Türkiyənin dünyaca məşhur sənətkarı: “Mənim üçün hər bir ayaqqabı parçasıyla artıq orada olmayan bir bədən arasında birbaşa əlaqə var”

Ahmet Güneştekin İstanbul Bələdiyyəsi Feshane Mədəniyyət Mərkəzinin 8 min kvadratmetrlik qapalı salonlarında açılan “İtmiş Əlifba” fərdi sərgisindən bir neçə gün sonra Turan İnformasiya Agentliyinin suallarını cavablandırdı. İstanbulun bələdiyyə sədri Ekrem İmamoğlunun açdığı sərgi 20 iyula qədər açıq olacaq.

* * *

Turan: Türkiyə tarixinin ən böyük incəsənət sərgisini açmağınızda İstanbul Metropol Bələdiyyəsinin böyük rolu oldu. Rus tacir İvan Tretyakov 1850-ci illərdən toplamağa başladığı tabloları 1892-ci ildə Moskva bələdiyyəsinə vermişdi. Bu gün Tretyakov Qalereyasının Moskva hökumətinə maddi faydası illik 100 milyon dollarlarla ölçülür. İstanbul Metropol Bələdiyyəsinin sizinlə başlatdığı bu xətti inkişaf etdirə biləcəyinə inanırsınızmı?

Güneştekin: Mədəniyyət sahəsini formalaşdıran və idarə edən aktyorlar arasında yerli idarəetmə orqanları sənətkarlarla sənətsevərləri qaynayıb-qarışdıran ən güclü dövlət qurumudur. İstanbul Metropol Bələdiyyəsində rəhbərliyin dəyişməsindən sonra ölkənin digər mədəniyyət qurumlarıyla birlikdə çox tutarlı siyasət izlənməkdədir. Bunu çox ümidverici görürəm. Bu sahənin digər aktyorlarıyla əməkdaşlıq edərək, bu şəhərdə yaşayan və yaradan insanları mərkəzə alan mədəniyyət siyasəti izləyirlər.

Müəyyən mərkəzlərdə toplanmayan, bütün nöqtələrə yayılan düşüncə və layihələrlə şəhərin mədəniyyət xəritəsində hamının gedə biləcəyi məkanlar açdılar. Gazhane Muzeyindən Çubuklu Silos ambarlarına, Artİstanbul Feshane-dən Yerebatan Sarnıcına qədər mədəniyyət sahəsinə qazandırılan bütün bu məkanlar metropolun ekosistemini də gücləndirən ünsürlərdir. İstanbul Metropol Bələdiyyəsinə bağlı “Miras” şirkətinin bərpa və yenidən funksional hala gətirmə layihələrinin həyata keçirilməsi ilə meydana çıxan Artİstanbul Feshane-də Tate Modern ilə hazırladıqları sərgidən sonra beynəlxalq miqyaslı bir sərgi dizaynı hazırlaya biləcəklərini göstərdilər.

İstanbulun qlobal sənət arenasında səsinin daha gur çıxmasına səbəb olacaq layihələr sırasına “İtmiş Əlifba” sərgisini də daxil etdilər. Geridə qalan iki ildə Güneştekin Art Refinery və İstanbul Metropol Bələdiyyəsinin “Miras” şirkəti əməkdaşlarının da daxil olduğu bir çox mədəniyyət bilicisinin çalışmaları ilə sərginin hazırlıq prosesini uğurla başa vurduq. 20 iyula qədər açıq olacaq sərginin təsir dairəsinin getdikcə daha da genişlənəcəyini düşünürəm.

Turan: Keçən il Salvador Dalinin 120 illiyində sizdən aldığım müsahibədə Dalinin yaradıcılığında əvvəldən axıra qədər müqəddəs nəsnənin çörək olduğunu demişdim. Sizin yaradıcılığınızdakı müqəddəs nəsnələr hansılardır: əlifba, çamadan, qaloş?

Güneştekin: Mənim üçün assosiativ olan o qədər nəsnə var ki, onların içindən hər hansı birini seçə bilmərəm, ancaq hamısının müştərək şəkildə bir yerə yığıldığı mühitin “yaddaş” olduğunu deyə bilərəm. İstifadə etdiyim hər nəsnə mənim üçün son dərəcə şəxsidir, ancaq sadəcə duyğularımı və şəxsi təcrübələrimi əks etdirərək üst təbəqəyə çıxmırlar. Çamadanlarla yaratdığım instalyasiyalar və əlifba üçün istifadə etdiyim heykəllər üçün də eyni şeyi deyə bilərəm.

Məsələn, “Yaddaş Təpəsi” instalyasiyasında istifadə etdiyim rezin ayaqqabı mənim üçün uşaqlığımla assosiasiya yaradan bir predmet və yoxluq duyğusunun ifadəsidir. Ancaq eyni zamanda yezidilərin Şenqalda başlayan uzun sürgününü, Roboskidə yaşanan dəhşəti, Somada yeraltı kömür şaxtasında qalan mədən işçilərini, Hrant Dinkin qətl edilməsini və təbii fəlakət olan zəlzələnin həyatları necə alt-üst edərək zir-zibil halına gətirdiyini ifadə edir. Mənim üçün hər bir ayaqqabı parçası artıq orada olmayan bir bədənlə birbaşa əlaqə yaradır: hər biri funksional bağlantısından o tərəfə keçərək yaddaşı konkretləşdirir.

Turan: Sizdən Türkiyənin milliyyətçi cinahında duran “Yeni Çağ” qəzetinə aldığım ilk müsahibədən sonra o cinahdan bəzi insanlar zəng edərək bu xətti davam etdirməyimizi istəmişdi. Necə düşünürsünüz, sizin sənətiniz və ya Yaşar Kamalın romanları bu ölkənin insanlarının qaynayıb-qarışmasında müəyyənləşdirici rol oynayacaqmı?

Güneştekin: Yaşar Kamal 1997-ci ildə Almaniya Naşirlər Birliyinin mükafatını alarkən etdiyi çıxışda “Eynilə çiçəklər kimi mədəniyyətlərin də çarpaz tozlanma yaşadığını” demişdi. Yaşar Kamala görə, dünya saysız-hesabsız mədəniyyətin çiçəklərindən ibarət bir bağçadır. Bir-birinə təsir göstərən, ancaq yox olmayan bir bağça.

Bundan əlavə, Yaşar Kamal öz ölkəsini bəşəri mədəniyyətin mənbəyi kimi təqdim etmişdi: “Mənim kitablarımı oxuyanlar bilsinlər ki, bu mədəniyyəti yox edənlərin öz mədəniyyətləri, insanlıqları əllərindən uçub getmişdir.” Ona görə sülh, bərabərlik və azadlıq məfhumlarını yaratdığı xarakterlər vasitəsilə ifadə etmişdir.

Onun kainatında insanların birgə və şərəflə yaşadığı, bərabər olacağı bir dünyaya hiss edilən həsrət var. Sözə və insan şərəf-heysiyyətinə onun qədər bağlı olan bir qələm sahibinin təsir yaratmaması necə mümkün ola bilərdi? Onun təsirinin sadəcə bu günü formalaşdırmaqla qalmadığını, nəsillər vasitəsilə gələcəyi də dəyişdirəcəyini bilirəm.

Turan: Sizdən əvvəlki bəzi türk sənətkarlar (məsələn, Sabri Berkel, Ferruh Başağa, Adnan Çoker) dar çərçivədən çıxa bilməz ikən, siz sanki türk rəssamlığının zəkasının həcmini genişləndirmək üçün əsərlər yaradırsınız. Bunu nəyə borclusunuz?

Güneştekin: Fokuslandığım əsas nöqtə — doğulduğum coğrafiyanın səslərindən və rənglərindən uzaqlaşmadan, hər sərgimdə əsərlərimə fərqli anlamlar yükləməkdir. Çağdaş sənət sərgiləri, nəsnələr və ortamlar vasitəsilə tamaşaçılarla üz-üzə gəlmək üçün yaradılan məkanlardır. Burada həqiqi bir qarşılaşma üçün öz üslubunuzu yaratmalısınız. Öz səsinizin olmadığı başqa üslubların içində sıxışaraq bunu edə bilməzsiniz.

Əsas cərəyanlarla məsafənizi qoruyaraq, çalışdığım sahədəki həm praktik, həm də nəzəri inkişafları izləyirəm. Həmişə öyrənmə prosesində olduğumu düşünərək çalışıram. Bu gün incəsənətin bütün sahələrində əsas yanaşma — bir-birinin sərhədləri içində yarada və hərəkət edə bilmək qabiliyyətidir. Seçdiyi material artıq sənətkarı tanımaq üçün vasitəyə çevrilmişdir. Mən də fərqli materiallardan istifadə edərək öz metod və yanaşmalarımı inkişaf etdirirəm.

Turan: Mənə verdiyiniz müsahibələrdə hər hansı nəzəriyyəyə bağlı olmadığınızı bildirmişdiniz. Yaxşı, sizin yolunuzdan gələn sənətkarlar varmı? Bu qədər böyük həcmli işlərin altına girə biləcək sənətkar ağlınıza gəlirmi?

Güneştekin: Yaxından maraqlandığım sənətkarlar arasında Anish Kapoor, Damien Hirst, Mona Hatoum, Ai Weiwei, Hans Haacke və Walid Raad kimi öz mədəniyyətlərinə baxaraq nəsnələr və simvollar vasitəsilə məfhumları sorğu-suala çəkən sənət ustaları var.

Bu gün bəşəri səviyyədə analizlər apararaq hər hansı bir ölkəyə aid olan əsərləri beynəlxalq səviyyəyə çıxarmağın mümkün olduğunu deyə bilərik. Müxtəlif ölçülərdə və fərqli nəzəriyyələrə istinad edərək açdığım “İtmiş Əlifba” sərgisinin materialı da içində yaşadığım coğrafiyanın sərtliyindən və sınmalarından meydana çıxdı və gündəlik həyatdan gələn parçalarla genişləndi.

Yerlə bir olmuş ortamlardan təsirlənən bir estetik anlayışla iç-içə olan bu parçalar əsasən adi, ancaq cəlbedici nəsnələrdən, onların məkan içində tutduqları yerdən, təsirləndikləri anlardan və əhvalatlardan təsirlənərək formalaşıb. Mənə görə, həqiqət ancaq bu estetik məzmunlu əsərlər vasitəsilə meydana çıxa bilər.