Azərbaycan ali məktəbləri: siyahılarda adları keçmir...

Hesabat Çinin Şanxay Universitetinin Ali Təhsil Akademiyasının Dünya Səviyyəli Universitetlərin Araşdırılması Mərkəzinin (CWCU) ekspertləri tərəfindən hazırlanıb.

Bu gün dünyada ali məktəblərin və təhsil proqramlarının sıralanması ilə bir neçə nüfuzlu nəşr və ixtisaslaşmış beynəlxalq agentlik məşğul olur. Bu, "Times Higher Education", "Forbs" jurnalları, QS (Quacquarelli Symonds) analitika şirkətidir. Onlar dünya ali məktəblərinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsində müxtəlif sistemləri tətbiq edir. Şanxay reytinqi və ya ARWU onların ən nüfuzlusu hesab olunur, çünki bu siyahıya yaxşıların yaxşıları düşür. O, daha obyektivdir, belə ki, təkcə ali məktəblərin fəaliyyətinin bibliometrik göstəricilərini deyil, həm də əməkdaşlar və məzunlar arasında nüfuzlu mükafatların sahiblərinin olmasını da nəzərə alır.

ARWU-nun tərtib edilməsi üçün dörd meyardan istifadə olunur. Bu, Nobel Mükafatı və Fildsov Mükafatı alan məzunların və əməkdaşların sayı, sitat kimi istifadə olunma indeksi yüksək olan araşdırmaların sayı, Science Citation İndex-Expanded (SCİE) və Social Science Citation İndex (SSCİ)-də indeksləşdirilmiş məqalələrin sayı. Və nəhayət, dördüncü parametr universitetin hər bir əməkdaşının işinin effektivliyini nəzərə alır (Per Capita Performance), yəni bütün yuxarıda sadalanan parametrlər üzrə balların cəmi ali məktəbin alim və müəllimlərinin sayına bölünür.

Dünyada bu meyarlara 1200-ə yaxın universitet uyğun gəlir, onların ən yaxşı 500-ü Şanxay reytinqinə düşür. Bütün kateqoriyalarda ən yüksək göstərici nümayiş etdirən universitetə 100 bal verilir, digərləri üçün ən yüksək qiymətdən faiz çıxarılır.

Bu il araşdırmada bütün dünya üzrə 1500 universitet iştirak edib. Onların arasından 500 ən yaxşı ali məktəb seçilib. Hazırki reytinqə qiymətləndirmə parametrlərinin nəticələrinə görə Harvard Universiteti liderlik edib. Stenford Universiteti və Kembric Universiteti müvafiq olaraq ikinci və üçüncü yerləri tutub. Massaçusi Texnologiya İnstitutu, Berklidə Kaliforniya Universiteti, Prinston Universiteti də lider yerləri tutub. Məşhur Oksford Universiteti 8-ci yeri tutub.

Seçilmişlər siyahısına İstanbul Universiteti (Türkiyə), Tehran Universiteti və Amirkabir Texnologiya Universiteti (İran), Moskva Dövlət Universiteti, Sankt-Peterburq Dövlət Universiteti, Moskva Fiziki-Texniki İnstitutu, Novosibirsk Dövlət Universiteti (Rusiya) də daxil olub.

Tehran Universitetinin və ya Novosibirsk Dövlət Universitetinin müəllimləri arasında, çətin ki, Nobel laureatı olsun. Deməli, digər parametrlərə görə onların fəaliyyəti o qədər yüksək qiymət alıb ki, onlar favoritlər siyahısına düşüb.

Şanxay siyahısında Azərbaycan ali məktəblərinin adı keçmir, elə digər reytinqlərdə də. Təkcə ona görə yox ki, bizim universitetlərin məzunları arasında Nobel və Fildsov mükafatlarının laureatları yoxdur. Qeyd edildiyi kimi, ali məktəblərin elmi fəaliyyəti, indekslənmiş məqalələrin və müəllimlərin elmi məhsuldarlığının sayı da mühüm meyardır. Amma burada da Azərbaycanın fəxr edəcək bir şeyi yoxdur. Bizim ali məktəb müəllimləri repetitorluq, tələbələr üçün diplom işlərinin və ya Milli Məclisin deputatları və nazirlər üçün dissertasiyalar yazmaqla məşğuldurlar. Təhsil üzrə ekspert Nadir İsrafilov bununla bağlı şərhində qeyd edir ki, Azərbaycan məktubları regional reytinqlərə düşsə də, son yerləri tuturlar.

"Şanxay reytinqi nüfuzlu reytinqdir və bu siyahıya düşmək kifayət qədər çətindir. Seçim meyarları mürəkkəbdir. Siyahıya baxsaq, bir çox ali məktəblərin çox əsrlik tarixə, böyük elmi potensiala malik olduğunu, layihələrin Nobel laureatlarının rəhbərliyi altında həyata keçirildiyini görərik. Təəssüf ki, bu cəhətdən bizim ali məktəblərimizin öyünəcək heç nəyi yoxdur. Beynəlxalq meyarlara uyğunluq üçün böyük iş görülməlidir. Bu, həm tələbələrin, həm də müəllim heyətinin təhsil keyfiyyətinə, elmi məhsuldar fəaliyyətə aiddir", deyə ekspert qeyd edir.

Pedaqoji elmlər doktoru Acar Ağayev İsrafilovun fikri ilə razı deyil. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda 100 illik tarixi olan universitet var (BDU). Digər ali məktəblər də onillərdir fəaliyyət göstərir. Amma, buna baxmayaraq, onlar beynəlxalq reytinqlərə yaxın belə gəlmir.

"Əsas ali məktəbin yaşı deyil, səmərəli fəaliyyəti, milli elmə və dünya elminə, iqtisadiyyata verdiyi töhfə, məzunlara əmək bazarında olan tələbatdır. Bizdə bu yoxdur. Bunun bir neçə səbəbi var. Əsas səbəb ali məktəblərin kifayət qədər maliyyələşdirilməməsidir. Nəticə - zəif maddi-texniki baza, təlim prosesinin informasiyalaşdırma sürətinin aşağı olması, elmi araşdırmaların səviyyəsinin aşağı olması, elmi mövzuların aktual olmaması, təhsil keyfiyyətinin səviyyəsinin aşağı olması. Belə olan halda hansı elmi əsərləri beynəlxalq elmi nəşrlərdə dərc etmək olar?", deyə ekspert qeyd edir.

Problem ondadır ki, ölkədə ali məktəblər hətta milli səviyyədə belə sıralanmır. Milli reytinqlər bir növ universitetləri qlobal rəqabətə hazırlayır, buna görə onlar beynəlxalq standartlara maksimum dərəcədə yaxınlaşmalıdır. DİM-in hər il tərtib etdiyi reytinq yalnız yüksək bal yığan abituriyentlərin ixtisas seçimindəki prioritetlərini: onların hansı ali məktəbə daha çox üstünlük verdiyini əks etdirir.