İşləmək: zövq, yoxsa istismar?

Düşünməklə işləmək arasında bir əlaqə mövcuddur. İşləməlisən ki, işin haqqında düşünə biləsən. Daha sonra isə işdən kənar mövzularda düşünmək fürsəti əldə edəsən. Düşünmən üçünsə düşünmək üçün çox vaxtın olmalıdır. Çox işləyirsənsə, nəsə haqqında düşünmək fürsətin olmur. İnstinktiv davranış, robotlaşmış həyat tərzi sənin daşınıb-düşünmək üçün şans tanımır. Buna görə də insanları işə deyil, işin insanlara xidmət etməsi kimi səbəb-nəticə əlaqəsi dəqiq müəyyənləşməlidir.

Ölkəmizdə insanların neçə saat və ya həftəlik neçə gün işləmələri bu baxımdan çox düşündürücüdür. Azərbaycanda ən çox işləyən insanlar dövlət idarəetməsi və müdafiə, həmçinin sosial təminat sahələrində çalışırlar. Bu sahədə çalışanlar ay ərzində orta hesabla 155 saat işləyirlər. Ən az işləyənlər isə təhsil sahəsində olanlardır. Təhsil sahəsində çalışanlar ay ərzində 140 saat işləyiblər. Ötən ilin yanvar-noyabr aylarında Azərbaycanda bir işçiyə düşən orta aylıq işlənmiş iş saatlarının miqdarı 148 saat təşkil etmişdir.

Bu kontekstdə iş saatının insanın şəxsi həyatındakı oynadığı rol haqqında düşünməli olursan. Ölkəmizdən kənarda, o cümlədən xarici ölkə təcrübələrindən yola çıxsaq, daha məntiqi olar.

İki il öncə Finlandiyanın xanım olan yeni baş naziri özünün ilk çıxışında ölkədə insanların gəlirlərindən daha vacib məsələ kimi onların 4 günlük iş rejiminə keçidin vacibliyin qeyd etmişdi. O, öz çıxışında bildirdi ki, ailə insitutlarının dağılması, intiharların artması və s. kimi çoxsaylı problemlər bizi bir daha dərindən düşündürdüyü üçün həftədə 4 günlük iş rejiminə keçməyi düşünürük. Bunun əsas səbəblərindən biri kimi insanların işə daha çox zaman sərf etməsi fonunda ailə bağları qırılması, assosial həyat tərzinin artması və s. kimi çoxtəsirlərinin olmasıdır.

Bütün yaranmış mövcud problemlərin həll olunması yollarından biri də insanların yaxınları ilə daha zaman keçirmələrinə böyük ehtiyac var. 

Azərbaycana qayıtsaq... Bu bir reallıqdır ki, bizim kimi ölkələrdə insanlar daha çox iş həyatına vaxt sərf edirlər ki, daha yaxşı yaşasınlar. Gəlirləri artsın və tələbatlarını tələbə çevrə bilsinlər. Buna görə də insanlarımız çox vaxt həftədə 40-45 saat işləyirlər. İnsanlar və şirkətlərimiz işə sərf edilən saatları isə azaltmırlar ki, məhsuldarlıq azalar, gəlirlər aşağı düşər. Halbuki aparılmış çoxlu sayda araşdırmalar bunun tamamilə əksin olduğunu göstərir. 

Həftədə 4 günlük iş rejimlərinin üstünlükləri

Həftəlik iş saatlarının azalması ilə aparılmış araşdırmalar olduqca mühüm nəticələri ortaya çıxarmışdır. ABŞ-da (Vaşinqton) San Juan bölgəsində maraqlı bir layihə həyata keçirilib. Layihə 2023-cü ildə, bir il müddətində sınaq olaraq reallaşıb. Pilot layihənin olduqca müsbət nəticələri olub və bu sistemin (32 saatlıq) davam etdirilməsinə qərar verilib. Müəyyən olunubdur ki, 32 saatlıq iş həftəsi sistemində işçilər daha diqqətli, motivasiyalı və məhsuldar işləyiblər.  

Bu sistemdə işçilərin daha qısa müddətdə daha çox işin öhdəsindən gələ bildikləri və vaxtlarını daha yaxşı idarə etməyə başladığı müşahidə edilib. Yəni sübut olunub ki, işçilərin iş vaxtının qısaldılması işin pozulacağı mənasına gəlmir. Əksinə, iş daha səmərəli şəkildə tamamlanıb və nəticədə həm işçilər, həm də işəgötürənlər uzunmüddətli perspektivdə qazanc əldə ediblər.

Araşdırmanın maraqlı nəticələrindən biri də bu olub ki, işçilər iş sabitliyi təmin edərək işlərində daha uzun müddət qalmağı seçiblər. Bu eyni zamanda işçilərin şəxsi həyatlarında və buna görə də psixi sağlamlıqlarında müsbət dəyişliklərə gətirib çıxarıb. Bu, təkcə işçilərin deyil, həm də onların ailələrinin və sosial dairələrinin həyat keyfiyyətini artırıb.

Sosial innovasiyaların gücləndirici yenilikləri sırasında 4 günlük iş həftəsi fərqli üstün imkanların da yaranmasına təkan vermişdir. Növbəti bir araşdırma isə «Microsoft» şirkətinin Yaponiyadakı şöbəsində (2019) həyata keçirilmişdir. İşçilərin şirkətdə daha az saat sərf etməkləri onun istehsal və satış dövriyyəsinə mənfi təsir göstərməyib. Əksinə əvvəlki illə müqayisədə satış göstəricilərini 40 faiz daha da yaxşılaşdırmışdır. Məhz yeni iş saatına keçid əməkdaşların 25 faiz daha az istirahət günləri götürmələrinə səbəb olub. Şirkətin elektrik enerjisi sərfiyyatı 23 faiz, kağız sərfiyyatı isə 58 faiz aşağı düşüb.

Düşünmək və işləmək seçimi

Həmçinin 4 günlük iş rejiminin insanların enerjisinin daha da artmasına, məyusluq və depressiv durumun ortadan qalxmasına da yardımçı olmuşdur. Kembric Universitetin də aparılmış araşdırma nəticələrinə görə, həftənin 4 gününü işləyən insanların tükənmişlik səviyyəsi 71 faiz azalıb.

Gəlin, düşünək: daha çox saat işləyib, özünü istisnar etmək, tükəndirmək yaxşıdır, yoxsa az işləyib məhsuldar və yüksək performanslı olmaq?

Düşündürücü sual deyilmi?

Düşünməyin özü də hər zaman bütün suallara cavab tapmaq üçün deyil. Bəzən düşünürək suallar yaratmaqdır. Bəzən qoyulan sualla insanda düşünmək fürsəti yaratmaqdır. O zaman gərək çox işləməklə dayaz düşünməyi yox, daha dərindən düşünmək üçün az işləməyi seçəsən.

Az işləmək də seçimdir, düşünmək də... Bu da sənin seçimin olsun...