Media-icmal 11.02.19

Minimum əməkhaqqının artırılmasına baxış, əhalinin banklardakı əmanətlərinin tam sığortalanma müddətinin daha bir il uzadılması səbəbləri və s. məsələlər bugünkü medianın (11 fevral, 2019-cu il) aparıcı mövzularındandır.

Bu, vətəndaşa qayğının ifadəsidir

"Azərbaycan" qəzeti "Sosial proqramlar reallaşır" sərlövhəli məqalədə minimum əməkhaqqının məbləğinin artırılmasını dəyərləndirir.

Müəllif dövlət başçısı İlham Əliyevin 2019-cu il fevralın 8-də imzaladığı sərəncamla ölkədə minimum əməkhaqqının 130 manatdan 180 manata qaldırılmasını əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində növbəti mühüm addım kimi qiymətləndirir.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, yaşayış minimumu ilə minimum əməkhaqqının eyniləşdirilməsi əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi baxımından dövlətin qəbul etdiyi bütün inkişaf proqramları və yol xəritələrində əsas hədəflərdən biridir. Müəllifə görə, əsas hədəf isə minumum əməkhaqqının orta əməkhaqqının 60 faizi səviyyəsinə çatdırılmasına nail olmaqdır.

"Dövlətin gəlirlər və əməkhaqqı sahəsində apardığı siyasətin əsas məqsədi əhalinin rifah halını yüksəltməkdən, sosial-iqtisadi inkişafı, eyni zamanda sosial tərəqqiyə meyllənməni stimullaşdırmaqdan ibarətdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün dövlətin gəlirlər və əməkhaqqı siyasəti əhalinin orta təbəqələrinin həyat səviyyəsinin sabitləşməsinə, əhalinin gəlirlərində mövcud fərqlərin artmasının və təbəqələşməsinin qarşısının alınmasına, əməkhaqqının artmasına yönəldilir" deyə müəllif bu istiqamətdə rəsmi siyasətin mahiyyətini vurğulayr.

Müəllif əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayevə istinadan deyir ki, bu məbləğ artımı 600 min insanı əhatə edəcək ki, bunun da 450 min nəfəri dövlət, 150 min nəfəri isə özəl sektorda çalışır.

Müəllifin deməsinə görə, nazir artımın dövlət sektorunda 450 min insanı əhatə etdiyi üçün nəinki maaşı 180 manata qədər olanlara təsir edəcəyini, bütünlükdə dövlət büdcəsindən maliyyələşən müəssisələrdə vahid tarif cədvəli üzrə işləyən şəxslərin hamısına şamil olunacağını söyləyib.

Müəllif bildirir ki, 19 pillədən ibarət tarif cədvəlinin birinci pilləsi 180 manat müəyyən edilirsə növbəti pillələr də artımla gedəcək, belə ki, ikinci pillə 180 manatdan 2.5-3 faiz daha çox, üçüncü pillə isə bundan da çox təşkil edir.

Yazı müəllifi deyir ki, sərəncam həm də əmək haqlarının leqallaşması yönündə mühüm addımdır, bir sıra neqativ halların da qarşısını alacaq, sahibkarlar əməkhaqqını 180 manatdan aşağı göstərə bilməyəcəkləri üçün vergidən yayına bilməyəcəklər.

Müəllifin deməsinə görə, vahid tarif cədvəli üzrə işləyənlərin əksəriyyətini qadınlar təşkil etdiyi üçün onların da əməkhaqqında artım olacaq.

Müəllif deyir ki, minimum əməkhaqqının artırılması xalqa qayğının bariz ifadəsidir və bu məqsəd üçün dövlət büdcəsindən illik 400 milyon manat vəsait ayrılacaq.

Real yoxsulluq həcminin rəsmi eitrafı

"Strateq.az" saytında isə "Hökumət yoxsulluğu rəsmən etiraf etdi -minimum əməkhaqqı niyə artırıldı?" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif minimum əməkhaqqının artırılması səbəblərinə iqtisadçı-ekspert Məhəmməd Talıblı ilə aydınlıq gətirir.

Ekspert sayta açıqlamasındakı iddiasına görə, minimum əməkhaqqının 2018-ci ildə 130 manatdan 180 manatadək (38,5%) artırılmasının yanlış təqdimatı gedir, ortalama olaraq 2006-2018 illərdə hər il minimum əməkhaqqı təxminən 10-15 manat həcmində artıb: "Minimum əməkhaqqı sadə vətəndaşların aylıq gəlirlərinin artımı deyil. Ayda ən aşağı səviyyədə rəsmi gəlir əldə edənlərin (işəgötürənlə işçi arasındakı əməkhaqqı) minimal həddi 180 manatdan az ola bilməyəcək. Bu, əslində dövlət və özəl sektorun işəgötürdüyü işçiyə ən aşağı səviyyədə verməli olduğu minimum əməkhaqqının həddini ifadə edir".

Ekspert deyir ki, bu məbləğ orta statistik Azərbaycan ailəsinin bir ay ərzində aylıq kommunal xərclərinin məbləği həddindədir və bu, sevinməyə əsas vermir.

İqtisadçı deyir ki, əslində bu minimum əməkhaqqının artırlması böyük bir məsələnin üstünü açıb: "Minimum əməkhaqqının artımı 600 min insanı əhatə edəcək. Bunun 450 min nəfəri dövlət sektorunda, 150 min nəfəri isə özəl sektorda işləyənlərdir. Deməli, büdcədən maliyyələşən 900 min işçinin tən yarısı - 450 mini minimum əməkhaqqı alan vətəndaşdır.Bu açıqlamanı verən dövlət qurumları özləri də bilmədən ölkədə yoxsulluğun real mənzərəsini etiraf ediblər".

Ekspertin sözlərinə görə, ölkədə işsizlərdən kənar aylıq gəliri 130 manat (76 dollar) olan 600 min insan var, bu isə o deməkdir ki, ölkədə 100 minlərlə vətəndaşın gündəlik gəliri 2,5 dollar imiş ki, bu da bütün dünyada ən aşağı həddə yaxındır.

M.Talıblı minimum əməkhaqqının artırılmasına iki səbəb gördüyünü bildirir: "Birincisi, 600 min insanın rəsmi yoxsulluq zolağına düşməməsi üçün buna gedilməli idi. Çünki bizim ölkədə rəsmi yoxsul insanlar o insanlar sayılır ki, onun aylıq gəliri 168 manatdan az olmasın. Bu baxımdan yanaşanda, 600 min insan avtomatik olaraq yoxsul əhali qrupuna daxil edilmiş olacaqdı.

İkincisi, yaşayış minimumu və minimum əməkhaqqı arasında uyğunsuzluq baxımından bu, mümkün ola bilməzdi. Belə ki, yeni büdcə ilindən ölkədə yaşayış minimumu 180 manat müəyyənləşdirilib ki, bu zaman onun qarşılığında ötən ilki səviyyədə və ya ondan bir az da artıq, məsələn 170 manat həcmində minimum əməkhaqqının müəyyənləşməsi mümkün deyildi. Ona yaxın və ondan yuxarı məbləğ müəyyən olunmalı idi. Bu isə Azərbaycanın sahib çıxdığı beynəlxalq konvensiyalar və sosial xartiyanın tələbələri baxımından qaçılmaz idi".

Alternativsizlik məcburiyyəti

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Dövlət əmanətlərlə bağlı bu addımı atmağa məcburdur-ekspert" sərlövhəli məqalə diqqəti cəlb edir.

Müəllif əmanətlərin tam sığortalanması müddətinin daha bir il uzadılması səbəbini və gözləntilərini İqtisadi İslahatların Təhlili Mərkəzinin rəhbəri Vüqar Qasımlı və ekspert Pərviz Heydərov ilə müzakirə edir.

Yazı müəllifi deyir ki, əmanətlərin tam sığortalanma müddətinin daha bir il uzadılmasını nəzərdə tutan qanun layihəsi Milli Məclisin müvafiq komitəsinə artıq daxil olub.

Məqaələdə vurğulanır ki, əmanətlərin tam sığortalanması barədə qərar 2016-cı il martın 4-də 3 il mddətinə qüvvəyə minib və bu il müddət başa çatırdı.

V.Qasımlı qanunun müddətinin daha bir il uzadılmasını "Yeni Müsavat"a əmanətlərin tam sığortalanması və məzənnə sabitliyi əhalinin əmanətlərinin əsasən milli valyutada (¾-ü milli valyutada) artımını da şərtləndirməsi, əmanətlərin tam sığortalanması mexanizmi tətbiq edilənədək bütün əmanətlərin 24.3 faizinin (2.3 milyard manat) indi isə 77 faizini (6.4 milyard manat) əhatə etməsi, banklarda əmanət həcmi böyüməsi, nağdsız dövriyyənin artması, qanunun müddətinin uzadılmasının bankların da maraqlarına uyğun olması ilə izah edir.

İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov isə "Yeni Müsavat"a açıqlamasında hesab edir ki, hökumət buna məcburən gedib və əmanətlərin tam sığortalanmasına dair qanunun müddətini uzatmaqdan başqa yol yox idi: "Bu, əvvəlcədən bəlli idi ki, qanunun müddəti uzadılacaq, bunu etmək zəruriydi. Ona görə ki, bank sektorunda vəziyyət əvvəlki kimi qeyri-qənaətbəxş olaraq qalır. Bunu hələ bir qədər yumşaq deyirəm. Bank sektorunda vəziyyət olduqca gərgindir. Banklarda likvid vəsait qıtlığı var. Mərkəzi Bank rəhbərliyi və digər mənbələr desələr də maliyyə qıtlığı yoxdur, bu, real deyil. Nə qədər ki, bankların problemli kreditlər məsələsi həll olunmayıb, kreditlərin məbləği yüksək olaraq qalır, vəziyyət belə də qalacaq".

Ekspert hesab edir ki, qeyri-likvidlik şəraitində bankların normal xidmət göstərməsi qeyri-mümkündür, odur ki, banklarda maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün başqa vasitələrdən istifadə olunmalıdır və əmanətlərin tam sığortalanması bu vasitələrdən biridir.

Ekspertiə görə, hökumətin bu addımı atmaqda məqsədi əhalidə manatla depozit yerləşdirməyə marağı artırmaq, eyni zamanda mövcud əmanətlərini geri çəkməməsinə nail olmaqdır: "Düzdür, bunun effekti bir qədər də yüksək deyil. Lakin müddətin uzadılmaması əhalidə banklara olan aşağı inamı daha da azaldar, əmanətlərin geri çəkilməsi prosesi yenidən sürətlənərdi".

Ekspert deyir ki, vətəndaşın bu addımda marağı isə odur ki, əlindəki vəsaiti xarici valyutaya çevirib, elə banka qoysun, amma indiki şəraitdə xarici valyuta ilə əmanət cəlb etmək banklara sərfəli deyil.

P.Heydərovua görə, qanunun müddətinin 1 il uzadılması hökumətin bu il üçün bank sektorunda müsbət tendensiyaların güclənməsi gözləntiləri olmasından xəbər verir: "2016-cı ildə vəziyyət kritik idi, valyuta bazarında qeyri-sabitlik vardı. Həmin il manat 15 faizədək dəyər itirdi, 11 bank bağlandı. Belə bir şəraitdə əmanətlərin tam sığortalanması qanununun müddətinin 3 il götürülməsi məntiqli idi".

Amma P.Heydərov hesab edir ki, hökumət bu addımla böyük risk edir, 2-3 bank birdən bağlandığı halda dövlətin üzərinə böyük yük düşəcək, amma bank sektorunda vəziyyəti sabitləşdirmək üçün bu addımı atmağa məcburdur.