Azərbaycanda hospislər: olum, ya ölüm?

Hospis adlı tibbi-sosial müəssisələrə münasibət birmənalı deyil. Çox vaxt onları ölüm evi, son sığınacaq adlandırırlar.

Xəstəliyin son mərhələsində olan müalicəsi olmayan xəstələrə palliativ yardım göstərilməsi üçün ilk müasir müəssisə 50 il əvvəl ingiltərəli sosial tibb işçisi Sisli Sonders tərəfindən onkoloji xəstəlikdən ölən sevgilisinin xatirəsinə açılıb. Sevdiyi insanın iztirablarını görən Sonders hospis konsepsiyası hazırlayıb və onun ölümündən sonra bu konsepsiyanı həyata keçirib.

Hazırda hospislər ağır xəstələrə qulluğu, onların fiziki və ruhi vəziyyətinin yüngülləşdirilməsini təmin edən pulsuz dövlət müəssisəsidir. Dünyada minlərlə hospis fəaliyyət göstərir.

Təkcə Rusiyada yüzdən çox hospis var. Qonşu Gürcüstanda və Ermənistanda da belə müəssisələr var. Azərbaycanda xərçəng xəstəliyindən ildə 4-5 min nəfər ölsə də, hələlik ölkədə hospis yoxdur. Buna görə ölüm ayağında olanların bütün qayğısı doğmalarının və yaxınlarının üzərinə düşür. Həm də söhbət təkcə zəmanəmizdə heç də ucuz başa gəlməyən maddiyyatdan deyil, daha çox məsələnin psixoloji tərəfindən gedir. Razılaşın ki, xəstəxanadan çıxarılıb evdə ölməyə göndərilən doğmalarımızın iztirablarını izləmək dözülməzdir.

Azərbaycanda hospislər məsələsi dövlət səviyyəsində çoxdan müzakirə olunur. Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin nümayəndəsi Nabil Seyidovun sözlərinə görə, təmsil etdiyi təşkilat digər qurumlarla birlikdə metodik vəsaitlər hazırlayıb, seminarlar və forumlar keçirib, Milli Məclislə birlikdə palliativ qayğı haqqında qanun layihəsi hazırlanıb.

Hətta 2015-ci ildə Sumqayıt Onkologiya Dispanserində pilot layihə işə salınıb. Amma bütün bunlara və palliativ qayğı institutlarının, o cümlədən ambulator, stasionar müəssisələrin, habelə hospislərin yaradılmasının Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 2015-2017-ci illər üçün strateji planına daxil edilməsinə baxmayaraq, hələlik hospislərin yaradılması istiqamətində irəliləyiş yoxdur.

Tibbi məsələlər üzrə ekspert Adil Qeybullanın fikrincə, yaxın gələcəkdə ölkədə hospislərin açılması real görünmür: "Buna maliyyə lazımdır. Hospislərin yaradılması üçün dövlət dəstəyi və təminatı tələb olunur. Buna görə hazırda Azərbaycanda hospislərin yaradılması və səmərəli işləməsi real deyil. Təəssüf ki, Azərbaycan tibbi hələlik Qərb standartlarından uzaqdır. Hospislərin olmamasının obyektiv və subyektiv səbəbləri çoxdur, amma fakt fakt olaraq qalır - ölkə vətəndaşları onlardan istifadə etmək imkanından məhrumdurlar".

Bu zaman ekspert ölkədə hospislərin və palliativ qayğı mərkəzlərin olması zərurətini vurğulayıb: "Hospislər müalicəsi olmayan xəstələrin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün nəzərdə tutulub və əsasən dövlət təminatı altındadır, belə ki, onların heç də hamısının öz hesabına xəstələrə qulluq etmək üçün vəsaiti yoxdur. Amma özəl hospislər də mövcuddur. Ümumilikdə, xüsusən ölkədə çox sayda onkoloji xəstələrin olduğunu diqqətə alaraq, bu cür xəstəxanaların mövcud olması çox vacibdir. Bəzən xəstə elə vəziyyətdə olur ki, doğmaları artıq sadəcə olaraq ona qulluq edə bilmirlər. Hospisdə belə xəstə mütəxəssislərin, zəruri tibbi avadanlıqların köməyilə lazımi qulluqla təmin oluna və ən azından dözülməz ağrısından xilas ola bilər. Ev şəraitində xəstənin doğmaları nə qədər istəsələr də, onun üçün bu şəraiti təmin edə bilmirlər", deyə A.Qeybulla qeyd edib.

Bu yaxınlarda onkoloji xəstəlikdən yaxınını itirən S.Ağayeva da ekspertin sözlərini təsdiq edib: "Hospislər, əlbəttə ki, zəruridir. Amma, bizim reallıqları nəzərə alsaq, onların fəaliyyətinin nə dərəcədə səmərəli olacağı məlum deyil. Çünki "salam almaq üçün" belə pul alınan Onkologiya Mərkəzində baş verənləri nəzərə aldıqda, hələ hospislər yaradılmazdan əvvəl onların fəaliyyəti şübhə doğurur. Xəstələr üçün müalicə müəssisəsindəki mühit və aura böyük rol oynayır. Ölümcül xəstələr hospisdə Bakı Onkologiya Mərkəzində hökm sürən münasibətlə üzləşəcəklərsə, onların psixoloji vəziyyəti sadəcə olaraq bərbad olacaq. Bu halda hospislərin açılması mənasızdır. Amma yerli hospislər, onların heyəti, tibbi yardım Qərb standartlarına uyğun olacaqsa, xidmətlərin ödənişi dövlət hesabına həyata keçiriləcəksə, onların yaradılması həddindən artıq vacibdir. Çünki qohumların evdə yaxın insanın can verməsinə dözməsi psixoloji cəhətdən çətindir. Bu, ömürlük psixoloji travmadır, xüsusən, xəstə çətin, iztirablarla can verirsə. Bundan başqa, bir çoxları işləyir və xəstəyə baxa bilmir, dövlət isə ev şəraitində qohumlara qulluğa görə ödəniş etmir. Hospislər Qərb standartlarına uyğun olacaqsa, onların açılması həddindən artıq vacibdir", deyə Ağayeva qeyd edib.