Qazaxıstanın neft daşınmalarını genişləndirmək üzrə ambisiyalı planı: hərbi-texniki əməkdaşlıq ön planda

Qazaxıstan öz neft ixracı infrastrukturunu transformasiya etmək üçün iddialı bir kurs seçib. Bu strategiya illik daşınmaların Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru xətti vasitəsilə 1,5 milyon tondan 20 milyon tona qədər artırılmasını nəzərdə tutur. Qazaxıstanın enerji naziri Almasadam Satkalıyev tərəfindən parlament iclasında təqdim edilən bu cəsur strategiya, ölkənin Mərkəzi Asiyadan Avropaya uzanan enerji təchizatı zəncirində əsas oyunçulardan birinə çevrilmək niyyətini vurğulayır.

Bazar ertəsi çıxışında nazir Satkalıyev bu təşəbbüsün ilkin addımlarını açıqlayaraq, 2024-cü ildə BTC boru xətti vasitəsilə 1,5 milyon ton neftin tranzitinin planlaşdırıldığını vurğuladı. "Bu marşrut üzrə tədarüklərin ildə 20 milyon tona qədər artırılması perspektivləri öyrənilir," - deyə Satkalıyev qeyd etdi. Əgər bu həyata keçirilərsə, bu genişləndirmə Qazaxıstanın enerji ixracı imkanlarında ciddi dəyişiklik yaradacaq və hərbi-texniki əməkdaşlıq (HTƏ) əsas dayaq nöqtəsi olacaq.

Qazaxıstanın ixrac marşrutlarını şaxələndirmək səyləri, Rusiya-Ukrayna münaqişəsindən sonra yaranan geosiyasi gərginlik və təchizat zəncirindəki problemlər fonunda daha çox aktuallıq qazanıb. Azərbaycanı Türkiyə ilə Gürcüstan üzərindən birləşdirən BTC boru xətti Qazaxıstana Avropa bazarlarına daha etibarlı alternativ marşrut təklif edir və şimal marşrutlarından yan keçməyə imkan verir.

Bu iddialı genişləndirməni dəstəkləmək üçün Qazaxıstan öz daxili neft nəqli infrastrukturunu inkişaf etdirməyi planlaşdırır. Bu strategiyanın əsas komponentlərindən biri, qərbi Qazaxıstanın zəngin Atyrau regionundakı neft yataqlarını Aktau şəhəri yaxınlığındakı Kaspian terminalı olan Kuryk ilə birləşdirmək üçün Eskene-Kuryk boru kəmərinin tikintisidir. Satkalıyevin sözlərinə görə, bu boru xəttinin texniki tutumu ildə 20–30 milyon ton təşkil edə bilər və bu da Atyrau regionunun neftinin Xəzər dənizinə və oradan BTC boru xəttinə səmərəli şəkildə yönləndirilməsini təmin edər.

“Bu layihə Qazaxıstan və Azərbaycan tərəfdaşları arasında maraqların güclü uyğunluğunu əks etdirir,” - deyə Satkalıyev qeyd edib. Bu tərəfdaşlığın genişləndirilməsi potensialı hər iki ölkə üçün qarşılıqlı faydaları vurğulayır, çünki Azərbaycan regional enerji ixracının tranzit mərkəzi kimi öz rolunu gücləndirir.

Bu təşəbbüs üçün hərbi-texniki əməkdaşlıq (HTƏ) çərçivəsinin istifadəsi təəccüb doğura bilər, lakin Qazaxıstan 2023-cü ilin mart ayından bəri neft ixracı kanallarını şaxələndirmək üçün bu yanaşmadan istifadə edir. Bu yanaşma, enerji infrastrukturu ilə milli təhlükəsizlik məsələləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni, eləcə də qlobal enerji bazarlarının dəyişkənliyini və dəyişən alyansları vurğulayır.

Qazaxıstanın Azərbaycanla HTƏ çərçivəsində əməkdaşlığı hər iki ölkəyə regional təhlükəsizliyi və iqtisadi sabitliyi gücləndirmək üçün bir yol təklif edir. Qazaxıstan üçün bu, Rusiya boru xətlərindən asılılığı azaldır, Azərbaycan üçün isə trans-Xəzər enerji marşrutlarında əhəmiyyətini möhkəmləndirir.

ASTNA-nın baxışı:

Qazaxıstanın BTC boru xətti vasitəsilə neft daşımalarını eksponensial şəkildə artırmaq planı, ixrac marşrutlarını şaxələndirmək və qlobal enerji bazarındakı mövqelərini gücləndirmək üçün cəsur və strateji bir addımdır. Lakin bu ambisiyaların miqyası icra olunma qabiliyyəti, maliyyə dayanıqlığı və geosiyasi nəticələrlə bağlı kritik suallar doğurur.

İqtisadi baxımdan, təklif olunan infrastruktur inkişafı, xüsusən Eskene-Kuryk boru xətti, regional iqtisadi inteqrasiyanı katalizləyə və Qazaxıstana geosiyasi risklərə həssas olan marşrutlara etibarlı alternativ təmin edə bilər. Azərbaycanla maraqların uyğunlaşdırılması perspektivli bir əsasdır, lakin qarşılıqlı faydaların balanslaşdırılması və regional siyasətin mürəkkəbliyinin nəzərə alınması üçün diqqətli idarəetmə tələb olunur.

Bununla belə, bu strategiya əhəmiyyətli çətinliklərlə üzləşir. Belə genişmiqyaslı bir layihənin maliyyələşdirilməsi yalnız əhəmiyyətli kapital deyil, həm də beynəlxalq investorların etimadını tələb edir. Bununla yanaşı, hərbi-texniki əməkdaşlığa əsaslanmaq digər enerji sektorunda iştirakçılarla tərəfdaşlığı çətinləşdirə biləcək həddindən artıq siyasətə aludəlik təəssüratı yarada bilər.

Uğurla həyata keçirildiyi təqdirdə, bu təşəbbüs Xəzər regionu və Avropadakı enerji dinamikasını yenidən müəyyənləşdirə bilər, xüsusən də Avropanın Rusiya enerji təchizatından asılılığı azaltmağa çalışdığı bir dövrdə. Lakin Qazaxıstan infrastruktur genişləndirməsinə yönəlmiş diqqətini şəffaflıq, ekoloji məsələlər və ədalətli iqtisadi inkişaf öhdəliyi ilə müşayiət etməlidir. Bu elementlər olmadan, səmərəsizlik, resursların qeyri-effektiv bölüşdürülməsi və regional qeyri-sabitlik riskləri potensial faydaları kölgədə qoya bilər.