Bir damcı qan bir damcı həyat deməkdir

İyunun 14-də ən gənc beynəlxalq bayramlardan biri olan Ümumdünya Donor Günü qeyd olunur. Bu bayram 2004-cü ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), Beynəlxalq Qırmızı Xaç və Qırmızı Aypara Federasiyası, Beynəlxalq Qan Donorları Təşkilatları Federasiyası və Beynəlxalq Qanköçürmə Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə təsis edilib.

Bu aksiya hər bir insanın fövqəladə hallarda başqalarına kömək etmək üçün qan verməklə oynaya biləcəyi mühüm rolu göstərir. O, həmçinin hər-hansı fövqəladə hadisə baş verməmişdən əvvəl kifayət qədər donor qanı ehtiyatının təmin edilməsi üzrə donor xidmətinin səmərəli işinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğuna diqqət çəkmək məqsədi daşıyır. Bundan başqa, geniş ictimaiyyətin dnor qanı ehtiyatlarının lazımi səviyyədə saxlanması üçün müntəzəm donorluğun zəruriliyi haqqında məlumatlandırılması, gənclərin donor olmağa təşviq olunması, bu sahədə tibbin beynəlxalq əməkdaşlığına şərait yaradılması çox vacibdir.

Azərbaycanda donor qanı xidməti infrastrukturunun inkişafı üçün konkret tədbirlər görülür. Səhiyyə Nazirliyinin Hematologiya və Transfiziologiya İnstitutunun bazasında fəaliyyət göstərən Mərkəzi Qan Bankı ilə yanaşı, ölkənin səkkiz regionunda da analoji banklar fəaliyyət göstərir. Bu gün 2016-2020-ci illəri əhatə edən sayca üçüncü Donor Qanı Sisteminin Müasirləşdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı həyata keçirilir. Bu proqramlar çərçivəsində qan xidmətləri müasir avadanlıq, testlərin həyata keçirilməsi üçün reaktivlərlə təmin edilib.

Ölkənin Mərkəzi Qan Bankının direktoru Pərvanə Hacıyeva qeyd edir ki, donor aksiyaları müntəzəm olaraq bütün ölkədə keçirilir. Qanın və onun komponentlərinin hazırlanması çox ciddi prosesdir. Alınmış donor qanının nümunələri laboratoriyaya göndərilir, orada avadanlıq vasitəsilə onda dörd infeksiyanın: İİV, B və C hepatitləri, sifilis olub-olmadığı yoxlanılır. İl ərzində bütün yığılmış donor qanının çox az hissəsi - 7-8%-i infeksiyalarla əlaqədar istifadə üçün yararsız olur. Qanı 35 günə qədər +2 dərəcəyə qədər temperaturda xüsusi soyuducu qurğularda saxlamaq olar.

Hacıyevanın sözlərinə görə, ən çox qan komponentləri talassemiya və hemofiliya xəstələri üçün lazım olur. Bundan başqa, onkoloji, ginekoloji xəstələrə, YNH-də zərər çəkənlərə, yanığı olan xəstələrə, hemodializ üçün və s. qan lazım olur. Müntəzəm olaraq qanvermə aksiyaları keçirilsə də, donorların sayının artırılmasına tələbat yüksəkdir. Donor qanı tələbatı ödənilsə də, Mərkəzi Bankda həmişə kifayət qədər qan ehtiyatının olması vacibdir və bu ehtiyatlar artırılmalıdır.

Bu etirafla tibbi qurumun rəhbəri üstüörtülü şəkildə ölkədə donor hərəkatındakı kəskin problemə toxunub. ÜST-ün məlumatına görə, hazırda dünyada donor sayına görə göstəriciləri aşağı olan 80 ölkə var. Onlarda hər min nəfərə 10-dan az donor düşür. Demək olar ki, bütün bu ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələrdir.

Təəssüf ki, Azərbaycan bu acınacaqlı siyahıya daxildir. Rəsmi məlumatlara görə, 2010-cu ildə donorların sayı 46 min nəfər təşkil edirdisə, 2016-cı ildə bu rəqəm 61% artıb və 75 min nəfərdən çox olub. Başqa sözlə, bizdə hər min nəfərə 7-8 donor düşür. Həm də bu göstərici ölkə üzrə orta göstəricidir. Bəzi regionlarda insanlar donor aksiyalarında iştirakda çox da fəal deyil. Bu, sağlamlıq problemləri, maarifəndirmə işinin aşağı səviyyədə olması ilə əlaqədardır. Avropalılar və amerikalılar qan verilməsinə daha düşüncəli yanaşır. Avropa ölkələrində hər min nəfərə 40 donor, ABŞ-da isə hətta 60 donor düşür.

Amma belə bir problem təkcə Azərbaycanda yoxdur. Məhz bu səbəbdən ÜST dünyada, xüsusən gənclər arasında donor hərəkatının təbliğinə yüksək diqqət yetirməyi təklif edib. Ən təhlükəsiz donorlar müntəzəm əsaslarla qan verən insanlardır. 18 yaşından yuxarı istənilən sağlam şəxs donor ola bilər. Həkimlər qeyd edirlər ki, donorluq həzmin pozulması, ateroskleroz, qara ciyər, mədəaltı vəz xəstəliklərinə qarşı profilaktikanı təmin edir. Müntəzəm olaraq qan vermək gəncliyin uzanmasına şərait yaradır, belə ki, qan əmələ gəlməsini və orqanizmin özünü yeniləməsini stimullaşdırır.