Media-icmal 24.11.2016

Azərbaycanın dünyanın enerji təhlükəsizliyi sistemində yerinin dəyərləndirilməsi, kreditlərin qaytarıla bilməməsi səbəbləri, manatın üzən məzənnəyə keməsinə maneələr, intihraların artması bugünki medianın aparıcı mövzusudur .

Enerji təhlükəsizliyi təminatında söz sahibi

“Azərbaycan” qəzeti “Azərbaycan dünyanın enerji təhlükəsizliyinin təminində əsas söz sahiblərindəndir” sərlövhəli məqalədə (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=110549)  Azərbaycanın dünya enerji təminatı sahəsindəki yeri dəyərləndirilir.

Müəllif deyir ki, yeni neft strategiyasının nəticəsi kimi Azərbaycan öz enerji təhlükəsizliyini təmin edib və Avropanın enerji təhlükəsizliyinin əsas təminatçılarından birinə çevrilib.  Məqalə müəllifi hesab edir ki, buna görə ölkənin dünya miqyasında geosiyasi önəmi və beynəlxalq nüfuzu yüksəlib. Azərbaycanın neftlə yanaşı böyük qaz hasilatçısı ölkəsinə çevrilməsi yeni ixrac imkanlarının artmasına və buna müvafiq olaraq daha irimiqyaslı layihələri reallaşdırmağa imkan yaradır. 

Yazıda Azərbaycanın beynəlxalq neft-qaz kəmərlərinin çəkilişində əsas aktorlardan biri kimi söz sahibi olduğu vurğulanır. Bu mənada müəllif  Avropanın qaz təminatında TAP-ın (Trans adriatik qaz kəməri) rolu barədə danışır. “Cənub qaz dəhlizi” ilə bağlı sazişin imzalanmasından sonra Azərbaycan Avropa üçün əhəmiyyətli bir tərəfdaşa çevrilməklə, artıq enerji təchizatı marşrutlarını şaxələndirməyə nail olub”.

Məqalədə “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizinin də strateji əhəmiyyət daşıyan transmilli layihə olması, gələcəkdə bu marşrutdan bir çox dövlətlərin istifadə edəcəkləri vurğulanır. Müəllif isə bu layihənin əhəmiyyətini belə dəyərləndirir: “Dəmir yolu xəttinin istifadəyə verilməsi nəticəsində Qafqaz ölkələrinin, Rusiyanın, Şimali və Şərqi Avropanın Fars körfəzinə və Hindistana çıxışı təmin ediləcək ki, bu da region ölkələrinə böyük iqtisadi dividendlər gətirəcək.

Müəllif məqalədə XXIII Dünya Enerji Konqresində Prezident İlham Əliyevin çıxışı zamanı Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyində oynadığı rola bir daha diqqəti cəlb etməsinə toxunur: “Enerji təhlükəsizliyi hər bir ölkənin milli təhlükəsizlik məsələsidir. Bu gün ölkələr çalışırlar ki, öz təbii resurslarını müxtəlif yollarla dünya bazarlarına çıxarsınlar. Azərbaycan bu istiqamətdə də önəmli addımlar atmışdır və həm nefti, həm qazı şaxələndirilmiş yollarla dünya bazarlarına çıxarır”.
Müəllif hesab edir ki, Azərbaycan öz enerji problemlərini uğurla həll edib və regional əməkdaşlıq müstəvisində həm nəqliyyat, həm də enerji sektorundakı təşəbbüslərin artırılması isə daha böyük uğurlara gətirəcək.

Qaytarılmayan kreditlər, artan faizlər

“Azadlıqinfo” saytında dərc edilən “Kredit borclarının sonu necə olacaq?” sərlövhəli məqalədə (http://www.azadliq.info/166928.html) müəllif dollarla götürülmüş kreditlərin taleyini ekspert Samir Əliyevlə müzakirə edir.

Müəllif Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının sədri Zakir Nuriyevə istinadən yazır ki, ölkədə bankların bağlanmasına əsas səbəb götürülən kreditlərin qaytarılmamasıdır: “Fikir versəniz, bu bankların heç biri burada baş verən hər hansı əməliyyatlar səbəbindən bağlanmayıb. Düşünürük ki, baş verən devalvasiyalardan sonra iqtisadi subyektlər borcların ödənilməsinə daha həssas yanaşacaqlar”.

Bununla yanaşı, müəllif xatırladır ki, Ölkədə təxminən 17-18 milyard manatlıq kredit borcu var. Bu borcun 80 faizini dollarda olan kreditlər təşkil edir. Manatın dollar qarşısında hər gün dəyər itirməsi dollarla kredit borcu olan vətəndaşların borc yükünü artırır.  Məqalədə deyilir ki, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşdüyü bir zamanda problemli kreditlərin faizinin daha da artacağı gözləniləndir. Həm də ekspertlərin manatın gələcək məzənnəsilə bağlı verdikləri proqnozlar da ürəkaçan deyil.

İqtisadçı Samir Əliyev hesab edir ki, dollarla kredit borcu olanları yaxşı heç nə gözləmir. Çünki dövlət bu prosesi bank və vətəndaşların üstünə atır: “Bunun nəticəsidir ki, insanların əmlakı əlindən alınır, hətta bəzi hallarda bu proses faciə ilə bitir, intiharlar baş verir. Proses bütövlükdə bank və vətəndaşların üzərinə atılıb. Burada ilk növbədə əziyyət çəkən əhalidir”.

Ekspert hesab edir ki, ikinci növbədə isə proses banklara da ciddi zərbə vurub ki, bu da devalvasiyanın nəticəsidir. Bu devalvasiya isə nə əhalinin, nə də bankların istəyi ilə baş verməyib. Ekspert hesab edir ki, proses hökumətin istəyi ilə baş verib. Amma bu addımım zərərini isə əhali və bank sektoru çəkir: “Hər ötən gün göstərir ki, proses həll olunmur”. Ekspert vurğulayır ki, kreditlərin xarici valyutada saxlanması düzgün deyil, onlar ən azı manat kreditlərinə çevrilməliydi ki, insanlar iki dəfə artmış öhdəliyini yerinə yetirsin.

Ekspert deyir ki, manat ucuzlaşdıqca vətəndaşların krediti qaytarmaq imkanları daha da zəifləyir, manatın məzənnəsi ilə bağlı proqnozlar isə ürəkaçan deyil.

S.Əliyev hesab edir ki. burada problem odur ki, kreditlərin qaytarılmaması digər bankları da kredit verməyi dayandırmağa vadar edə bilər və ya kreditlər daha ağır şərtlərlə verilər”.

Manatın real məzənnəsi nədir?

“Exo” qəzeti isə “Manatı əvvəlki kimi “saxlayırlar”: milli valyutanın məzənnəsi heç də üzən deyil (http://ru.echo.az/?p=51705) sərlövhəli məqalədə manatın real dəyərini ekspertlərlə araşdırır.

“Bu gün Mərkəzi bank rəhbərliyi manatın məzənnəsini süni şəkildə saxlayır, reallıqda isə bu məzənnə çoxdan enməli idi. Dollara nisbətdə rəsmi kurs 1,7146 manat təşkil edir, kommersiya bankları bunu 4% artırmaq hüququna malikdirlər, faktiki hər hansı devalvasiya olmadan da dolların kursu 2 manata yaxınlaşır. Bu halda banklar dollar satışı etməlidirlər, əgər etmirlərsə, bununla “qara bazarı” canlandırırlar”. Bunu qəzetə ekspert Əkrəm Həsənov şərh edir.

Ekspertə görə, “qara bazar” bank rəhbərlərinin nəzarətindədir. Belə ki, onlar valyutanı xalqa satmayaraq daha yüksək məzənnə ilə “qara bazar”a yönləndirirlər. 

Ə.Həsənov izah edir ki, “qara bazar” məhz valyutanı rəsmi almaq imkanları qolmayanda ortaya çıxır. Ekspert deyir ki, bankların dollara olan tələbatları da ödənmir. Belə ki, Dövlət Neft Fondu və Mərkəzi Bank son auksionda 33 milyon dollar satıb. Amma bankların tələbəatı 400 milyon dollardan yuxarı olub. Bu da onu göstərir ki. manatın məzənnəsi heç də üzən deyil. Ekspertin fikirincə, uyğun qurumlar devalvasiyadan qaçmaq üçün manatın məzənnəsini süni şəkildə saxlayırlar.

Digər ekspert Oqtay Haqveriyev isə hesab edir ki, son ayda dollar kəskin bahalaşıb, elə bunu üçüncü devalvasiya adlandırmaq olar: “Son 6 ayda Azərbaycanda yumşaq devalvasiya gedir. Yenə də xatırlatmaq lazım gəlir ki, bu, tənzimlənir və subyektiv xarakter daşıyır”.  Bu dəyərləndirməni qəzetə ekspert Oqtay Haqverdiyev verib.

O.Haqverdiyev hesab edir ki, neftin qiymətinin kəskin enməsi bütün problemləri üzə çıxardı. Halbuki, bunları neft gəlirlərinin yüksək vaxtı etmək olardı.

Ekspertə görə, indi isə gecdir: “İlin sonuna dollar 1,85-1,90 manata bərabər olacaq”. O.Haqverdiyev hesab edir ki, reallıqda dollar artıq 3-5 manata bərabərdir.

Ekspert vurğulayır ki, xalıqn həyat səviyyəsi onsuz da aşağıdır, hökumət bunu da özbaşına buraxsa, bu, sadəcə fəlakət ola bilər.

İntiharların artması nədən doğur?

“Novoe Vremya” qəzetində isə “İntiharlar yenə özünü xatırladır” sərlövəhli məqalə (http://www.novoye-vremya.com/w73543/.../#.WDXYsOZ97IU) diqqət çəkir.

Müəllif deyir ki, kimin qəbul edib etməməsindən asılı olmadan intiharlar Azərbaycanda sosial problemə çevrilib. Bu, təkcə intiharların əksəriyyətinin bu və ya başqa şəkildə sosial problemlərlə bağlı olmasında deyil. Sadəcə, bu hal yaşından, dini əqidəsindən və sosial statusundan asılı olmadan bütün əhali təbəqələrini əhatə edir.

Daha sonra məqalədə ayrı-ayrı yaş, cins, sosial durum qruplarına aid şəxslərin intiharları ilə bağlı nümunələr göstərilir: “İntihar artıq sistemli hala çevrilib. Əgər hakimiyyət əvvəldən buna diqqət yetirsəydi miqyas bu qədər qorxunc olmazdı” .

Müəllif hökumətin intiharlara bütün dünyada bu halın baş verməsi kimi yanaşmasını da doğru saymır. Müəllif hesab edir ki, hətta bu yanaşmanın özü intiharların sayını artıran səbəblərdən biridir. Məqalədə deyilir ki, rəsmilər problemin mahiyyətinə varmırlar.

Müəllifə görə, intiharların əsas səbəbi bugünki sosial durumdur: “Onsuz da hər şey üzdədir və görünür. Bütün baş verən intiharların arxasında sosial təminatsızlıq dayanır və elə bu da intihara aparır”.

Məqalədə vurğulanır ki, Azərbaycanı bürüyən iqtisadi böhran bu meyli daha da gücləndirib, artıq “kredit intiharları” termini meydana çıxıb: 10-larla, bəzən 100-lərlə adam borcların ödənməsi ilə bağlı bankların, kollektorların mənəvi-fiziki təzyiqlərinə davam gətirməyərək intihara əl atmağa vadar olublar”. 

Müəllif hesab edir ki, zəif və pulsuz olmayan səhiyyə, aşağı səviyyəli təhsil, hakimiyyətin üst qatındakı korrupsiya, cəmiyyətin varlılara və yoxullara bölünməsi kimi proseslər izsiz ötüşümr, odur ki, problem kompleks şəkildə həll olunmalıdır.

Yazıda deyilir ki, bu sahədə ən yaxşı önləyici tədbir vətəndaşların hüquqlarına hörmət və insanların həyat səviyyəsini keyfiyyət baxımından yaxşılaşdırmaq ola bilər.