Media-icmal 13.12.2016

Ölkə iqtisadiyyatının dinamik inkişafı, Azərbaycana Maqnitski qanununun tətbiqi, “qara bazaar”a qarşı səmərəli mübarizənin aparılmaması, ölkə iqtisadiyyatındakı durum, ölkənin böhran, yoxsa böhran ərəfəsi fazaya daxil olmasının müəyyən edilməsi bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Azərbaycan iqtisadi inkişaf modeli- müəllif prezident

“Azərbaycan” qəzeti “Yeni iqtisadi artım strategiyası: dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişaf əsas məqsəddir” sərlövhəli məqalədə ölkənin dinamik iqtisadi inkişafından bəhs edir.

(http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=111840)

Müəllif deyir ki, Azərbaycanda iqtisadi dirçəliş 1993-cü ilin ikinci yarısından, “əsrin müqaviləsi” adlı neft kontraktlarının imzalanması ilə başlayıb və Azərbaycanı Cənubi Qafqazın bugünkü iqtisadi-sosial gücünə çevirib.

Məqalədə bu iqtisadi modelin müəllifi kimi dövlət başçısı İlham Əliyev göstərilir və model belə dəyərləndirilir: “Prezident İlham Əliyevin müəllif olduğu inkişafın Azərbaycan modeli uğurların əsasını təşkil etməklə yanaşı həm də bu nailiyyətlərin konseptual məcmusunu şərtləndirir. Təsadüfi deyil ki, bu model dünyanın nüfuzlu “beyin mərkəzləri” tərəfindən yüksək dəyərləndirilib”. 

Yazı müəllifi hazırda dünyanın iqtisadi-siyasi müstəvisində neftin qiymətinin kəskin enməsi kimi halın neft istehsalı, texnologiya və hazır məhsul ixrac edən ölkələrin gəlirlərinin kəskin azaltdığını bildirir. 

Qlobal böhran şəraitində iqtisadi baxımdan çevik qərarlar qəbul edən ölkələrin böhrandan sonra ən çox inkişaf edən ölkələrə çevrildikləri deyilən məqalədə Azərbaycanın hazırda belə siyasət yürütdüyü vurğulanır: “Bu baxımdan son dövrlərdə prezident İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilən yeni iqtisadi kurs, aparılan səmərəli islahatlar və ardıcıl imzalanan onlarla sərəncam, fərman, qanun ölkə iqtisadiyyatının yeni dövr üçün xilas əsasına çevrilib”.  

Müəllif bu sırada dövlət başçısının bu günlərdə imzaladığı “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında” fərmanı xüsusi olaraq qeyd edir və bunu qarşıdakı 10 il üçün əsas fəaliyyət məramnaməsi adlandırır. 

Yazıda deyilir ki, ölkənin gəlirlərini artırmaq üçün ilk növbədə ixrac sahəsinin həcmi artmalıdır və dövlət başçısının iş adamlarının fəaliyyətlərinin təmin olunması ilə bağlı imzaladığı sənədlər, regionlarda sənaye mərkəzlərinin yaradılması, qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi məhz bu məqsədə xidmət edir.

Müəllifə görə, ölkənin iqtisadi inkişaf istiqamətlərinin təhlili göstərir ki, ölkə başçısının uzunmüddətli rəqabətqabiliyyətli və dayanıqlı iqtisadi artım strategiyasının formalaşması üçün atdığı addımlar  ixracyönlü özəl iqtisadiyyatın formalaşmasına şərait yaradacaq.

Azərbaycan bu qanunun hədəfində ilk yerdədir

“Azadlıqinfo”  “Hakimiyyətə sanksiya tətbiq ediləcəyi realdır” sərlövhəli (https://www.azadliq.info/169907.html) məqalədə ABŞ prezidenti tərəfindən imzalanması gözlənilən Qlobal Maqnitski Qanununun  Azərbaycana tətbiqinin mümkünlüyü araşdırılır. Məqalə müəllifi bu məsələni Milli Məclisin keçmiş deputatı, Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzinin üzvü Gültəkin Hacıbəyli ilə müzakirə edir.

G.Hacıbəyli Azərbaycanda yürüdülən sərt siyasətin nələrə səbəb olacağı barədə gözləntilərini ifadə edir: “Qlobal Maqnitski qanunu layihəsi bütövlükdə dünyada insan haqlarının düşmənlərini hədəf seçib. Bu gün dünyada insan hüquqlarının vəziyyətinə nəzər salsaq, görərik ki, həmin qanunun əhatə dairəsinə düşmək baxımından Azərbaycan ilk yerdədir”.

G.Hacıbəyli hesab edir ki, ABŞ ilə strateji tərəfdaşlıq münasibətləri olan ölkələr arasında heç şübhəsiz ki, insan hüquqlarının pozulmasına, demokratiyanın vəziyyətinə görə ən acınacaqlı durumda olan ölkə Azərbaycandır.

Onun fikrincə, hətta indiyə qədər Avropada diktatura rejimi kimi qəbul edilən Belarusun özündə belə insan haqlarının durumu Azərbaycandan daha yaxşıdır: “Ən azı bu ölkədə siyasi məhbus yoxdur. Azərbaycanda isə 150-yə yaxın siyasi məhbus var. Bu baxımdan qanunun təsir dairəsi ilk növbədə Azərbaycana şamil ediləcək”.

G.Hacıbəyli hesab edir ki, bu qanunun icrası ilə bağlı Azərbaycanı ümidləndirən başqa məqamlar da var. Keçmiş deputata görə, bu qanun imkan verir ki, senator və konqresmenlərlə yanaşı nüfuzlu beynəlxalq insan haqları qurumları da belə bir siyahı ilə çıxış etsinlər: “Bütün dünyada insan hüquqları təşkilatı kimi tanınan bütün qurumlar,  Freedom House, Amnesty International, Human Rights Watch Azərbaycanda insan haqlarının vəziyyətinə görə həyəcan təbili çalırlar. Bu baxımdan düşünürəm ki, biz yaxın zamanlarda bu istiqamətdə ciddi addımların şahidi olacağıq».

Böhran neft ölkələrindədir

“Yeni Müsavat” qəzeti “Böhran, yoxsa böhran ərəfəsi - Azərbaycandakı iqtisadi durumun adı nədir?” sərlövhəli məqalədə ölkədəku iqtisadi durumu ekspert Qadir İbrahimli ilə müzakirə edir. 

(http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/bohran-yoxsa-bohran-erefesi-azerbaycandaki-iqtisadi-durumun-adi-nedir_399448.html)

Müəllif deyir ki, manat günbəgün dəyərdən düşür, bu fonda ərzaq, qeyri-ərzaq malları, kommunal xidmətlər bahalaşır və ekspertlərə istinadən bu prosesin hələ bir müddət davam edəcəyini bildirir.

Bundan irəli gələrək müəllif ölkə iqtisadiyyatnın böhran, yoxsa böhran ərəfəsini yaşadığını Q.İbrahimli ilə aydınlaşdırır.

Ekspertə görə, 2014-cü ildən başlanan böhran getdikcə dərinləşir:“Böhran neftin dünya bazarında qiyməti kəskin ucuzlaşdıqdan sonra başlayıb, hazırda böhran passiv fazadan dağıdıcı fazaya keçib”.

Q.İbrahimli hesab edir ki, kəskin bahalaşma, iş yerlərinin bir daha qapadılması, yeni ixtisar dalğalarının başlaması və s. hallar aktiv fazanın göstəricisidir və bu mənada qarşıdakı 2017-ci il  böhranın ən kritik ili olacaq: “2017-ci ildə Azərbaycanı bir çox iqtisadi və sosial sarsıntılar gözləyir. Yəni, alıcılıq qabiliyyətinin kəskin azalması, qiymətlərin bahalaşması, həmçinin yüksək kommunal ödənişlər ölkədə yoxsulluq səviyyəsini artıracaq. Bu da Azərbaycana yaxın iqtisadi perspektivdə müsbət heç nə vəd etmir”.

Ekspert  hazırda böhranın əsasən neftdən asılı olan ölkələrin iqtisadiyyatnda baş verdiyini bildirir. Onun fikrincə, neftin dəyərdən düşməsi Azərbaycan  iqtisadiyyatına təsir edən xarici amildir: “İkinci amil ölkə iqtisadiyyatının özündə,  kifayət qədər administrativ resurslarla idarə olunmasındadır. Bütün bunlar isə böhranın daha da dərinləşməsinə səbəb olur, odur ki, ölkədə iqtisadi islahatların keçirilməsi zərurətə dönür”.

Q.İbrahimliyə görə, manatın tam üzən məzənnəyə keçməsi məsələsində də qeyri-müəyyənlik var:“MDB ölkələrində devalvasiya ilə bağlı qərarlar verilib,  müəyyən qədər yerli valyutalar ucuzlaşıb. Ancaq bu ucuzlaşma heç bir halda 40 faizi ötməyib. Azərbaycanda isə artıq 120 faizi də keçib. Hesab edirəm ki, ölkənin maliyyə sektorunda ciddi islahatlara ehtiyac var”.

 Onun fikrincə, tam üzən məzənnəyə keçid indiki situasiyaya adekvat deyil. Bu, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin daha da enməsinə, məhsulların daha da bahalaşmasına, əhalinin yoxsullaşmasına, ölkənin biznes strukturlarının sıradan çıxmasına səbəb olacaq. “Bu tendensiya davam edəcəksə Azərbaycanda məşğulluq problemi, sosial məsələlərin həlli uzun müddət həll edilməmiş qalacaq”.

“Qara bazar”ın banklarla iş birliyi?

“Exo” qəzeti “Virtual “qara bazar” Azərbaycanda- günahkar banklardırmı?” (http://ru.echo.az/?p=532280)  sərlövhəli məqalədə müəllif valyuta alqı-satqısı ilə bağlı “qara bazar”ın  durumunu hüquqşünas Elçin Qəmbərovla dəyərləndirir.

“Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları valyuta alqı-satqısı ilə bağlı virtual “qara bazar”a qarşı səmərəli mübarizə aparmırlar. Indiki situasiyada məsələ möhtəkirlərin məsuliyyətə cəlb olunmasından daha çox, onların fəaliyyətinin qarşısının alınmasına yönəldilməlidir. Bankların daxili bazarın tələbatını ödəmək istəməmələri “qara bazar”ın fəallaşmasına ciddi təsir edib”. Hüquqşünas bu sahədəki durumu qəzetə belə şərh edib.

Hüquqşünas deyir ki, İnternet vasitəsilə xarici valyutanın qanunsuz satışının yayılması faktı ölkənin bank sektorunda,  eləcə də bütünlükdə Azərbaycan iqtisadiyyatında böhranın aydın göstəricisidir.

E.Qəmbərov belə hesab edir ki, bu müstəvidə hüquq-mühafizə orqanlarının və hökumətin öz məsuliyyəti var: “Sadə vətəndaşlar və buznes adamları xaricə valyutaya ehtiyacı olan seqmentdir. Bir çoxlarının övladları xaricdə təhsil alır, övladlarının təhsil haqlarını və gündəlik ehtiyaclarını ödəmək üçün valyuta əldə etməyə məcburdurlar. Hüquq-mühafizə orqanları sosial şəbəkələrdəkilər də daxil olmaqla, bütün “qara bazar”ları ləğv etməli, hökumət isə bankların əhaliyə valyuta satmaları üçün tədbirlər görməlidir”.     

Hüquqşünas  deyir ki, “qara bazar”ların ortaya çıxması hər şeydən öncə kommersiya banklarının günahıdır. Bank sektorundakı nüfuzlu şəxslər mövcud situasiyada öz xeyirlərinə manipulyasiya edirlər.

E.Qəmbərov Azərbaycanın hər bir vətəndaşının “qara bazar”da valyutanın məzənnəsindən xəbərdar olduğunu bildirir və elə bu faktın özünü hüquq-mühafizə orqanlarının bu yöndə səmərəli  iş aparmaması kimi dəyərləndirir.

Hüquqşünas hesab edir ki, tarix,  eləcə də keçmiş illərin təcrübəsi göstərir ki, nə qədər ki hökumət köklü iqtisadi tədbirlərə əl atmayıb, “qara bazar”la mübarizə istənilən nəticəni vermir.

Ağır iqtisadi illər irəlidə

“Novaya Vremya” qəzetində isə “Azərbaycan maliyyə böhranının episentrində”(http://www.novoye-vremya.com/w75258/.../#.WE7vG-aLTIU) sərlövhəli məqalə diqqəti cəlb edir.

Müəllif ölkənin qızıl-valyuta ehtiyatlarının azalmasını, son iki ildə neftin qiymətinin enməsini Azərbaycanın iqtisadi böhranın episentrinə düşməsi kimi dəyərləndirir: “Bu ehtiyatlar hələ 2014-cü ildə 15 milyard dollardan yuxarı idi, 2016-cı ildə isə artıq 5,1 milyard dolar həddinə enib”. 

Məqalədə manatın üzən məzənnəyə keçməsinin belə manatın sabitliyini, inflyasiyanın birrəqəmli həddə saxlanmasını təmin etmədiyi deyilir. Müəllifə görə, manatın məzənnəsini yenə bir təhər saxlamaq olursa, inflyasiya ilə məsələ daha da mürəkkəbdir: “Bütün məhsul və xidmət növləri bahalaşır, burada Mərkəzi Bankın hər hansı planı ilə nəyəsə yardım etmək mümkün deyil. Yəni, Elman Rüstəmov hesab edir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı “qara qızıl”ın qiymətindən asılı deyil?  

Məqalə müəllifi deyir ki, Dövlət Neft Fondu banklara valyuta satsa da banklar bunu əhaliyə satmır və bu ticarət sahəsində problemlər yaradır, valyuta vəsaitləri qıtlığı səbəbindən ölkəyə yetərincə mal gətirilə bilmir: “Nə qədər ki yüksək inflyasiyanı cilovlamaq mümkün olmayıb yeni devalvasiya təhlükəsi qalmaqda davam edir”.

Bundan irəli gələrək müəllif Mərkəzi Banka manatın kursunun sabitlyinin saxlanması imkanlarını şişirtməməyi tövsiyə edərək burada təkcə nikbinliklə nəyəsə nail olmağın mümkünsüzlüyünü diqqətə çatdırır. 

Məqalədə beynəlxalq maliyyə institutlarına istinadən qarşıdakı 3 ildə ölkə iqtisadiyyatında artım olmayacağı da vurğulanır.

Müəllif qarşıdakı illərdə ölkəni gözləyən problemlərə də toxunur  və 2016-2018-ci illərdə yoxsulluğun artmasını ölkə üçün əsas problem adlandırır: “Aşağı qiyməti və istehsal həcminin azalması fonunda neftdən hələ də güclü asılılıq ölkədə yoxsulluğun artmasına səbəb olacaq. Yoxsulluğun artmasına səbəb ola biləcək yüksələn inflyasiya da az qorxulu hesab edilə bilməz”.

Yazıda deyilir ki, bu halda təqaüdçülər, əlillər, ailə başçılarını itirənlər daha çox əziyyət çəkə bilərlər. Dövlət büdcəsinin azalması ilə dövlət xərclərilə doldurulan pensiya fondunun  azalması da narahatlıq doğurur: “Amma istənilən halda bizləri ağır illər gözləyir”.