Azərbaycan: 2024-cü ilin əhəmiyyətli siyasi hadisələri

1. 24 yanvar 2024: Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) 15898 saylı qətnaməni qəbul etdi. Bu qətnamə Azərbaycanın nümayəndə heyətinin səsvermə hüququnu 2025-ci ilin yanvar sessiyasına qədər dayandırdı.
2. 7 fevral 2024: Növbədənkənar prezident seçkiləri keçirildi və hazırkı prezident İlham Əliyev qalib elan edildi.
3. 6 mart 2024: Hakimiyyət orqanları Toplum TV-ni neytrallaşdırmaq üçün əməliyyat başlatdı. Əməliyyat çərçivəsində kontent hesablarına giriş bloklandı, axtarışlar aparıldı və media hüquqları üzrə ekspert və təsisçi Ələskər Məmmədli də daxil olmaqla əsas işçilər həbs edildi. III Respublika platformasının üzvləri Akif Qurbanov və Ruslan İzzətli də saxlanıldı.
4. 17 aprel 2024: Rusiya, Qarabağda yerləşdirilən sülhməramlı kontingentini Azərbaycandan çıxarmağa başladı.
5. 19 aprel 2024: Ermənistan və Azərbaycanın sərhədin delimitasiyası üzrə komissiyaları delimitasiya və demarkasiya prosesinə başlamaq barədə razılığa gəldi. İlk sərhəd dirəyi 23 apreldə quraşdırıldı.
6. 6 iyul 2024: Şuşada Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv dövlətlərin dövlət başçılarının qeyri-rəsmi sammiti keçirildi. Azərbaycanın Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə keçirilən sammit "Nəqliyyat əlaqələri vasitəsilə dayanıqlı gələcəyin qurulması və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə" mövzusuna həsr olunmuşdu.
7. 1 sentyabr 2024: Azərbaycanda növbədənkənar parlament seçkiləri keçirildi. Prezident İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) Milli Məclisdəki mütləq çoxluğunu yenilədi və 125 yerdən 68-ni qazandı.
8. 11 noyabr 2024: BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına (UNFCCC) tərəflərin 29-cu konfransı (COP29) Bakıda başladı və 198 ölkənin nümayəndə heyətlərini bir araya topladı.
9. 6 dekabr 2024: Meydan TV-nin altı əməkdaşı həbs edildi. Onlar "əvvəlcədən əlbir olmuş şəxslər qrupu tərəfindən qaçaqmalçılıq" ittihamı ilə günahlandırıldılar.
10. 26 dekabr 2024: Groznı üzərində Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulan AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsi Qazaxıstanın Aktau şəhərində qəzaya uğradı. Təyyarədə olan 67 nəfərdən 38-i həlak oldu.

* * *

2024-cü ilin sonuna yaxın Azərbaycan sürətli siyasi, iqtisadi və sosial dəyişikliklərin kəsişmə nöqtəsində dayanır. İl, ölkənin geosiyasi dəyişikliklərdən tutmuş daxili narazılıqlara qədər uzanan məqsəd və problemlərini vurğulayan mühüm hadisələrlə yadda qaldı.

Siyasi dəyişikliklər və seçki konsolidasiyası

İl, Azərbaycanın Avropa Şurası Parlament Assambleyasındakı (AŞPA) nümayəndə heyətinin səsvermə hüququndan məhrum edilməsi ilə başladı. Bu, idarəçilik və insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq narahatlıqları əks etdirən simvolik zərbə idi. Ardınca fevral ayında keçirilən növbədənkənar prezident seçkiləri Prezident İlham Əliyevin növbəti müddətini təmin etdi və onun hakimiyyətini daha da gücləndirdi. Hakim Yeni Azərbaycan Partiyası nəticələri qeyd edərkən, müxalifət qrupları prosesi sərt idarə olunan və repressiv adlandırdılar.

İyunda Milli Məclisin buraxılması barədə qərar sentyabr ayında keçirilən növbədənkənar parlament seçkilərinə yol açdı. Seçkilər hakim partiyanın üstünlüyünü bir daha təsdiqlədi və Prezident Əliyevin partiyası 125 yerdən 68-ni qazandı. Bu nəticə hökumətin qanunvericilik təsirini gücləndirdi, lakin siyasi ayrılıqları dərinləşdirdi, çünki tənqidçilər müxalifətin əhəmiyyətli iştirakının olmadığını vurğuladılar.

Geosiyasi çağırışlar və regional diplomatiya

Beynəlxalq arenada Azərbaycanın geosiyasi balansı dəfələrlə sınaqdan keçirildi. Aprel ayında Rusiya Qarabağ bölgəsində yerləşdirilən sülhməramlılarını çıxarmağa başladı. Bu, Ermənistanla sərhədin delimitasiyası üzrə yenilənmiş səylərlə üst-üstə düşdü. Danışıqlar tədricən irəlilədi və ilk sərhəd dirəkləri quruldu – Cənubi Qafqazda sabitliyə doğru ilkin addım.

İyul ayında Azərbaycan Şuşada Türk Dövlətləri Təşkilatının mühüm sammitinə ev sahibliyi etdi. Sammit regional əlaqələrə və iqlim dəyişikliyinə xüsusi diqqət ayırdı. Prezident İlham Əliyevin vasitəçi rolu ölkənin regional liderliyə olan iddialarını göstərdi. Lakin bu ambisiyalar Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin avqust ayında Bakıya səfəri zamanı Qərb müşahidəçilərini təəccübləndirdi, xüsusən də Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı davam edən gərginlik fonunda.

Dekabr ayında Groznı üzərində Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulan Azərbaycan Hava Yollarına məxsus sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması diplomatik gərginliyə çevrildi. Bu hadisə Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin həssaslığını nümayiş etdirdi və Bakı məsuliyyət və kompensasiya tələb etdi.

İqtisadi inkişaf və yaşıl ambisiyalar

Azərbaycan iqtisadiyyatı enerji ixracı ilə dəstəklənərək dayanıqlığını qorudu. Bununla yanaşı, hökumət COP29 iqlim sammiti zamanı xüsusilə yaşıl enerji təşəbbüslərinə yönəlməyə çalışdı. Bu ambisiyalar beynəlxalq diqqəti cəlb etsə də, onların həyata keçirilməsi və inklüzivliyi ilə bağlı skeptisizm davam etdi.

Bununla belə, yaşayış xərclərinin artması və əhəmiyyətli diversifikasiyanın olmaması daxil olmaqla daxili iqtisadi təzyiqlər adi vətəndaşlar üçün çətinliklər yaratmağa davam etdi. İslahatlara və dövlət xərclərinin şəffaflığına olan tələblər artdı, hökumətin iri layihələrə deyil, yerli ehtiyaclara diqqət yetirməsinə olan narazılıq daha da dərinləşdi.

İnsan hüquqları problemləri

İnsan hüquqları həssas mövzu olaraq qaldı. Jurnalistlərin, aktivistlərin və müxalifət nümayəndələrinin yüksək səviyyəli həbsləri tez-tez baş verdi, Toplum TV və Meydan TV isə hökumət təzyiqlərinin əsas hədəfi oldu. Beynəlxalq müşahidəçilər dəfələrlə narahatlıqlarını ifadə etdilər, lakin ölkə daxilində müxalifətə qarşı repressiyalar dəyişiklik əlaməti olmadan davam etdi.

Nəzərəçarpan hadisələr arasında hüquq müdafiəçisi Rufat Səfərovun həbsi və media əməkdaşlarının saxlanılması yer aldı. Belə hərəkətlər Azərbaycanın beynəlxalq imicinə xələl gətirdi, xüsusilə də COP29 zamanı qlobal platformalarda irəliləyiş obrazını təqdim etməyə çalışdığı bir vaxtda.

2024-dən 2025-ə keçid

Ölkə 2025-ci ildə keçiriləcək bələdiyyə seçkilərinə hazırlaşarkən daxili problemləri həll etmək və beynəlxalq tənqidləri aşmaq kimi ikili problemlərlə üzləşir. 2024-cü ilin hadisələri idarəçilikdə və diplomatiyada daha inklüziv yanaşmaya ehtiyac olduğunu vurğuladı.

Azərbaycanın gələcəyi regional liderlik iddialarını vətəndaşlar qarşısında daxili öhdəliklərini yerinə yetirməklə balanslaşdırmaq bacarığından asılıdır. Bu balansı təmin edib-etməyəcəyi hələ məlum deyil, lakin ilin hadisələri şübhəsiz ki, gələcəkdə vacib qərarlar üçün zəmin hazırladı.