Media-icmal 22.07.19

Milli mətbuatın 144 illik yoluna rəsmi nəzər, dövlətin iki iqtisadi qurumu qarşısındakı borc qalmaqalına baxış, internet sahəsində monopoliya iddiaları və s. məsələlər bugünki (22 iyul 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır...

144 illik yola rəsmi nəzər

"Azərbaycan" qəzeti "Milli mətbuat dövlətin dəstəyi ilə demokratik dəyərlər əsasında inkişaf edir" sərlövhəli məqalədə Azərbaycan milli mətbuatının 144 illik inkişafını dəyərləndirir.

Müəllif Azərbaycan milli mətbuatının yaranmasından 144 il ötməsini vurğulayaraq, Həsən bəy Zərdabinin təsis etdiyi "Əkinçi" qəzetinin işıq üzü görməsi ilə əsası qoyulan milli mətbuatıın hələ XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində böyük inkişaf yolu keçdiyini, xalqın milli oyanışında mühüm rol oynadığını bildirir.

""Əkinçi"nin cəmi 56 nömrəsi işıq üzü görmüşdü. Lakin onun təməlini qoyduğu mətbuat ənənələri daim mütərəqqi ideyaların carçısı kimi çıxış etmiş, xalqımızın ən ülvi arzularının reallaşmasına, müstəqillik amalının güclənməsinə öz töhfəsini vermişdi", deyə müəllif "Əkinçi"nin milli mətbuatın inkişafında rolunu qiymtələndirir.

İki illik Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-20-ci illər) dövründə mətbuatla bağlı danışan müəllif deyir ki, 1918-ci ildə Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdikdən sonra milli mətbuatın demokratik dəyərlər əsasında inkişafı təmin olunub, mətbuat öz fəaliyyəti ilə dövlət müstəqilliyinə layiqli töhfələr verib, mədəni və mənəvi dəyərlərin inkişafına, milli şüurun formalaşmasına böyük xidmət göstərib.

Azərbaycan mətbuatının 70 illik sovet dönəmi (1920-90-cı illər) ilə bağlı müəllif deyir ki, bu dönəmdə çap məhsullarının sayı çox olsa da Azərbaycan mətbuatı özünün bir çox dəyərlərindən, xüsusən söz azadlığından uzaq düşmüşdü.

Müəllif 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması, dövlət müstəqilliyinin bərpa olunması ilə Azərbaycan mətbuatının yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyduğunu, bu dövrdə yeni yaranan mətbu orqanlarda söz azadlığının hiss olunmağa başladığını bildirir.

Məqalə müəllifinə görə, müstəqilliyin ilk illərində Azərbaycanda azad mətbuatın formalaşma və inkişaf yolu heç də rəvan olmayıb.

Müəllifin iddiasına görə, 1992-93-cü illərdə, "zor gücünə hakimiyyətə yiyələnmiş" AXC-Müsavat cütlüyünün bir illik fəaliyyəti dövründə isə ölkədə söz və mətbuat azadlığı sahəsində vəziyyət daha da pisləşdi, jurnalistlər hər addımda ağır senzura ilə üzləşir, öz fikirlərini sərbəst ifadə edə bilmirdilər.

Müəllifin dediyinə görə, mətbuat və söz azadlığının təmin edilməsi istiqamətində əməli işlər yalnız Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışından sonra həyata keçirildi, onun sayəsində cəmiyyətin demokratik dəyərlər üzərində inkişafının nəticəsi kimi, mətbuat da siyasi həmlələrdən və təzyiqlərdən xilas oldu.

Müəllif vurğulayır ki, Heydər Əliyevin 1998-ci ilin avqustunda imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" fərmanı ilə ölkədə senzura birdəfəlik ləğv edildi, KİV-in sərbəst fəaliyyəti, inkişafı və azad sözün təmin edilməsi milli mətbuatın tarixində ən mühüm hadisə oldu.

Müəllifə görə, Prezident Əliyevin prezident seçildiyi 2003-cü ildən bu yana söz və mətbuat azadlığını daim diqqət mərkəzində saxlaması, bu dövrdən milli mətbuatın yaranması yubileylərinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması, jurnalistlərə fəxri adlar verilməsi, KİV-lərə maddi yardım göstərilməsi, mənzillər verilməsi jurnalistlərin əməyinə verilən yüksək qiymətin göstəricisidir.

Yazı müəllifi deyir ki, Azərbaycanda mətbu orqan təsis edilməsi asandır, odur ki, son illərdə ölkədə televiziyaların, radioların, o cümlədən internet televiziyalarının, informasiya agentliklərinin, xəbər saytlarının sayı artıb.

Məqalənin sonunda isə oxuyuruq: "Beləliklə, 144 yaşına çatan mətbuatımız öz milli ənənələrini rəhbər tutaraq sağlam təməllər üzərində yüksəlir, dövlətimizə və xalqımıza layiqincə xidmət edir".

Çıxış yolu - özəlləşdirmə

"Hürriyyət.org"da isə "İki dövlət qurumu arasında 26 milyonluq qalmaqal: Məktəblər, xəstəxanalar, mənzillər qışda istiliksiz qalacaq?" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif "Azəriqaz" İstehslat Birliyi ilə "Azəristiliktəchizat" ASC arasında yaranmış borc qalmaqalını və bunun mümkün nəticələrini iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli ilə müzakirəyə çıxarır.

Müəllif deyir ki, "Azəriqaz" son günlər paytaxt Bakının bir neçə yerində istilik təchizatı ilə bağlı yaranan problemlərlə əlaqədar məlumat yayaraq bildirib ki, bu "Azəristiliktəchizat"ın borcunu ödəməməsilə bağlıdır.

Müəllifin sözlərinə görə, "Azəristiliktəchizat"da 2019-cu ilin 6 ayı ərzində 130 milyon 234 min 456 kubmetr həcmində, 26 milyon 46 min 891,20 manat məbləğində təbii qaz istehlak olunub, amma əvəzində bu günə kimi heç bir ödəniş edilməyib.

Müəllif deyir ki, belə hallarda kommunal xidmət göstərilməsinin hansı hallarda dayandırıla bilməsi barədə danışan iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli bunu mümkün saymır, amma belə borcların olmaması üçün özəlləşdirmənin tətbiqini vacib hesab edir: "Bu, bir neçə dəfə təkrarlanan prosesdir, keçən il də, ondan öncəki il də eyni hadisənin şahidi olmuşduq. "Azəristiliktəchizat" ASC ödəniş edə bilmir. Səbəb kimi də əhalidən və dövlət orqanlarından yığılan vəsaitin azlığını göstərir. Çünki istiliklə bağlı elə bir vəziyyətdir ki, orada sayğaclaşma həyata keçirmək mümkün deyil. Ancaq fərdi qaydada adambaşına düşən istiliyin həcminə qədər hesablayıb ödəniş sisteminə keçiblər. Sayğac olmadıqda dəqiq istifadə qaydalarını da bilmək olmur, ona görə də hər il eyni hal təkrarlanır".

N.Cəfərli deyir ki, "Azəristiliktəchizat"ın əsas arqumenti əsas borcluların dövlət orqanları olmasıdır.

Ekspert ötən illərin təcrübəsinə istinadən deyir ki, dövlət borcun ödənilməsini üzərinə götürəcək və bu da dövlət şirkətlərinin qeyri-effektiv işləməsinin əyani sübutudur: "Bir çox ölkələrdə, hətta Rusiyada belə sistem çoxdan özəlləşdirilib və özəl şirkətlər tərəfindən idarə olunur. İstilik sistemi xilasedici sahə deyil ki, orada dövlətin nəzarəti mütləq olsun. Azərbaycanda isə hökumət bu addımı atmaq istəmir və "Azəristiliktəchizat" kimi dövlət şirkətləri kifayət qədər qeyri-şəffaf çalışdığından nə göstərdiyi xidmətin keyiyyəti qaneedici olur, nə də yığım yüksək olur".

N.Cəfərli hesab edir ki, yığım çox vaxt aşağı olduğu üçün problemlər yaşanır, bu problemin qarşısını ancaq özəlləşdirmə ilə almaq olar, "indi dövlətindirsə, heç kimindir" prinsipi işə düşür və əvvəl-axır bu borcların ödəyicisi yenə dövlət olur: "Növbəti istilik mövsümünə qədər, çox güman ki, bu problemin dövlət büdcəsi hesabına həlli mümkün olacaq. Borcluların əksəriyyəti dövlət idarələridir və onların istiliyini kəsmək, çətin ki, mümkün olsun", deyə ekspert problemin həlli variantını bildirir.

Baha qiymət, keyfiyyətsiz xidmət

"Cebhe-info"da isə "Bakıda şirkətlərin internet monopoliyası: Giriş qadağandır" sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Müəllif ölkədəki internet provayderlərinin yaratdığı monopolist sistemin istifadəçilərin seçim imkanlarını məhdudlaşdırması ilə bağlı iddianı gündəmin müzakirəsinə daşıyır.

Müəllifin dediyinə görə, bu problemə xüsusilə də yeni tikililərdə rast gəlmək olur və bu, həm də rəqabətli mühitin qarşısını almağa hesablanmış addımdır.

Yazı müəllifi deyir ki, bir binada yalnız bir provayder şirkəti xidmət göstərir, digərləri isə həmin əraziyə ya buraxılmır, ya da özləri razılaşdırılmış şəkildə bundan imtina edirlər.

Müəllifə görə, hazırda ölkədə kifayət qədər internet provayder şirkətləri fəaliyyət göstərsələr də, ərazi üzrə onların əksəriyyəti əlçatan deyil.

"Yalnız 3-4 provayder şirkət var ki, onların xidmətindən istifadə etmək mümkündür. Bu da internet bazarında süni monopoliyanın yaradıldığı deməkdir. Hazırda şirkətlər bu sistem üzrə çalışırlar. Bu, həm də provayder şirkətlərinin istehlakçı hüquqlarını kobud şəkildə pozmasıdır", müəllif bu sahədə mövcud oyun qaydalarını belə dəyərləndirir.

Müəllifin sözlərinə görə, Yasamal rayonu Əli bəy Hüseynzadə 64 ünvanında internet xidmətini yalnız provayder şirkətlərindən biri göstərir. Digər provayder şirkətlərinə müraciət etdikdə sözügedən ərazidə internet xidməti göstərmədiklərini, yalnız televiziya kabelləri çəkdiklərini bildirirlər. Provayder şirkətləri arasında qiymət fərqinin olmasına baxmayaraq, insanlar yalnız bir şirkətin xidmətindən istifadə etməyə məcbur buraxılır. Provayder şirkətlərin özəl sahibkarlıq subyektləri olması isə rəsmi qurumların hansısa tədbir görməsini mümkünsüz edir".

Müəllifə görə, internet monopoliyası yaradan provayder şirkətlər bu sistemlə həm qiymətləri öz istədikləri kimi müəyyənləşdirir, həm də məcburi xidmət satmaq imkanı əldə edirlər.

Müəllifin iddiasına görə, bu məsələ şirkətlər arasında razılaşdırılıb və öz aralarında "bölgü" aparıblar, belə ki, heç bir şirkət digərinin "ərazisi"nə girmir, bununla da müştəri tapmaqda çətinlik çəkmirlər.

Məqalə müəllifinin firkincə, texnologiyanın, internetin sürətlə inkişaf etdiyi dövrdə belə xidmət heç bir istehlakçını razı sala bilməz, tez-tez olan internet kəsintiləri, internetin saatlarla verilməməsi kimi hallara baxmayaraq, yaradılan monopoliya sistemi insanların provayderlərdən imtina etməsinə maneə yaradır.

Müəllif ekspertlərin də ölkədə internetin keyfiyyətsiz, qiymətin isə baha olmasını məhz monopoliya ilə əlaqələndirdiklərini, burada Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin tərkibində olan provayder şirkətlərinin də rolu oluğunu bildirir.

Müəllif deyir ki, ölkədə internetin "topdansatışı" ilə məşğul olan, intenet bazarının 50 faizinə nəzarət edən "Delta Telekom" dövlət operatorlarına qiymətlərin 70 faiz endirilməsini təklif edib, hələ də dövlət provayderləri bu təklifə cavab vermir.

"Qiymətlər yenə də əvvəlki qaydada qalıb. Nə özəl şirkətlər, nə də dövlət tabeçiliyi olan provayderlər qiyməti ucuzlaşdırmaq haqqında düşünmürlər. İnternet monopoliyasının mövcudluğu isə şirkətlərə qiyməti baha, xidməti "ucuz" saxlamağa imkan verir", deyə müəllif bildirir.