Media-icmal 29.05.18

Şərqdə ilk cümhuriyyətin qurulması, neft qiymətlərinə baxış, iqtisadiyyatın bir saylı problemi bugünkü (29 may, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Şərqin ilk cümhuriyyəti

"Azərbaycan" qəzeti "Müsəlman Şərqinin ilk cümhuriyyəti" sərlövhəli məqalədə 1918-20-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, artıq Cümhuriyyətin qurulmasından 100 il keçib, bu yubileyin qeyd olunması ilə bağlı 2017-ci ilin mayında sənəd imzalanıb.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurası müsəlman şərqində ilk dəfə olaraq respublika formasında Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini elan edib: "Zaman etibarilə bu tarixi hadisədən uzaqlaşdıqca, onun təkcə Azərbaycan və müsəlman Şərqi deyil, bütün dünya üçün böyük əhəmiyyət daşıdığı daha aydın şəkildə özünü göstərir, cümhuriyyət irsinə təkrarən müraciət olunur və çoxlu suallara olan cavabları yenidən oxumaq və ibrət almaq lazım gəlir".

Müəllif vurğulayır ki, sovet dönəmində Azərbaycan tarixinin bu hissəsi barədə danışmırıdlar, üstündən sükutla keçirdilər, bu tarixə dair arxiv sənədləri daim "məxfi", "tam məxfi" qrifləri altında saxlanılırdı.

Məqalə müəllifi Azərbaycan dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra bu tarixin öyrənilməsilə bağlı əsərlərin yazıldığını, araşdırmaların aparıldığını nəzərə çatdırır.

Müəllif deyir ki, Rusiyanın cidd-cəhdlərinə baxmayaraq, bu dövlət daxilində istər çar, istərsə də sovet dönəmində milli azadlıq mübarizələri sakitləşməyib, hər dövrdə yeni-yeni formalarla üzə çıxıb.

Yazı müəllifi deyir ki, çar imperiyasının süqutu ilə əyalətlər milli azadlıqlarını ön plana qoydular və bu məsələdə Azərbaycanın milli istiqlalını elan etməsinin düzgün yol olduğu vurğulanır: "Azərbaycanın gələcəyini düşünən ziyalılar müxtəlif yollar aramağa başladılar. Onlar daxili amillərlə yanaşı, xarici amilə də ümid edirdilər. Xarici amil isə Osmanlı dövləti idi".

Müəllif vurğulayır ki, belə bir şəraitdə 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurası İstiqlal Bəyannaməsini elan etdi.

Cümhuriyyətin elan edilməsi ilə Azərbaycan xalqı XX əsrdə ilk dəfə olaraq Dövlət Millətinə çevrildi. Əgər Azərbaycanın şimal əraziləri Rusiya tərəfindən xanlıqlar formasında işğal edilib imperiyanın tərkibinə qatılmışdısa, 1918-ci ildə onun tərkibindən vahid, müstəqil dövlət kimi çıxdı.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan ərazilərinin 95%-i mübahisəli olmasa da 5%-i mübahisəli kimi tanınırdı, əhalisi isə 8 milyon nəfərə yaxın olub, bunun yarısı azərbaycanlılar, qalan yarısı isə gəlmələr idilər.

Yazı müəllifi Azərbaycan Cümhuriyyətnin iki il yaşayıb, sonra süqut etməsini möhkəm əlin olmaması ilə izah etmək istəyir.

Müəllif XX əsrin sovet dönəmində Heydər Əliyevin belə bir şəxs olduğunu, milli müstəqilliyin təməllərini hələ o zaman atdığını vurğulayır.

Müəllif vurğulayır ki, cümhuriyyət dövrü tarixinin sistemli araşdırılmasına başlanılması da məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

Dayanıqlı olmayan arxayınçılıq

"Novoye Vremya" qəzetində isə "düşüncə tamahkarlığı üstələməlidir" sərlövhəli məqalə diqqəti cəlb edir.

Müəllif neftin dünya bazarında hazırda nisbətən baha qiymətə malik olmasını və bunun gözlənilməz nəticələrini araşdırır.

Rusiya rəsmilərinə istinad edən müəllif deyir ki, hazırda neftin barelinin 80 dollar olması bazar üçün yüksək qiymətdir və bunu bu xammaldan asılı olan ölkələrin iqtisadiyyatı üçün risk adlandırır.

Müəllif vurğulayır ki, Azərbaycan da indiki neft konyukturasını nəzərə alaraq dövlət büdcəsinə baxmağa hazırlaşır: "Buna təəccüb etməyinə dəyməz. Azərbaycan iqtisadiyyatı "qara qızıl"ın tarifləri hesabına inkişaf etməkdə davam edir və "Moodyus" bunu təsdiqləyib. Azərbaycan əvvəlki kimi neft ixracından güclü şəkildə asılıdır. Ölkədə iqtisadiyyatın diversifikasiyası üzrə müxtəlif tədbirlər görülməsinə baxmayaraq neft-qaz sektoru iqtisadiyyatda, xüsusilə ixracda yüksək paya malikdir".

Müəllif vurğulayır ki, "Cənub" qaz dəhlizinin istismara verilməyə və 2020-ci ilə kimi ötürücülük gücünün artırılmağa hazırlanması ilə Azərbaycan hazırda neft ixracından əldə etdiyi gəlirin yarısı qədər gəliri qaz satışından əldə edəcək.

Müəllif vurğulayır ki, "Moodyus"un bu yaxınlarda Bakıda keçirilən konfransında da neft qiymətlərinin ölkə iqtisadiyyatına təsirləri barədə danışılıb.

"Ölkənin qeyri-neft sektorunun inkişafının yerində saymasını qəbul etmək ağrılıdır, ixracın 90%-i neft və qaz xammalından ibarətdir, Aydın olan budur ki, neftin qiymətinin düşməsindən nəticə çıxarılmayıb. Deməli, digər reytinq agentlikləri əbəs yerə demirdilər ki, məhz neftin qiymətinin artması ilə valyuta ehtiyatları çoxalıb, Mərkəzi Bank da maliyyə müdaxiləsilə manatın məzənnəsini inzibati qaydada saxlaya bilib".

Müəllif iddia edir ki, Nazirlər Kabineti də ölkə iqtisadiyyatının inkişafında neftin qiyməti amilini əsas götürür. Bu isə neft-qaz sektorundan yüksək asılılığın göstəricisidir.

Neftin indiki nisbətən yüksək qiymətə malik olmasından irəli gələrək dövlət büdcəsində ona yenidən baxılmaq istənilməsini müəllif ölkə hökumətinin köhnə iqtisadi kursu davam etdirməsi anlamına gəlməsi adlandırır.

Müəllif deyir ki, dövlət büdcəsində neft 45 dollar səviyyəsində götürülüb, bu parametrləri yaxın bir ildə dəyişmək olmaz, neftdən gələn gəlirləri isə qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəltmək lazımdır.

Müəllif deyir ki, indiki halda öz mənfəətini güdmək ölkə iqtisadiyyatının gələcəyinə zərbə olar, odur ki, neftin qiymətinə münasibətdə düşüncə tamahkarlığı üstələməlidir və iqtisadiyyatı bundan da artıq neftdən asılı etmək olmaz, çünki indiki qiymətlərin nə qədər davam edəcəyi bəlli deyil.

İqtisadiyyatın bir saylı problemi

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "İqtisadiyyatın bir saylı problemi-banklar" sərlövhəli məqalə oxumaq olar. Müəllif ölkənin bank sektorundakı problemləri ekspert Pərviz Heydərovla müzakirə edir.

P.Heydərov ölkənin bank sektorundakı problemləri iqtisadiyyatın ən ağrılı problemləri adlandırır: "Bu sektordakı vəziyyət hazırda iqtisadiyyatımızın bir nömrəli problemidir. Bütövlükdə götürəndə bu gün ölkə iqtisadiyyatında müəyyən canlanma var, bundan əlavə, cüzi də olsa iqtisadi canlanma, aktivlik hiss olunmağa başlayıb, amma iqtisadi aktivlik elə bir şeydir ki, müvafiq maliyyə dəstəyi görməsə, bank kreditləşməsi əldə etməsə qeyd etdiyimiz cüzi canlanma keçici xarakter daşıyacaq".

P.Heydərova görə, bankların kredit verə bilməmələri ilkvid vəsaitlərin olmaması ilə bağlıdır, banklar hazırda özlərini sığortalamaqla məşğuldular, amma əlavə olaraq kredit götürmək, depozitləri cəlb edib onları dövriyyəyə buraxıb normal bank fəaliyyətini yerinə yetirmək işi sıfıra bərabərdir.

Ekspert deyir ki, bu, 2014-cü ildə neftin qiymətinin düşməsi ilə başlayan tendensiyadır ki, 2015-ci il devalvasiyalarından sonra kəskin xarakter alıb.

Üstəlik P.Heydərov hesab edir ki, problem bir az da dərinləşib: "Bu gün ölkədəki 30 bankın 3-4-nü çıxmaq şərtilə, yerdə qalanların hamısının "süni nəfəs" altında olduğunu söyləyə bilərik".

Ekspert deyir ki, bu vəziyyətdən çıxmaq üçün ilk növbədə problemli kreditlər məsələsi həllini tapmalıdır.

Əhalidən cəlb edilən əmanətləri, xarici maliyyə qurumlarından cəlb olunan vəsaitləri və Mərkəzi Bankın verdiyi kreditləri bankların vəsaitlərinin formalaşdığı mənbələr adlandıran P.Heydərov hazırda bu sahədə də vəziyyətin yaxşı olmadığını söyləyir: "Neftin qiyməti düşdükdən sonra xarici maliyyə qurumları kredit şərtlərini çox ağırlaşdırıblar, Mərkəzi Bankın verdiyi kreditlər isə çox bahalıdır. hazırkı 13% özü də yüksək rəqəmdir.

P.Heydərov əmanətlərə gəlincə, deyir ki, manatın iki devalvasiyaya uğraması, iqtisadi vəziyyətin ağırlaşması, gəlirlərin azalması ilə bağlı əhalinin sərbəst vəsaitləri, demək olar ki, yox dərəcəsindədir.

Ekspertə görə, az-çox sərbəst vəsaitləri isə əhali banklardan geri çəkərək dollara çevirib özündə saxlayır, belə şəraitdə isə bankın kredit vermək imkanı olmur.

P.Heydərov deyir ki, indiki halda heç bir sahibkar xarici valyutada kredit götürmür, çünki bu riskdir, ona görə də banklar ətrafında belə acınacaqlı durum yaranıb.