“Cəmiyyətdə ciddi nəticələrə səbəb ola biləcək aqressiya var”

“Bu gərginliyin sonucu uzaq gələcəkdə yaxşı heç nə vəd etmir”

Yanvarın 18-də İmişlidə 2 uşağın ölümü, digər ikisinin yaralanması ilə (3 gün sonra xəstəxanada yaralananlardan daha biri vəfat etdi) nəticələnən ağır-yol nəqliyyat hadisəsindən sonra rayon camaatı etiraz olaraq küçələrə çıxdı. YPX avtomobilinin yüksək sürətlə hərəkət etməsi və həlak olanların azyaşlılar olması yerli əhalidə qəzəb doğurdu.

Qəzəblənmiş kütlə, xüsusilə gənclər YPX avtomobilini arxası üstə aşırıblar, yüzlərlə adam “istefa” şüarı səsləndirərək İmişli Rayon Polis İdarəsinin önünə doğru yürüş ediblər.

Sonradan rayona giriş-çıxışda polis postlarının qurulduğu və Daxili Qoşunların rayona yeridildiyi barədə xəbərlər və görüntülər yayıldı.

Yerli sakinlərin etirazları ilə əlaqədar 20 nəfərdən çox adam həbs olunub. Saxlanılanlardan 14 nəfər barəsində cinayət işi başlanıb. Onlara qarşı Cinayət Məcəlləsinin 221.2.1 (bir qrup şəxs tərəfindən xuliqanlıq) maddəsilə ittiham irəli sürülüb.Onların barəsində İmişli Rayon Məhkəməsinin qərarı ilə ilkin istintaq dövrü üçün 3 aylıq həbs qətimkan tədbiri seçilib.  Saxlanılan şəxslərdən daha 7-8 nəfərə isə xırda xuliqanlıq və polisə tabesizlik ittihamı ilə inzibati həbs verilib. O cümlədən, yol qəzasına səbəb olmaqda təqsirləndirilən, yol polisinin avtomobilinin qarşısına çıxmaqla qəza şəraiti yaratmaqda günahlandırılan 17 yaşlı oğlan həbs edilib.

İmişlidə baş verən hadisə ictimaiyyətə nəyi göstərdi?

ASTNA-nın bu və digər suallarına siyasi şərhçi Nəsimi Məmmədli cavab verir.

* * *

Sual: Nəsimi bəy, İmişlidə baş verən hadisə və ondan sonra yaşananlar ictimaiyyətə nəyi göstərdi?

Cavab: Ölkəmizdə ölümlə nəticələnən avtomobil qəzaları təəssüf ki tez-tez baş verir. Belə qəzaların səbəblərini dəqiq araşdırıb müvafiq tədbirlər görülməsinə zərurət var. İmişli rayonu ərazisində baş verən qəza da həmişəki qəzalardan biri idi. Üç azyaşlının ölümünə səbəb olan bu qəzanın dəqiq hüquqi qiyməti verilməli, təqsirkarlar qanuni cəzasını almalıdır.

Təəssüf ki, hüquq mühafizə orqanlarının qəza və onun səbəbləri ilə bağlı verdiyi rəsmi reaksiya ictimai rəydə qəbul edilmədi və müəyyən gərginliyə yol açdı. 

Yerli əhalinin qəza sonrası ortaya çıxan reaksiyası onu göstərdi ki, cəmiyyətdə ciddi nəticələrə səbəb ola biləcək aqressiya var.

Belə şəraitdə hakimiyyətin əhalinin önünə çıxaracaq nüfuzlu seçkili və təyinatlı nümayəndələri də yoxdur. Etirazların önünə həmişəki kimi yalnız dəyənəkli polis çıxarılır.   

Sual: İnsanlarda bu qəzəb, etiraz nəyin göstəricisi idi?

Cavab: Ölkədə bir çox sahələrdə ciddi problemlər var. Vətəndaşlar anlayır ki, üzləşdikləri problemlərin mütləq əksəriyyəti pis idarəçilikdən qaynaqlanır. Rayonlarda məmur özbaşınalığı, hüquqsuzluq, işsizlik, yoxsulluq, sosial bərabərsizlik, hakimiyyət orqanları ilə sadə əhali arasında dərin uçurum var. Hər cür qanunsuzluğu törədib cəzasız qalan bir təbəqə ilə heç bir qanunsuz əməl törətmədiyi halda cəzalanan böyük bir təbəqə yaranıb. Artıq sadə insanlar anlayır ki, qanunların sərt üzü yalnız onlar üçündür.  

Sual: Sizcə, bu qəzəb, etiraz hadisəyə qarşı idi, polisə qarşı idi, yoxsa ümumilikdə dövlət idarəetməsinə, ümumi yaşayışa, sistemə qarşı idi?

Cavab: Bu amillərin hamısının müəyyən rolu var. İlk növbədə məktəbli uşaqların faciəli ölümü olayı izləyən insanlarda affekt vəziyyəti yaratmışdı. Anidən ortaya çıxan qəzəb etirazlara təkan verdi. Digər tətəfdən isə ölkədə idarəetmə sistemi tam mərkəzləşib. Yerli idarəetmə institutları sıradan çıxarılıb. Əhali onu idarə edənlərdən narazıdır. Amma heç bir çıxış yolu tapa bilmir. Mərkəzdən təyin olunan rəhbərlərdən nə hesabat ala, nə də onlara yaxın düşüb dərdlərinə əlac tapa bilir. Təbii ki polisin mütəmadi olaraq hüquqa zidd davranışları da əhali arasında neqativ münasibətə səbəb olub.  Bu qəzanı sadə bir şəxs törətsəydi münasibət fərqli ola bilərdi. Qəzanı törədənin polis olması əhalinin reaksiyasına fərqli yön verdi. Sadə insanların “istefa” tələbi hakimiyyətə münasibət və ona ünvanlanmış mesaj idi.   

Sual:  Hakimiyyət özünü bu məsələdə necə apardı? Atdığı addımlar adekvat idimi?

Cavab: Hakimiyyət bu məsələdə də ənənəvi davranış sərgilədi. Müxtəlif vaxtlarda baş verən lokal etirazlara necə yanaşmışdısa indi də onu etdi. Hakimiyyətin başqa cür davranmaq imkanı yoxdur. Vətəndaşlarla dialoq yolunu qəsdən açıq saxlamır. Yeganə işlək və effektli aləti hüquq-mühafizə orqanlarıdır. Azad seçim, etiraz, ifadə imkanını cəmiyyətin əlindən alıb. Təbii ki zorakı metodlarla öz təhlükəsizliyini qoruyub saxlamağa nail olub. Bu metodlar öz maraqları baxımından effektlidir və dinc əhaliyə qarşı asanlıqla tətbiq edir.

Sual: Rayona giriş-çıxışın məhdudlaşdırılması, postlar qurulması, daxili qoşunların yeridilməsi nədən xəbər verir?

Cavab: Ölkədə real sosial, iqtisadi, hüquqi, siyasi vəziyyətin təhlili göstərir ki cəmiyyətdə irimiqyaslı narazılıq var. Deyərdim ki, narazılıqdan daha çox hələ kütləvi üzə çıxmayan qəzəb və hiddət hiss olunur. İctimai nəqliyyatda, küçə və meydanlarda rastaşdığımız insanların üzlərindən dərin kədər, məyusluq, gərginlik yağır. İnsanlarda bir-birinə qarşı münasibətdə aqressiya artıb. Özüm şəxsən monitorinq etdiyim bir halı qeyd etmək istəyirəm. Rayonlarda sosial şəbəkələr üzərindən ən çox tanınan və izlənən şəxslər hakimiyyətin ünvanına kəskin söyüş və təhqirlər səsləndirənlərdir.

Yəqin ki, hakimiyyət də real vəziyyət barəsində məlumatlıdır. Önləyici tədbir kimi əhali arasında qorxu, vahimə, çarəsizlik mühiti yaratmaqla sabitliyi təmin etmək istəyir. Cəmiyyətdə narazılıq çox olsa da açıq etirazlar nəzərə çarpmır. Etirazların qarşısını almaq üçün bütün inzibati resurslar səfərbər olunub. Amma bu gərginliyin sonucu uzaq gələcəkdə yaxşı heç nə vəd etmir.

Sual: Sosial şəbəkələrdə  hadisə ilə bağlı paylaşım edən şəxslərin polislər tərəfindən təqib və təzyiqlərə məruz qalması ilə bağlı hansı qənaətə gəlmək olar?

Cavab: Hakimiyyət vətəndaşlara göstərir ki, heç bir etiraza imkan verməyəcək. İstənilən etirazın qarşısını siyasi alətlərlə deyil, dəyənək və zirehli texnika ilə alacaq. Ölkə içərisində tənqidlərin, özünü ifadənin, ictimai-siyasi iştirakçılığın, sərbəst toplaşmağın və etirazların qarşısı ən kəskin metodlarla kəsiləcək. Hazırda hakimiyyət hüquqa zidd metodlarla özünə lazım olan sosial-siyasi sabitlik ortamını yarada bilib.