Media-icmal 29.11.18

Ölkənin müdafiə xərclərinin artması, təhsli haqqına olan ƏDV-nin ləğvinin gözləntiləri doğrultmaması, repetitorluğun təhsilə ziyanı, paytaxtın tıxac problemi və s. məsələlər bugünkü (29 noyabr, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Müdafiə xərclərinin artmasının səbəbləri

"Azərbaycan" qəzeti "Hərbi büdcə yenə də artırılır" sərlövhəli məqalədə bu istiqamət üzrə xərclərin artırılmasını dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, dövlət büdcəsi tərtib olunarkən bir neçə istiqamətdə xərclərin artırılması prioritet olaraq qalır, bunlardan biri də müdafiə və təhlükəsizlik sahəsidir: "Artıq 12-ci ildir ki, respublikamızın hərbi büdcəsi 1 milyard manatı ötüb. Ümumiyyətlə, son 15 ildə Azərbaycan iqtisadiyyatında baş verən yeni keyfiyyət dəyişiklikləri fonunda ilk növbədə ölkəmizin müdafiə potensialının qüdrətlənməsi daha aydın görünür. Ötən 15 ildə baş verən sürətli inkişaf Silahlı Qüvvələrimizin güclənməsinə və modernləşməsinə də özünün müsbət təsirini göstərdi".

Müəllif xatırladır ki, 2007-ci ilin dövlət büdcəsindən ordu quruculuğuna 1 milyard, 2008-ci ildə isə 1 milyard 300 milyon dollar vəsait ayrılmışdı.

Yazı müəllifi günümüzə nəzər salaraq deyir ki, 2019-cu il üçün Azərbaycan dövlət büdcəsi layihəsi Milli Məclisdə iki oxunuşdan keçib, müdafiə və təhlükəsizlik, məhkəmə hakimiyyəti, hüquq mühafizə orqanlarının və prokurorluğun saxlanılması xərcləri üçün 2019-cu il dövlət büdcəsi xərclərinin 18,5 faizi həcmində və ya 4 milyard 589,6 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub: "Bu vəsaitin 3 milyard 37,6 milyon manatı və ya 66,2 faizi (2018-ci ilə nisbətən 132,4 milyon manat və ya 4,6 faiz çox) müdafiə və milli təhlükəsizliyin maliyyələşdirilməsi xərclərinə yönəldilib.

Məqalə müəllifi deyir ki, bəhs olunan istiqamətdə kirayə mənzildə yaşayan hərbi qulluqçulara (ehtiyatda və istefada olan hərbi qulluqçular nəzərə alınmaqla) ödəniən pul kompensiyası, yeni sərhəd-keçid məntəqələrinin tikintisi, avadanlıq və qurğuların, nəqliyyat vasitələrinin alınması üçün müvafiq məbləğdə əlavə vəsait nəzərdə tutulub.

Cari il ilə müqayisədə 2019-cu ildə hərbi xərclərin 132,4 milyon manat çox olacağını deyən müəllif bunu Silahlı Qüvvələrdə həyata keçirilən islahatların davamlılığı üçün maliyyə çətinliklərinin yaranmayacağı kimi dəyərləndirir.

Müəllif orduda həyata keçirilən islahatların gələn il də davam etdiriləcəyini deyərək hərbi büdcə artdığı üçün buna çübhə olmayacağını bəyan edir.

18 faizlik ƏDV ləğv olunsa da

"Marja.az"da isə "18 faizlik ƏDV-nin ləğvi təhsil haqlarına təsir etməyib" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif təhsil haqqına 18 faizlik əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) ləğv olunmasının ödənişli təhsilə əlçatanlığı təmin etməməsi səbəblərini iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramovla müzakirəyə çıxarır.

Yazı müəllifi xatırladır ki, 6 il əvvəl Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliklə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən özəl ali təhsil məktəblərində 2013-cü il yanvarın 1-dən təhsil haqqı 18 faizlik əlavə dəyər vergisindən (ƏDV) azad edilib.

"Ali təhsil müəssisələrinə tətbiq edilən vergi güzəştlərinin əsas məqsədi universitetlərin xərclərini azaltmaq yolu ilə daha çox sayda gəncin ali təhsil almasına, ödənişli təhsilə əlçatanlığı təmin etmək idi. Ali təhsil müəssisələrinin 18 faizlik ƏDV-dən azad edilməsi universitetlərdə təhsil haqqı ödənişlərinin məbləğini azaltmaq məqsədi daşıyırdı"deyə müəllif bu güzəştin mahiyyətinə aydınlıq gətirir..

Müəllif hesab edir ki, nəticə etibarilə ödənişli təhsilin ƏDV-dən azad edilməsi təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının formalaşması, təhsil xərclərinin aşağı düşməsi üçün ciddi əsaslar yaradırdı. Elə 6 il əvvəl ödənişli təhsilin ƏDV-dən azad olunması da ali məktəblərdə təhsil haqlarını artırmağın qarşısını almağa hesablanmışdı.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, 18%-lik ƏDV tətbiqi zamanı gənclərin ödənişli təhsilə marağı azalmışdı, pullu xidmət göstərən özəl ali məktəblər üçün nəzərdə tutulan tələbə qəbulu planı dolmurdu.

Müəllif deyir ki, özəl ali məktəblər buna görə, təhsil haqlarının artırılması məsələsini hökumətə müraciət edərək gündəmə gətirir, başqa sözlə, ƏDV-in təhsil haqqına tətbiq olunmasını istəmir, hesab edirdilər ki, mənfəətin çox hissəsi bu verginin ödənilməsinə yönəldilir.

İqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov hesab edir ki, ƏDV-in ləğvi universitetlərin iki istiqamətdə fəaliyyətinin genişləndirilməsinə təsir göstərir: "Bunlardan biri universitetlərdə çalışan müəllimlərin maaşının artırılması, ikincisi isə təhsil haqqı məbləğinin aşağı salınması ilə bağlıdır. Çünki Azərbaycanda təhsil haqları Avropa ölkələrinə nisbətən daha yüksəkdir və bunun azaldılması vacibdir."

Ekspert hesab edir ki, ƏDV ödənməsi, ali məktəblər üçün əlavə xərc idi, bu dəyişikliklərdən sonra hamı gözləyirdi ki, ali məktəblərdə illik təhsil haqqı aşağı salınacaq, amma gözləntilər özünü doğrultmadı.

Müəllif deyir ki, ƏDV-in ləğvinin təhsil haqqına heç bir təsiri olmadığını söhbətləşdikləri özəl ali məktəb təmsilçiləri də təsdiqləyirlər və bununla bağlı öz səbəblərini göstəriblər.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, ekspertlər isə hesab edirlər ki, ali məktəblərin ƏDV-dən azad olunması təhsil haqqının məbləğinə mütləq təsir göstərməlidir.

Azərbaycan təhsilinin "repetitorluq problemi"

"Azadlıq.info"da isə "Mingəçevir təhsilinin baş bəlası-repetitorluq" sərlövhəli məqalə diqqət cəlb edir.

Müəllif repetitorluğun orta məktəblərdə təhsilin keyfiyyətinə vurduğu ziyanları araşdırır.

Müəllifin deməsinə görə, repetitorluq Mingəçevirdə təhsilin baş bəlasına dönüb, şəhərin tam orta təhsil verən əksər məktəblərində X-XI siniflər kağız üzərində "fəaliyyət" göstərir.

Yazı müəllifi iddia edir ki, bəzi müəllimlər məktəbdə faktiki gün keçirir, təhsilin keyfiyyətsizliyini görən valideynlər əlavə imkanlardan - repetitorluqdan istifadə edirlər: "Valideynlərdə belə bir fikir formalaşıb ki, dərsdənkənar hazırlıqsız ali məktəbə qəbul olmaq mümkün deyil. Buna görə də övladını gələcəkdə ali məktəb tələbəsi kimi görmək arzusu ilə yaşayan əksər valideynlər artıq 9-cu sinifdən (bəzən daha tez) onu fərdi müəllim yanına göndərirlər".

Müəllif isə düşünür ki, repetitor yanında hazırlıq özünü bütün dünyada təsdiqləmiş xidmət olsa da istənilən halda, repetitor yanında əlavə dərs almaq şagirdlərin, eləcə də valideynlərin böyük bəlasıdır.

Yazı müəllifi hesab edir ki, repitetor yanına gedən şagirdlər dərslərə gəlmir, adları sinifdə ancaq eyd edilir, yoxlama olduqda məktəbdə görünürlər, bu isə məktəb mühitini dağıdır.

Müəllif iddia edir ki, Mingəçevir şəhərində orta məktəblərin verdiyi aşağı təhsil səviyyəsi repetitorluq üçün şans yaradır, əksər müəllimlər dərs dediyi şagirdləri fərdi şəkildə evdə təşkil etdiyi dərslərə cəlb edirlər.

Müəllif deyir ki, repitetordan dərs almaq qiymətləri kifayət qədər yüksəkdir, Mingəçevir kimi kasıb şəhərdə bir şagirdin 4-5 fəndən repetitor yanına getməsi valideynə orta hesabla 150 manata və daha baha başa gəlir.

Müəllif viurğulayır ki, hələ bir evdən 2-3 uşağın hazırlığa getdiyini nəzərə alsaq, ortada necə böyük pulların dövr elədiyini təsəvvürə gətirmək çətin olmaz.

Müəllifə görə, bundan istər yerli və ya mərkəzi aidiyyatı qurumların xəbərləri var.

Yazı müəllifi söhbətləşdikləri şagirdlərə istinadən "qiyabi"yə çıxmağın (yəni, dərsə getməməyin-red) qiymətləri və şərtləriylə maraqlandığını deyərək bu rəqəmin 150-300 manat arasında dəyişdiyini bildirir.

Müəllifin deməsinə görə, söylənilənlərin nə dərəcədə doğru olub-olmadığını dəqiqləşdirmək üçün adıçəkilən məktəblərə getsələr də məktəblərə buraxılmadıqlarını deyir və bunu deyilənlərin gerçəkliyinə heç bir şübhə yeri olmaması kimi dəyərləndirir.

Müəllifə görə, "repitetorluq problemi"nin qarşısını almaq üçün ilk növbədə məktəblərdə vaxtaşırı monitorinqlər təşkil edilməlidir.

"Tıxac problemi"ni aradan qaldırmağın yolları....

"Strateq.az"da isə "Bakının çözülməyən tıxac problem: hökumət vəziyyətdən çıxmaq üçün hansı təcili addımları atmalıdır? - araşdırma" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif neçə illərdir ki, çıxış yolu axtarılsa da paytaxtın tıxac probleminin həllinin tapmamasını araşdırır.

Müəllif deyir ki, bu istiqamətdə bəzi tədbirlərə baxmayaraq, paytaxt yollarında tıxaclar günbəgün artır: "Təkcə son 10 il ərzində sayısız körpülərin, tunellərin, yol qovşaqlarının və yol ötürücülərinin tikilib istifadəyə verilməsinə, ayrıca genişzolaqlı yeni yolların salınmasına, eləcə də hərəkətin müntəzəm qaydada polis gücünə tənzimlənməsi hallarına baxmayaraq, paytaxtın tıxac problemi hələlik tam həll oluna bilmir"deyə müəllif görülən işlərin problemin həllinə təsirsiz ötüşdüyünü iddia edir.

Müəllifə görə, paytaxtda tıxac yaranmasının bir səbəbi təhsil müəssisələrinin, zavod və fabriklərin, ticarət mərkəzlərinin və digər bu kimi iri sahibkarlıq obyektlərinin paytaxtda cəmləşməsidir.

Məqalə müəllifi vurğulayır ki, bu müəssisələrın regionlara köçürülməsi çıxış yollarından biridir .

Müəllifə görə, tıxacın səbəblərindən biri sovet dövründə tikilmiş və istismar müddəti başa çatmış tikililərdən topdansatış obyektləri kimi istifadə olunması və iritonnajlı maşınların mal yükləməklə yollarda problem yaratmasıdır.

Müəllif daha bir səbəb kimi "Ziya Bünyadov prospekti"ni birləşdirən "Dərnəgül şossesi"ndəki tikinti materialları bazarının varlığını göstərir.

Yazı müllifi deyir ki, iri qabaritli və ağır tonnajlı avtomobillərin burada aramsız hərəkəti təkcə sıxlıq yaratmaqla kifayətlənmir, həm də yenicə istismara verilən yolları da bərbad hala salır.

Müəllifə görə, adı çəkilən bazarın paytaxt kənarına daşınması da tıxacı qaradan qaldıran təbirlərdən biri ola bilər.

Məqalədə deyilir ki, hələ bir neçə ay əvvəl, ekspertlər hesablamışdılar ki, hər gün azı 800-1000 yük maşını gün ərzində şəhərin mərkəzində yerləşən yükboşaltma məntəqələrindən yükləri şəhərdaxili anbar və tikinti materialları bazarlarına, o cümlədən də "Dərnəgül bazarı"na daşıyırlar.

Müəllif iddia edir ki, bazarın köçürülməsiylə şəhərə giriş-çıxışda, eləcə də Bakının mərkəzi küçə və prospektlərinə daxil olmadan digər rayonlara hərəkət istiqamətində önəmli bir prospekt avtomatik əlavə yükdən xilas edilmiş olur.