlı: “Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin istiləşməsi hələlik Azərbaycana yaxşı heç nə verməyib”

***

-Türkiyə-Ermənistan müasir münasibətlərinin informasiya hissəsindən başlamağı təklif edirəm. Azərbaycan mətbuatında zəlzələ zonasında iki erməni xilasedicinin soyğunçuluğu barədə məlumatlar yayılıb. Türkiyə mətbuatını izləyirsinizmi? Bu saxta məlumatdırdır, yoxsa həqiqətdir?

 - Mən Türkiyə mətbuatında belə bir məlumat görmədim və Türkiyə prokurorluğu dağıntıların aradan qaldırılması zamanı xarici xilasedicilərin talançılığı barədə bildirməyib. Hesab edirəm ki, bu cür məlumatlar, istər feyk olsun, istərsə də reallıq, Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin inkişafına və yaxınlaşmasına təsir edə bilməz. Azərbaycan Yerevan və Ankara arasında münasibətlərin istiləşməsini diqqətlə izləyir və düşünürəm ki, Türkiyə 2009-cu ildə Azərbaycanın arxasından İsveçrədə erməni və türk danışıqçıların sülh haqqında sənəd bağladığı zaman etdiyi səhvə bir də yol verməyəcək. Əminəm ki, Ankara ermənilərlə danışıqlar barədə Bakıya məlumat verir.

- Erməni xilasedicilərin Türkiyəyə, zəlzələ zonasına göndərilməsinin siyasi əhəmiyyəti nədir?

- Ermənistandan xilasedicilər qrupu hazırda Türkiyədə işləyir. Yerevanın bu addımını iki ölkə arasında qarşılıqlı yardım tarixinin davamı hesab edirəm.

1988-ci ilin Spitak zəlzələsini xatırladım. Turqut Özal hökuməti İğdırdakı keçid-buraxılış məntəqəsindən yük göndərərək Ermənistana yardım etdi. Sonra Türkiyə Ermənistanla sərhədi bağladı və bununla ermənilərin Azərbaycana qarşı başladığı müharibəyə və Yerevanın ərazi iddialarına cavab verdi. Lakin 1999-cu ildə Türkiyədə zəlzələ baş verəndə Ermənistan qonşusuna kömək etdi. Sonradan bir-birinə qarşı müsbət addımlar atılmadı. Pandemiya zamanı Türkiyə Ermənistana kömək etdi, bu barədə az adam bilir.

Baş nazir Nikol Paşinyan fevralın 6-da Türkiyədə baş vermiş zəlzələ ilə bağlı başsağlığı verib, Ermənistanın Türkiyə-Ermənistan münasibətləri üzrə xüsusi nümayəndəsi də belə edib. Fevralın 8-də ermənilərdən ibarət 28 nəfərlik xilasedici qrup zəlzələdən zərər çəkmiş Adıyaman şəhərinə göndərilib. Hazırda onlar orada işləyirlər, iki nəfəri xilas ediblər,  bu barədə Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi bildirib. Kürdlərin orada yaşaması ilə əlaqədar Adıyaman bölgəsinin mürəkkəbliyini qeyd edəcəm. Dünən xarici işlər nazir Ararat Mirzoyan Adıyamana gedib, orada erməni xilasedicilərlə görüşüb və ikinci humanitar yükü təqdim edib.

- Türkiyə-Ermənistan əlaqələrinin istiləşməsi Azərbaycana necə təsir edir?

- Yenə də deyirəm ki, hazırda Türkiyə hökuməti 2009-cu ildə Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə zərbə vurmuş səhvi təkrarlamır. Ankara Ermənistanla əlaqələri inkişaf etdirir, Bakı ilə dialoqu dəstəkləyir. Prezident İ. Əliyev və prezident R. T. Ərdoğan Ankaranın Yerevanla danışıqlarına müsbət münasibət bildiriblər. Danışıqlar iki ölkənin xüsusi nümayəndələri tərəfindən aparılır. Ermənistanla münasibətlərin nizamlanması üzrə danışıqlarda Türkiyənin xüsusi nümayəndəsi Sərdar Kılıç ona tapşırılan işlərlə fəal məşğul olur, prosesi münasibətlərin bərpasına, sərhədlərin açılmasına doğru  aparır. Lakin Ərdoğanın Praqada Paşinyanla görüşü açılmamış qalır. Ermənistan mətbuatı bildirir ki, informasiyanın bağlı qalmasl ölkələr arasında ərazi mübahisəsinin və digər münaqişəli məqamların həll olunmadığını göstərir.

Azərbaycan tərəfi baş verənləri diqqətlə izləməlidir. Hazırda Türkiyə və Ermənistan arasındakı proses bizə yaxşı heç nə gətirməyib, yaxın vaxtlarda da bizim üçün fayda gözləmirəm. Baş verənlərin bizim maraqlarımıza zərbə vurmaması vacibdir.

Paşinyan məharətlə və hərtərəfli hiyləgər siyasət aparır. Türkiyədəki zəlzələdən istifadə edərək Ermənistan-Türkiyə münasibətlərini dəyişdirir, yaxınlaşmağa doğru addım atdı. Xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın Ankaraya səfəri bunu göstərir. Əgər iki ölkə arasında münasibətlərin istiləşməsi Xankəndinin separatçılardan azad edilməsinə və Zəngəzur dəhlizinin açılmasına gətirib çıxarsa, o zaman uğurdan danışmaq olar. Hələlik belə bir şey görünmür, bizə ancaq prosesi diqqətlə izləmək qalır.

- Türkiyə və Ermənistan arasında başlayan yaxınlaşma zəlzələdən sonra Türkiyənin daxili siyasətində ikinci mövzu oldu. Türkiyənin siyasi sahədə mövqeyinin spektrləri nədir?

- Türkiyə və Ermənistan arasında başlayan proses 2020-ci il Qarabağ müharibəsinin nəticəsidir. İki paytaxt danışıqlar üçün xüsusi nümayəndələr təyin edib. Ermənistanla danışıqlara məsul olan diplomat Sərdar Kılıç Ermənistanla sərhədlərin açılmasını istəyən, çox maraqlı adamdır. Proses tərəfləri arasında Moskva, Vyana və Antalyada görüşlər olub. Nəticədə iki ölkə arasında birbaşa aviauçuşlar və sərhəddən yük daşınması başlayıb. Ermənistanda Türkiyə vasitəsilə İnternet-trafik açılıb, Ermənistan vətəndaşlarının Türkiyə saytlarına daxil olması qadağası götürülüb, ermənilər Türkiyəyə səfər etmək üçün onlayn viza ala bilər. Lakin ümumilikdə ölkələr arasında münasibətlərin yüksək səviyyədə əməli yaxşılaşması yoxdur.

Türkiyə mətbuatı Ermənistanın humanitar yardımını zəif işıqlandırıb. Düşünürəm ki, türklər Türkiyəyə yardımda liderlik edən Azərbaycanda mümkün mənfi reaksiyanı nəzərə alırlar. Zərərçəkənlərin xilas edilməsində ermənilərin iştirakı Türkiyə ərazisindəki erməni mediasında və Türkiyənin aparıcı qəzetlərində işıqlandırılıb.

Türkiyə partiyaları da erməni yardımı məsələsinə əhəmiyyət vermirlər. Yalnız çərşənbə axşamı parlament fraksiyasının lideri Dövlət Bahçeli (Milliyyətçi Hərəkat Partiyası) Türkiyəyə yardım edən ölkələrin siyahısında Ermənistanın da adını çəkib və təşəkkürünü  bildirib. Bir də Xalqların Demokratik Partiyasını qeyd edəcəm. Orada Türkiyədə Ermənistanın təbliğatını aparan erməni deputatlar var. Türkiyənin əsas siyasi qüvvələri ermənilərin yardımı ilə bağlı bəyanatlarla çıxış etməyiblər.