Media-icmal 04.03.19

Problemli kreditlərin həllinə fərqli baxışlar, son vaxtlar əhalinin sosial müdafiəsilə bağlı verilmiş dövlət fərman və sərəncamlarında nəzərdə tutulan artımlarla bağlı maliyyə mənbələri, xalq artisti F.Kərimovanın dövlət başçısı və birinci vitse-prezidentin bu günlərdə bir qrup mədəniyyət və incəsənət xadimlərilə keçirilmiş görüşünə baxışı və s. məsələlər bugünkü (04 mart, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır.

800 min nəfərin kredit problemi həll edilib

"Azərbaycan" qəzeti "800 min nəfərin kredit problemi həll olundu" sərlövhəli məqalədə problemli kreditlərin həlli ilə bağlı fərmanı dəyərləndirir.

Müəllifə görə, bu sosial problemin yaranma səbəbi bir neçə il əvvəl dünyada baş vermiş qlobal iqtisadi və maliyyə böhranı, bunun nəticəsi olaraq enerji resurslarının qiymətinin kəskin ucuzlaşması olub: "Azərbaycan iqtisadiyyatı da bu neqativ təsirlərə müəyyən qədər məruz qalmış, nəticədə əhalinin müəyyən qrupunun ödəmə qabiliyyəti zəifləmiş, xarici valyutada borc alan vətəndaşların banklar qarşısında öhdəlikləri manatın devalvasiyaya uğraması ilə bağlı artmışdı. Sosial müdafiəsi zəif olan minlərlə vətəndaş çıxılmaz vəziyyətə düşmüşdü"

Müəllifə görə, problem ortaya çıxandan ( oxu-2015-cil fevral və dekabr aylarında baş vermiş devalvasiyadan sonra) ölkədə müzakirə olsa da həlli məqamı indi çatıb, belə ki, son dövrlər ölkədə əldə edilən iqtisadi uğurlar xarici valyutada vaxtı keçmiş kredit borclarının ödənilməsinə dövlət dəstəyinin göstərilməsi üçün şərait yaradıb.

Müəllif deyir ki, fərmandan irəli gələrək əldə olunan nəticə budur ki, Azərbaycanda əhalinin sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsilə təmin olunması dövlətin sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasının prioritet istiqaməti kimi qalmaqdadır: "Dövlət başçısı İlham Əliyev əhalinin rifah halını yüksəltmək məqsədilə ardıcıl və məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirir, iqtisadi və institusional islahatları reallaşdırır, yeni iş yerlərinin yaradılmasını, əhalinin məşğulluğunun təminatını və gəlirlərinin artmasını diqqət mərkəzində saxlayır", -müəllif belə bildirir.

Müəllifin deməsinə görə, problemin əhali və dövlət büdcəsi üçün ən əlverişli variantda həlli məqsədilə prezidentin tapşırığına əsasən hökumət bu istiqamətdə fəal təkliflər paketi hazırlayıb, bütün bu müzakirələrin məntiqi yekunu kimi dövlət başçısı müvafiq fərmanı imzalayıb.

Daha sonra müəllif fərmanın tələblərinin kimlərə və hansı borclara şamil olunması, güzəşt qaydaları, hansı dövrü əhatə edərək tətbiq edilməsi, bank faizlərinin silinməsi və s. prosedurları nəzərə çatdırır.

Məqalənin sonunda isə oxuyuruq: "Sonda bir daha bildirək ki, bu fərmanla Azərbaycanda ciddiliyindən və maliyyə yükündən asılı olmayaraq bütün problemlərin həlli zamanı yalnız xalqın mənafeyinin nəzərə alınması bir daha təsdiq edildi".

Problemli kreditlərlə bağlı kompensasiyaların azlığı iddiası

"Azadlıqinfo.az"da isə "5.4 milyard zərər vurduqları adamlara cüzi kömək qərarı verilib" sərlövhəli məqalə diqqət cəlb edir.

Məqalədə iqtisadçı ekspert Nemət Əliyevin problemli kredtirlərin həllilə bağlı dövlət başçısının bu günlərdə imzaladığı fərmana və onun tələblərinə olan baxışlarına yer verilir.

"Xarici valyutada kredit borcu olanlara 2 gecədə (2015-ci il fevralın 21-də və dekabrın 21-də baş vermiş devalvasiyalar nəzərdə tutulur-red.) azı 5,4 milyard manat zərər vurulub. Bu qədər zərər qarşılığında dövlət başçısının Fərmanı ilə verilməsi nəzərdə tutulan kompensasiya yetərli sayıla bilməz", -ekspert belə baxış ortaya qoyur.

N.Əliyev Mərkəzi Bankın 2015-ci il yanvar məlumatlarına əsasən deyir ki, birinci devalvasiyadan əvvəl xarici valyutada 6,4 milyard dollar həcmində kredit borcu olub: "O zaman 1 dollar 78 qəpiyə bərabər idi. Bu məzənnə ilə 6,4 milyard dollar borca görə 5 milyard manat (6,4 X 0,78≈5,0) ödəmək lazım gəlirdi. Lakin 21.02.2015-ci il tarixdə həyata keçirilən 1-ci devalvasiya nəticəsində dolların məzənnəsi 1,05 manata qalxdı. Bu səbəbdən borc məbləği manatla ifadədə 6,7 milyarda (6,4 X 1,05≈6,7 manat) yüksəldi. Yəni, 1-ci devalvasiyanın nəticəsində dollarla kredit borcu olanların borc yükü 1,7 milyard manat və ya 34% artdı: devalvasyadan əvvəl 5 milyard manat, devalvasiyadan sonra 6,7 milyard manat. Lakin hökumət bununla kifayətlənmədi", -N.Əliyev bildirir.

Daha sonra ekspert elə həmin il dekabrın 21-də baş vermiş ikinci devalvasiyanın nəticələrinə diqqət çəkir: "...elə həmin il dekabr ayının 21-də hökumət 2-ci və daha böyük devalvasiya tətbiq elədi və dolların məzənnəsini 1,05 manatdan 1,55 manata yüksəltdi. 2-ci devalvasiyaya qədər bankların xarici valyuta ilə verdiyi kreditin məbləği 7,5 milyard dollar olub (MB-nin 2015-ci il noyabr ayının sonuna olan məlumatı). Əgər 2-ci devalvasiyaya qədər borclular bu borca görə 7,9 milyard manat (7,5 X 1,05≈7,9) ödəmə etməli idilərsə, 2-ci devalvasiyadan sonra həmin borca görə 11,6 milyard manat (7,5 X 1,55≈11,6) ödəmək məcburiyyəti yarandı. Bu dəfə borc yükü daha 3,7 milyard manat (11,6-7,9=3,7) və ya 47% artdı, Beləliklə, hökumətin 2 gecədə tətbiq elədiyi 2 devalvasiya xarici valyuta ilə kredit götürmüş borcluların borc yükünü 5,4 milyard manat (1,7+3,7=5,4) artırmış oldu".

Amma ekspert hesab edir ki, borclulara dəyən zərər bununla bitmir, dollarla hesablanan faizlərin devalvasiya ilə bağlı əmələ gələn artımını da bura əlavə etmək lazımdır, çünki xarici valyuta ilə borcu olanlara ən böyük zərbələrdən biri də budur: "Bu hesabla borclulara dəyən zərər 5,4 milyardın üzərindədir. Borc yükünün bu dərəcədə artmasının əhalinin müflisləşməsində, alıcılıq qabiliyyətinin azalmasında xüsusi rolunu inkar eləmək mümkün deyil. Odur ki, dövlət başçısının fərmanı ilə verilməsi nəzərdə tutulan kompensasiya məbləği müəyyən qədər yardım sayılsa da borclulara vurulmuş zərərlə müqayisədə çox azdır".

N.Əliyev deyir ki, iki devalvasiya nəticəsində əhalinin banklarda manatla saxladığı əmanətlərin 2 milyard dollar həcmində dəyər itirməsi də nəzərə alınsa o zaman arada yerlə göy qədər fərq yaranar (manat əmanətləri 1-ci devalvasiyadan əvvəl 4,3 milyard manat, 2-ci devalvasiyadan əvvəl 1,7 milyard manat olub).

Sosial müdafiə ilə bağlı maliyyə artımları necə ödəniləcək?

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Artan xərcləri ödəmək üçün büdcədə vəsait varmı?-ekspertlər cavab verir" sərlövhəli məqalə oxumaq olar .

Müəllif son həftələr ərzində ölkə prezidenti tərəfindən əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi ilə bağlı fərmanlar imzaladığını və bu sənədlərdə nəzərdə tutulan maliyyə artımlarının hansı şəkildə həllini tapacağını iqtisadçı ekspertlər Qubad İbadoğlu və Rövşən Ağayevlə müzakirə edir.

Müəllif rəsmi məlumatlara əsasən deyir ki, dövlət büdcəsindən sosial müavinət və təqaüdlərin artırılmasına bu il 300 milyon, növbəti ildən 400 milyon manat, minimum əməkhaqqının artırılmasına illik 400 milyon manat, 2019-cu il üzrə isə (10 ay ərzində) 335 milyon manata qədər, problemli kreditlər məsələsinin həllinə isə 670 milyon manat vəsait tələb edilir.

İqtisadçı-alim, Q.İbadoğlu hesab edir ki, artan xərcləri maliyyələşdirmək üçün büdcədə vəsait var və ona dəyişiklik olunmasına ehtiyac yaranmayacaq: "2019-cu ilin dövlət büdcəsində bu xərcləri qarşılamaq üçün kifayət qədər bölünməmiş və təsnifatı verilməyən vəsait mənbələri mövcuddur.

Məsələn, "Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il dövlət büdcəsi haqqında"Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə bağlı bir sıra məsələlər barədə" Azərbaycan Respublikası prezidentinin fərmanının 1.14.3.3-cü maddəsində "Sosial-iqtisadi islahatlar və digər tədbirlər üzrə xərclər" adı altında 1 milyard 373 milyon 315 min 823 manat nəzərdə tutulub. Bu məbləğin 935 milyon manatı islahatlarla bağlı xərclərdir. Bundan əlavə, büdcədə Azərbaycan Respublikası prezidentinin Ehtiyat Fondu adı ilə 300 milyon manat, büdcənin ehtiyat fondu adı ilə 100 milyon manat vəsait var.

Ehtiyat fondları dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmayan xərclər, habelə dövlət və yerli əhəmiyyətli tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün yaradılmış maliyyə mənbələridir".

Müəllifin deməsinə görə, iqtisadçı-ekspert Rövşən Ağayev də hesab edir ki, hökumət bu il dövlət büdcəsinə dəyişiklik etməyəcək, qanunvericiliyə edilən dəyişikliyə görə, büdcə xərclərinin artırılmasına limit qoyulub (3 faizdən çox artırıla bilməyəcək): "Amma hökumət həmin vəsaitin bir hissəsini investisiya xərclərindən, bir hissəsini isə əsas bölmələrə aid edilməyən "və sair xərclər bölməsi"ndən götürə bilər. Burda 1,2 milyard manata yaxın vəsait var. Bu, böyük vəsaitdir. Büdcədə bir neçə xərc maddəsi var, ayrı-ayrı bölmələrdə "və sair" adı altında xərclər nəzərdə tutulur, ancaq onların təyinatı açıqlanmır. Bunları nümunə kimi deyirəm. Mənə elə gəlir ki, hökumətin büdcədə manevr etmək imkanı var və bu imkandan yararlanacaq".

Xalq artisitindən: Əgər ora getmişdinizsə...

"Yeniavaz.org"da "Sizi ora yaltaqlanmağa, qorxmağa yox, problemləri bölüşməyə çağırmışdılar" sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Müəllif prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyevanın martın 1-də mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin bir qrupu ilə görüşü ilə bağlı tanınmış müğənni, xalq artisti Flora Kərimovanın baxışına yer verib.

F.Kərimova narazılq edir ki, həmin tədbirdə incəsənətin, mədəniyyətin problemləri səsləndirilmədi: "Bu elə bir məkan idi ki, bu məkanda insanları xahiş etməyə yığmamışdılar. Buraya sənət adamlarını incəsənətin, mədəniyyətin problemlərini söyləmələri üçün yığmışdılar. Ancaq mən bu sahədə gözlədiklərimi eşitmədim. Ümumi xahişlər oldu, amma onu da ehtiyat edə-edə soruşdular. Sizi oraya çağırdılar ki, ürəyinizi açasınız, ağrılarınızı deyəsiniz. Sizi ora, üzr istəyirəm, yaltaqlanmağa, qorxmağa yox, problemləri bölüşməyə çağırmışdılar",-F.Kərimova belə deyir.

Xalq artisti iddia edir ki, orada deyilməli çox söz var idi, eşitməyə də hazır idilər, amma bu qorxu hər sahədə millətin canından çıxmır ki, çıxmır.

Millətin sözdə yox, əməldə qəhrəman görmək istədiyini deyən F.Kərimova bildirir ki, o görüş "əməl yeri" idi: "Deyəydiniz. Bunu gözləyirdilər. Bunu eləmədiz. Deyənlər də qorxa-qorxa deyirdilər, niyə? Kim sizi vadar edir qorxmağa. Getmisinizsə, deməli, sözünüzü deməlisiniz. Bax, bəlkə də ona görə məni çağırmadılar. Abu-havanın pozulmağını istəmədilər bəlkə də",- xalq artisti həmin görüşə dəvət almamasının səbəbinə də aydınlıq gətirir.

F.Kərimova həmin görüşdə bəzilərinin ölkənin mədəniyyət sahsindəki problemlərini yox, şəxsi problemlərini həll etmək istəmələrini, bunun nəticələrini kəskin tənqid edir: "Kim haranı istədi açdı, kim nə istədi dedi və düşdük bu günə.

Bununla da sənətimiz yuvarlandı-yuvarlandı gəldi düşdü bu hala. Bir erməni mahnımızı oxuyanda haray-həşir də salmağa artıq bizim dilimiz yoxdur. Söz deməyə də dilimiz yoxdur. Çünki bu qorxu oturub içimizdə, budur məni yandıran...Axı bu, ümumi siyasət deyil, bu, musiqi siyasətidir. Heç olmasa, burada özünüzdə kişilik tapın, qorxmadan sözünüzü deyin, onu da eləmədilər".