Bakı yəhudiləri Xoralı sinaqoqu binasının onlara qaytarılmasını istəyirlər

Bakı/05.06.21/Turan: Hazırda Azərbaycanda yaşayan və başqa ölkələrə köçmşü Bakı yəhudiləri vaxtaşırı Bakıda Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrının binasının onu tikən yəhudilərin övladlarına qaytarılması arzularını dərc edirlər. Sonuncu belə müraciət iyunun 3-də İsraildən Roman Tsıpindən gəlib (FB-də).

O, dörd gün əvvəl Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin tapşırığı ilə Bakı sinaqoqunun bilavasitə yaxınlığında yəhudi dini-mədəniyyət mərkəzinin tikintisi üçün torpaq sahəsi ayrıldığını xatırladır.

Məlumat üçün qeyd edək ki, layihəyə əsasən, 500 kvadrat metrlik torpaq sahəsində dörd mərtəbəli binanın tikintisi nəzərdə tutulur. Gələcək binada müxtəlif tədbirlərin, o cümlədən konfrans və seminarların keçirilməsi üçün zallar olacağı nəzərdə tutulur.

Roman Tsıpin hesab edir ki, çar dövründə yəhudi Xoralı sinaqoqunun yerləşdiyi Mahnı Teatrının binasını yəhudilərə qaytarmaq daha yaxşı olardı.

“Yəhudilərin müqəddəs yerindən teatr və əyləncə üçün istifadə... Bu, təhqirdir, nədir! Yəhudilərə hörməti olan İlham Əliyev bu hörməti sözdə deyil, əməldə nümayiş etdirməlidir. Qədim yəhudi Xoralı sinaqoqu Bakıda Litvalı zəngin yəhudilərin (litvakların) pulu ilə tikilmiş ilk aşkenazi sinaqoqu idi. Yəhudilər o vaxtlar şəhərə çox ianələr verirdilər! Rəşid Behbudov Teatrını istənilən başqa yerdə açmaq olar”, deyə Tsıpin yazır.

Azərbaycanlılar arasında bu məsələ ilə bağlı müxtəlif fikirlər var. Bəziləri Bakıda yəhudilərin sayının az olmasına baxmayaraq, onlar üçün şəhərin mərkəzində iki sinaqoq tikildiyini xatırladırlar. Mahnı Teatrını vermək olmaz.

Digərləri, məsələn, “Exo Moskvı”da bloq müəllifi Elnur Məlikov yazır ki, yəhudilərin fikrincə, Azərbaycanda onlar heç bir problem yoxdur. Amma Azərbaycan yəhudiləri icmasının dini və əmlak məsələləri həll edilməmiş olaraq qalır. Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrının binası 1901-ci ildə Bakının yəhudi icmasının maliyyə dəstəyi və Azərbaycanlı xeyriyyəçilərin maddi ianələri hesabına tikilib, onlar arasında neft maqnatı Zeynalabdin Tağıyev də var idi.

“1936-cı ilə qədər Böyük Xoralı Sinaqoqu kimi mövcud olub. Burada müxtəlif dini tədbirlər və ayinlər keçirilir, nikah mərasimləri baş tuturdu. Amma 1936-cı ildə binada Azərbaycan Dövlət Yəhudi Teatrı yaradıldı. Müharibə illərində orada xəstəxana yerləşib. 70-ci illərdə Yəhudi Teatrı bağlanıb və binada Dövlət Meliorasiya Elmi-Tədqiqat İnstitutu açılıb. 80-ci illərdə Bakı yəhudi icmasının üzvləri sinaqoqun qaytarılmasına yardım etməsi xahişi ilə Moskvaya, baş ravvinin yanına gediblər. Amma o, hansısa səbəbdən imtina edib. Ötən əsrin sonlarında Heydər Əliyevin sərəncamı ilə binanın adı dəyişdirilərək, Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrı qoyulub. 2005-ci ildə yəhudi icması növbəti dəfə sinaqoqun qaytarılması xahişi ilə hakimiyyətə müraciət etməyə çalışıb, amma Respublika hakimiyyəti hər hansı izahat vermədən, bundan imtina edib”.

Elnur Məlikov hesab edir ki, müasir Azərbaycanda bolşeviklərin siyasəti davam etdirilməməli və bina tarixi sahiblərinə - yəhudilərə verilməlidir. Bu, ölkənin demokratik dəyərlərinə uyğun olacaq. Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrı üçün başqa bir yerdə daha yaxşı bina tikmək olar.

Fəal forum iştirakçılarından biri yazıb: Bakıda bulvarda “Kristal holl” boş qalıb. Rəşid Behbudov Teatrına yığışmaq, məşq etmək üçün yer lazımdırsa, bunun üçün yer var. Yəhudilərə isə dini binaları qaytarılmalıdır. Biz bununla Qarabağda bizim qələbəmiz üçün əlindən gələni edən İsrailə layiqli şəkildə cavab vermiş olacağıq.

Rəşid Behbudov adına Teatrın direktoru Kazım Qasımov Turan-la söhbətində bu məsələni qaldırmamağı məsləhət görüb, həm də, onun sözlərinə görə, heç bir ciddi yəhudi təşkilatı binanın onlara qaytarılması ilə bağlı müraciət etməyib.

“Ciddi təşkilatdan müraciət olarsa, cavab verərik”, deyə Qasımov bildirib.

O hesab edir ki, Bakı yəhudilərinin iki sinaqoqu var, bu sinaqoqlarda bütün dindarlara yer çatır. Milli azlıq olan yəhudilər Azərbaycan dövlətinin diqqəti ilə əhatə olunub, onların bütün arzuları yerinə yetirilir. Mahnı Teatrının binası isə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin balansındadır və onun təyinatını dəyişdirmək lazım deyil.

Mədəniyyət Nazirliyinin fikrini öyrənmək mümkün olmayıb, bu dövlət idarəsinin rəsmi saytında göstərilən heç bir telefon nömrəsi cavab vermir.-0-