COP29-da əldə olunan nəticələr ekoaktivistin gözü ilə... – Cavid Qara Çətin sualda

Noyabrın 23-də COP29-un pərdələri endikdə, iki həftə davam edən iqlim sammiti Azərbaycanın paytaxtında, Ekologiya və Təbii Sərvətlər naziri Muxtar Babayevin sədrliyi ilə keçirilərək həm rahatlama, həm də narazılıq hissləri ilə başa çatdı. Formal razılaşma elan olunsa da, ora çatmaq üçün keçilən gərgin yol qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə bağlılıqda dərin fikir ayrılıqlarını və açıq qalan sualları ortaya qoydu.

Azərbaycanlı təşkilat EcoFront-un təsisçisi və ekoloji məsələlər üzrə ekspert Cavid Qara üçün COP29 həm irəli atılmış addımı, həm də beynəlxalq iqlim diplomatiyasının məhdudiyyətlərini əks etdirən bir mərhələ idi. “Çətin Sual” proqramında Qara baş verən hadisələr, ortaya çıxan müzakirələr və sammiti müşayiət edən insan haqları məsələlərinə dair fikirlərini bölüşdü.

Fərqli maraqlı tərəflərin əhəmiyyətli etirazlarına və yekdil razılığın olmamasına baxmayaraq, Azərbaycan ev sahibi kimi rolundan istifadə edərək COP29-un “uğurlu” nəticəsini elan etdi. Bununla belə, digər ölkə və qrupların etirazları yalnız razılaşma elan edildikdən sonra dinlənildi və qeydə alındı. Bu prosedur çatışmazlığı bir çox tənqidçini prosesin dürüstlüyünü şübhə altına almağa vadar etdi.

“Razılaşmanın təməli – iqlim maliyyələşdirilməsi – nə kəmiyyət, nə də keyfiyyət baxımından müəyyən olunmuşdu,” Qara qeyd etdi. “Bu qeyri-müəyyənlik, razılaşmada göstərilən tədbirlərin necə həyata keçiriləcəyi ilə bağlı illərlə davam edəcək mübahisələrə yol açır.”

COP29-un ən çox müzakirə olunan nəticələrindən biri yeni dekarbonizasiya mexanizminin yaradılması oldu. Əvvəlcə bu, irəliləyiş kimi qəbul olunsa da, Qara vacib bir qüsuru vurğuladı:

“Bu mexanizm inkişaf etmiş ölkələrə öz karbon emissiyalarını azaltmaq əvəzinə, digər ölkələrdə emissiyaların azaldılmasına sərmayə yatırmağa imkan verir. Bu, qlobal emissiyaların müəyyən dərəcədə azalmasına kömək edə bilər, lakin əsas problemi həll etmir,” o izah etdi.

Qara üçün bu, daha geniş ədalət və hesabatlılıq məsələsini əks etdirir. “Ən zəif dövlətlər, o cümlədən ada ölkələri, siyasi maraqlar üçün kənara atıldı, onların hüquqları qurban verildi,” o, təəssüf hissi ilə vurğuladı.

Tənqidlərə baxmayaraq, Qara Azərbaycanın ətraf mühit siyasətində ehtiyatlı optimizm nümayiş etdirdi. Onun sözlərinə görə, ölkə bərpa olunan enerji mənbələrini mənimsəmək istiqamətində addımlar atır, bu da neft və qaz ehtiyatları azaldıqca vacib bir zərurətə çevrilir.

“Azərbaycan artıq doğru istiqamətdə irəliləyir,” Qara qeyd etdi. “Yaxın gələcəkdə bu sahəyə əhəmiyyətli investisiyalar ediləcək və bu, ölkənin iqlim siyasətində dönüş nöqtəsi ola bilər.”

Bəzi müşahidəçilər COP29-un tam uğursuzluqla nəticələnəcəyindən qorxsa da, Qara razılaşmanın mövcudluğunu mülayim bir uğur kimi dəyərləndirdi. “Konfrans inanılmaz dərəcədə gərgin bir atmosferdə keçirildi,” o qəbul etdi. “Hətta zəif də olsa, konsensusun əldə olunması müsbət bir nəticədir.”

Buna baxmayaraq, Qara mövcud geosiyasi dinamikaları tənqid etməkdən çəkinmədi. O, Azərbaycanın Qərb və neft ixrac edən dövlətlərlə elə bir şəkildə birləşdiyini iddia etdi ki, bu da qlobal iqlim siyasətindəki çatışmazlıqları üzə çıxardı.

“Zahirən bu ölkələr bir-birinə qarşı çıxır,” Qara qeyd etdi. “Amma kasıbların və məzlumların maraqlarını müdafiə etmək məsələsində onlar öz iqtisadi gündəliklərini qorumaq üçün birləşirlər.”

Gələcəyə baxaraq, Qara COP29 razılaşmasının uzunmüddətli nəticələri ilə bağlı xəbərdarlıq etdi. “Ümumiyyətlə heç bir razılaşma əldə olunmasaydı, daha yaxşı olardı,” o iddia etdi. “Bu nəticəni məcbur etməklə, Azərbaycan onun nəticələrinə görə məsuliyyət daşımalı olacaq, xüsusilə də səsi eşidilməyən ən zəif dövlətlər qarşısında.”

Ekofəal Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələri razı salmaq üçün təsir gücünün olmadığını iddia edən bəyanatları rədd etdi. “Bu bəhanə artıq qəbul edilməyəcək,” o vurğuladı. “Bizim gördüyümüz gücün yoxluğu deyil, iradənin olmamasıdır.”

COP29 başa çatsa da, onun yaratdığı mübahisələr və açıq qoyduğu məsələlər hələ uzun müddət müzakirə olunacaq. Cavid Qara və ətraf mühit icmasının digər üzvləri üçün bu sammit həm irəliləyişin, həm də beynəlxalq iqlim danışıqlarının çətinliklərinin xatırlatıcısı oldu.