Media-icmal 20.09.17

Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyinə töhfələri, ölkədə qiymət bahalaşması, yeni neft sazişinə fərqli münasibət, devalvasiya təhlükəsinin qalması bugünkü (20 sentyabr, 2017-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır...

Enerji təhlükəsizliyinə yeni töhfələr

"Azərbaycan" qəzetində "Azərbaycan dünyanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsini artırır" (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=130220) sərlövhəli məqalədə ölkənin neft-qaz nəqli sahəsində fəaliyyəti dəyərləndirilir.

Müəllif xatırladır ki, 23 il öncə 1994-cü il sentyabrın 20-də SOCAR və dünyanın 11 aparıcı neft şirkəti arasında Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) yataqlarının tammiqyaslı işlənməsi və Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi (HPBS) imzalandı və sonralar bu saziş "Əsrin müqaviləsi" adını aldı.

"Əsrin müqaviləsi"nin reallaşmasına təkcə Azərbaycanın yox, bir sıra Qərb ölkələrinin də maraqlı olduğunu deyən müəllif bu sazişi həm də Cənubi Qafqaz və Orta Asiya regionu üçün strateji əhəmiyyətə malik saziş adlandırır: "Bu saziş regionda digər qlobal layihələrin gerçəkləşməsinə yol açdı, Qərb dövlətlərinin Azərbaycanla bütün sahələrdə genişmiqyaslı əməkdaşlığa marağını artırdı, beynəlxalq maliyyə qurumları ilə münasibətlərdə keyfiyyətcə yeni mərhələnin başlanğıcını qoydu".

Müəllif deyir ki, yeni neft strategiyası Azərbaycan dövlətinin uzunmüddətli, davamlı inkişafına zəmin yaratdı və Azərbaycanın dinamik inkişaf edən, güclü və nüfuzlu ölkəyə çevrilməsində müstəsna rol oynadı.

Müəllif bu günlərdə AÇG üzrə yeni müqavilənin imzalanmasını Azərbaycanın yeni neft strategiyasının inkişafı və yeni bəhrələr verməsi kimi dəyərləndirir: "Beləliklə, növbəti 32 il ərzində AÇG blokunun Azərbaycana gətirdiyi iqtisadi mənfəətlər maksimuma çatdırılacaq. Yeni müqavilənin şərtləri 23 ildən bəri ölkəmizin artan maliyyə və texnoloji potensialını əks etdirməklə yanaşı, xarici tərəfdaşların Azərbaycana inamını təsdiqləyir və bu müddətdə formalaşmış beynəlxalq tərəfdaşlığı yeni müstəviyə qaldırır".

Müəllif məqalədə son 20 ildə bu yataqlarda hasil edilən neftin həcmi, neftdən gələn gəlirlər hesabına ölkənin çoxcəhətli inkişaf etdiyini vurğulayır.

Müəllif həm də xatırladır ki, 3 il öncə, yenə də sentyabrın 20-də Avropanın enerji xəritəsini dəyişəcək "Cənub qaz dəhlizi"nin təməli qoyulub, bu yöndə Azərbaycan qazını Türkiyəyə (TANAP) və Avropaya nəql edəcək (TAP) qaz kəmərlərinin çəkilişi davam edir, odur ki, Avropanın bir çox ölkələrindəki istehlakçıların Azərbaycan qazını alacaqları gün uzaqda deyil.

Müəllif vurğulayır ki, 20 sentyabr həm də Azərbaycanda neftçilərin peşə bayramı günüdür, bundan irəli gələrək müəllif ilk neft hasil edən ölkə kimi dünya neft sənayesinin inkişafında Azərbaycanın xüsusi rolu olduğunu vurğulayır.

Bahalaşma davam edir

"Exo" qəzetində isə "Azərbaycanda bir sıra məhsulların qiymətində bahalaşma var" (http://ru.echo.az/?p=62723) sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif haqqında bəhs edilən bahalaşmanı ekspert Nəriman Ağayevlə müzakirə edir.

Ekspert qəzetə şərh edir ki, orta statistik Azərbaycan vətəndaşı ay ərzində ərzağa 160 manat xərcləyir və bu məbləğ ancaq onun özünə aiddir, digər xərclər də nəzərə alınsa ayda ən azı 320 manat vəsait lazımdır.

N.Ağayev vurğulayır ki, oktyabrdan soyuqlar düşür, soyuqdəymələr artır, bu isə vətəndaşın xərclərinin artması deməkdir. "Amma bunu birmənalı demək olar ki, aşağı həcmli maaşlar vətəndaşlara kifayət qədər narahatlıq yaradır, belə ki, əhalinin gəlirləri xərclərini ödəmir".

Müəllif rəsmi statistik rəqəmlərə istinadən 2017-ci ilin yanvar-iyul aylarında orta aylıq nominal əmək haqqının 1481,1 manat, bu ilin avqust ayına isə 523,1 manat təşkil etdiyini bildirir.

N.Ağayev isə rəsmi statistik göstəricilərin ölkədəki real durumla çox az hallarda üst-üstə düşdüyünü deyərək bunu ciddiyə almır: "Rəsmi statistikanın bu ilin 8 ayı ərzində əhalinin 21,7 milyard manatlıq istehlak malları alması göstəricisi düşündürücüdür. Azərbaycanda hətta devalvasiyaya qədərki tələbatın artdığı dövrdə belə, yəni, yeni il bayramı ərəfəsində aya 2 milyard manatdan çox xərclənmirdi".

Ekspert hesab edir ki, əhəmiyyətli qiymət bahalaşması nəzərə alınsa bu il əhalinin xərclərinin artması təəccüblü deyil. "Üstəlik, xərclər də balanslı deyil, varlılar daha çox xərcləyir, kasıblarsa cüzi maaşları ilə kifayətlənməli olurlar.

Bizim təqdiqatlara görə, ölkə marketlərində satış həcmi azalır, bəzi malların, o cümlədən kofe və şirniyyatın qiymətləri bahalaşıb".

Müəllif xatırladır ki, bu ilin yanvar-avqust aylarında əhali 21,7 milyard manatlıq istehlak malları alıb ki, bu da ötən ilin eyni dövrülə müqayisədə 2% çoxdur, bunun 11 milyard manatı ərzaq mallarına, içki və tütün məmulatlarına, 10,7 milyard manatı qeyri-ərzaq mallarına xərclənib.

Müəllif rəsmi statistik məlumatlara istinadən deyir ki, bu ilin yanvar-avqust aylarında adambaşına 141,3 manatlıq ərzaq, 138,1 manatlıq qeyri-ərzaq malları alınıb.

Məqalədə yenə də rəsmi statistikaya istinadən orta illik inflyasiyanın 14% təşkil etdiyi vurğulanır, rəsmi göstəricilərə görə, iyul ayında inflyasiya 0,1% təşkil edib, qeyri-ərzaq malları 1,6%, əhaliyə xidmət tarifləri 0,4% bahalaşıb.

Müəllif vurğulayır ki, orta illik qiymət bahalaşması 14% olub, o cümlədən, ərzaq malları 18,2%, qeyri-ərzaq malları 12,6%, xidmətlər isə 9,6% bahalaşıb.

Devalvasiya təhlükəsi qalır, ən azı ...

"Novoye Vremya" qəzetində isə diqqəti "Elman Rüstəmov yenə manatın taleyi barədə danışdı" (http://www.novoye-vremya.com/w105880/.../#.WcFbtIx-rIU) sərlövhəli məqalə cəlb edir.

Müəllif deyir ki, Mərkəzi Bankın rəhbəri Elman Rüstəmov sentyabrın 19-da manatın taleyi barədə danışıb və devalvasiya ilə bağlı sualların onu təəccübləndirdiyini bildirib.

Müəllif xatırladır ki, 2015-ci il dekabrın 21-də baş vermiş ikinci devalvasiyadan sonra hökumət və Mərkəzi Bank manatı "üzən məzənnə"yə keçiriblər, bu isə aydındır ki, devalvasiya kəskin qiymət artımına səbəb olursa, "üzən məzənnə" də inflyasiyanın artmasına əsas olur.

Müəllif hesab edir ki, bu iki amil bir yerdə olduqda inflyasiyanın sürəti artır, bu isə əhalinin rifah halını aşağı salır: "Amma E.Rüstəmovun haqqında danışdığı "üzən məzənnə" manatın sabitliyinə, birrəqəmli inflyasiya həddinə zəmanət vermir, əgər bununla manatın məzənnəsini sabit saxlamaq mümkünsə də, inflyasiya ilə bağlı məsələ mürəkkəb olaraq qalmaqdadır. Bütün məhsullar və xidmətlər üzrə qiymətlər artır, burada Mərkəzi Bankın istənilən planı ilə nəsə etmək mümkün deyil".

Müəllif deyir ki, Dövlət Neft Fondu kommersiya banklarına kifayət qədər dollar satsa da banklar əhaliyə heç də həmişə dollar satmırlar və valyuta çatışmazlığı səbəbindən sahibkarlar indiyə kimi də tam həcmdə ticari əməliyyatları həyata keçirə bilmir, ölkəyə mal idxal etməkdə çətinlik çəkirlər.

Bundan irəli gələrək müəllif deyir ki, ən azı yüksək inflyasiyanın qarşısı alınmayana qədər yeni devalvasiya təhlükəsi qalmaqdadır: "Manatın məzənnəsinin saxlanmasında Mərkəzi Bankın imkankarını çox da şişirtmək lazım deyil və burada təkcə optimizmlə keçinmək mümkün deyil. Burada hələ Dünya Bankının yaxın 3 ildə ölkədə iqtisadi artım olmayacağı ilə bağlı proqnozları hər hansı ümid yeri qoymur".

Müəllif deyir ki, Dünya Bankı mütəxəssislərinin baxışlarına görə, manatın məzənnəsinin sabitliyinə fokslanmaq lazım deyil, belə ki, manatın məzənnə sabitliyi uğurlu iqtisadi siyasətin göstəricisi sayıla bilməz və bu göstərici iqtisadi proses və şoklara adekvat reaksiya verməyi bacarmalıdır.

Müəllif hesab edir ki, maliyyə sabitliyi qısamüddətli effekt verə bilər, amma struktur, institusional islahatlar, büdcə islahatı lazımdır.

Mərkəzi Bankın rəhbəri Elman Rüstəmovun bəyanatına gəlincə, müəllif deyir ki, o, həmişə nikbin danışsa da sonra manat çətinliklər yaşayıb.

Qazanan özgələr olacaq

"Azadlıq.info" saytı "Xarici şirkətlərin və dövlətlərin maraqlarına cavab verən saziş" sərlövhəli məqalədə (https://www.azadliq.info/202573.html) iqtisadçı alim Qubad İbadoğlunun yeni neft sazişilə bağlı düşüncələrinə yer verib.

Q.İbadoğlu deyir ki, bu il sentyabrın 14-də imzalanmış "Azəri-Çıraq-Günəşli" neft yatağının işlənilməsi üzrə yeni kontraktın imzalanmasından 5 gün ötür.

Ekspert 1994-cü ildə imzalanmış əvvəlki kontraktın başa çatmasına 7 il qalmış yeni saziş imzalanmasının müxtəlif prizmalardan şərh olunduğunu bildirir: "Hökümətin rəsmi izahatına və ona yaxın olan ekspertlərin açıqlamalarına görə, kontraktın yenidən imzalanmasının əsas səbəbi yaxın illərdə neft hasilatında sabitliyi təmin etməkdir".

O.İbadoğluna görə, bu açıqlamanın sətiraltı izahı odur ki, şirkətlər əvvəlki kontrakt çərçivəsində mənfəət neftindən əldə etdikləri payın azalmasına görə hazırkı və gələcək dövrün məsrəflərini qarşılamaq istəməyib, belə olanda neft hasilatı, demək olar, hər gün 100 min barrel aşağı düşürdü: "Bu isə o deməkdir ki, yeni şərtlər şirkətlər üçün əvvəlki ilə müqayisədə daha əlverişli olub, ona görə buna razılıq veriblər. Yoxsa, şirkətlər konstitusiya aktlı sazişə xitam verilməsi ilə razılaşmazdılar. Deməli, şirkətləri razı salmaq üçün hökümət yenidən güzəştlərə gedib".

Ekspert deyir ki, indiki sazişin şərtlərinin əvvəlkindən daha əlverişli olması haqda prezident səviyyəsində bəyanat səsləndirilsə də saziş dərc olunmur, onun əsas müddəaları, xüsusilə xərclərin və mənfəətin bölgüsü, vergi, royalti və digər ödənişlərin hesablanması və ödənilməsi şərtləri açıqlanmır".

Q.İbadoğluna görə, təhlükəli odur ki, şişirdəcəkləri məsrəflərini yaxın 10-15 il ərzində çıxarılan Azərbaycan neftinin satışından əldə edilən gəlirlərlə bağlayan şirkətlər sonra da indiki kimi "yataqlarda qalan nefti çıxarmaq kommersiya baxımından faydalı deyil" bəhanəsi ilə işləri dayandıra bilərlər.

Ekspert bu arqumentinə əsas kimi onu göstərir ki, 10-15 ildən sonra elə bir situasiya yarana bilər ki, xərclərini geri götürən şirkətlərin hasil etdikləri neftin satış qiyməti istehsal xərcindən ucuz olsun.

Q.İbadoğluna görə, bu halda yeni sazişdən itirən dövlət, qazanan isə yenə də Azərbaycandan getmək istəməyən xarici neft şirkətləri və tələbatlarını Azərbaycan nefti hesabına ödəyən dövlətlər olacaq.

Ekspert deyir ki, yeni sazişin imzalanması həm də SOCAR üçün yeni və əhəmiyyətli öhdəliklər yaradır, dövlət büdcəsi və işçiləri qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyən SOCAR-ın əvəzinə bu öhdəlikləri Dövlət Neft Fondunun yerinə yetirəcəyi deyilir: "Bu halda gəlirləri kəskin azalan Fondun xərc imkanları da məhdudlaşacaq, bu isə dövlət büdcəsinə və manata yaxşı perspektiv vəd etmir".