Qocalıq daha yaxın, pensiya isə daha uzaq odlu

 Azərbaycanda hakimiyyətin elan etdiyi pensiya “inqilabı” artıq baş verdi. Söhbət vətəndaşların yeni pensiya təminatı modelinin tətbiqindən gedir. Hərçənd "Əmək Pensiyaları haqqında” Qanuna əlavə və dəyişikliklər layihəsi Milli Məclisin yaz sessiyasının gündəliyinə daxil edilmiş olsa da, sessiyanın martın 7-də kecirilmiş plenar iclasında deputatlar Mehriban Əliyevanın ölkənin vitse-prezidenti təyin olunduğu ilə  əlaqədar olaraq onun   deputat səlahiyyətlərinə xitam verilməsi lehinə səs verməyi və  ombudsman Elmira Süleymanovanın  hesabatını qəbul etməyə üstünlük verərək sənədin müzakirəsinə başlamağa risk etmədilər.

Deputat korpusunun pensiya haqqında qanunun yeni redaksiyasına nə üçün bu cür ehtiyatla yanaşdığı tamamilə aydındır: son bir həftə ərzində cəmiyyətdə bu sahədəki yeniliklərlə bağlı  qızğın diskussiyalar gedirdi. Konkret danışsaq, demək olar ki, bütün peşə  nümayəndələrinin pensiyaya çıxmaq üçün zəruri yaş senzinin (məhdudiyyətinin) artırılması nəzərdə tutulurdu. Məsələn, dövlət qulluqçuları üçün iş stajının 15 təqvim ilindən  20 təqvim ilinə, hərbi qulluqçular üçün 20 təqvim ilindən 25 ilə, prokurorlar üçün 25 ildən 35  ilə  qədər artırılması təklif olunurdu.

Əmək pensiyalarının baza hissəsi anlayışının və pensiyanın təyin edilməsi üçün zəruri olan 12-illik stajın aradan qaldırılmasını nəzərdə tutan başqa yeniliklər  də var idi. Pensiyaların baza hissəsinə yenidən baxılması əmək pensiyasının yeni sxem üzrə hesablanmasına  gətirib çıxaracaq. Hazırda hər bir sığorta olunmuş şəxsin  fərdi hesabında ödədiyi sosial sığorta haqlarının (ödənişlərinin) 50%-i əks olunur  və pensiyaların sığorta hissəsi bu məbləğ əsasında müəyyən edilir. Ödənişlərin qalan 50%-i müavinətlərin verilməsinə və sistemin fəaliyyəti üçün lazım olan ümumi xərclərə yönəldilir. Yeni düstura əsasən,  yığılan sığorta haqlarının 25%-i Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun fəaliyyətinin təmin edilməsinə, qalan hissəsi isə vətəndaşın şəxsi hesabında toplanacaq.

Lakin əsl savaş yeni pensiya yaş senzinin ətrafında gedirdi. Bir çox vətəndaşlar bu yeniliyə mənfi münasibət bildirdi. Milli Məclisin deputatı Musa Quliyevin bildirdiyi kimi, qanuna düzəlişlərin qəbul olunacağı təqdirdə, pensiya yaşı hər il 6 ay müddətinə artacaq: hər il kişilər üçün 2021-ci ilə qədər, qadınlar üçün isə 2027- ci ilə qədər. Bununla da, qadın  və kişilərin pensiya yaşı  65 il təşkil edəcək.

"Hal-hazırda qadınlar 60 yaşında, kişilər isə 63 yaşında pensiyaya çıxır, bununla bərabər, ölkədə  orta ömür uzunluğu 74 il təşkil edir. Bir çoxları 65 yaşında da, daha yaşlı dövrdə də  işləmək istəyir. Bununla bağlı olaraq, respublikada pensiya yaşının 65 ilə qədər artırılmasına ehtiyac yaranıb. Əgər qanun layihəsi hazırkı sessiya zamanı qəbul olunarsa, o, 2017-ci il iyulun 1-dən qüvvəyə minəcəkdir", — deyə Quliyev aydınlıq gətirib.

İqtisad elmləri doktoru Qubad İbadoğlu gətirilmiş statistika ilə razı deyil. O, qeyd edib ki, BMT-nin hesabatına əsasən, Azərbaycan  orta ömür uzunluğuna görə dünyanın 187 ölkəsi arasında 125-ci yerdədir. Bu göstərici ölkədə 67 il təşkil edir.

"Dövlətin nə istədiyi aşkar və aydındır. O, sosial sahəyə mümkün qədər az büdcə vəsaiti xərcləmək, pensiya təminatının maliyyələşdirilməsini tamamilə vətəndaşların üzərinə qoymaq  istəyir. Yaşlı insanlara humanist münasibət məsələləri heç kəsi  maraqlandırmır. Əgər bizim ölkədə tibb sahəsində uğurlar hesabına  ömür uzunluğu artsa idi, onda pensiya yaşını da artırmaq məntiqə uyğun olardı. Lakin bu belə deyil. Həmin  göstəriciyə görə Azərbaycan Avropadan xeyli geri qalır. Bizdə bir çox insanlar heç 70 yaşa da çatmamış dünyasını dəyişir. Pensiya yaşını artırmaqla hökumət işləmək və büdcəyə vergi ödəmək iqtidarında olan gənclər üçün iş yerlərinin sayını azaldır. Perspektivdə bu islahat gənc mütəxəssislərin qazanc üçün xaricə miqrasiyasına səbəb olacaq ki, bu da gələcəkdə pensiyaçılara dəstək ola biləcək vergi ödəyicilərinin itirilməsi deməkdir", — deyə müstəqil ekspert Pərviz Heydərov yaranmış vəziyyəti "Azadlıq" Radiosuna şərh edib.

 İqtisadçı ekspert Oqtay Haqverdiyevin fikrincə, guya pensiya sisteminin optimallaşdırılması üçün təklif olunan tədbirlər ölkə iqtisadiyyatında yaranmış vəziyyət, büdcə və Dövlət Neft Fondunun gəlirlərinin kəskin surətdə azalması ilə  bağlıdır. Məsələ ondadır ki, Dövlət Sosial Təminat Fondu pensiyaçılara pensiya ödənişlərinin verilməsi üçün büdcədən ildə 1-1,5 mlrd. manat məbləğində transfer alır. Neftin satışından alınan  gəlirlərin azalması səbəbindən büdcə artıq  belə transferlərin həyata keçirlməsini təmin edə bilmir. Deməli, Dövlət Fondu pensiya ödənişləri üçün lazım olan məbləği özü yığmalıdır. Lakin təsisat  bu vəzifənin öhdəsindən gəlmir. Niyə? Ona görə ki,  hər yerdə ikili mühasibat, "boz" əmək haqları,  sosial sığorta haqqından yayınma tətbiq olunur. Nəticədə Dövlət Fondu  büdcəsinin kəsiri yaranır.

Beləliklə, nəzərdə tutulan yeniliklər xalqa nə vəd edir? İqtisadiyyatın  hazırkı vəziyyəti və əhalinin gəlirlərinin indiki səviyyəsi şəraitində pensiyanın baza hissəsinin ləğv olunması zəhməkeşləri xeyli həcmdə gəlirdən məhrum edəcək.  Pensiya yaşının artırılmasına gəldikdə isə, bunun həm müsbət,  həm də mənfi nəticəsi ola bilər. Bir tərəfdən, bu cür tədbir vətəndaşlara daha uzun müddət işləməyə, qocalıq dövrü üçün daha çox pul toplamağa, ölkə büdcəsinə təzyiqi azaltmağa, imkan verəcək, digər tərəfdən isə bu, gənc mütəxəssislərin, ali məktəb məzunlarının işlə təmin edilməsi  ilə bağlı problemlər yaradacaq.

Araşdırmalara əsasən, 65 il və daha çox pensiya yaşı, bir qayda olaraq, yalnız Qərbin ən inkişaf etmiş ölkələrində təyin edilir. Bu ölkələrdə pensiyaçılar nəinki daha yüksək məbləğdə pensiya alır, həm də layiq olduqları pensiyadan əhalisinin pensiyaları, həyat səviyyəsi, gəlirləri və həyat müddətinin daha az və  aşağı olan ölkələrlə müqayisədə uzun müddət istifadə edirllər. Azərbaycan məhz bu sonuncu ölkələrə aid oldugundan şübhə etmədən gözləmək olar ki, pensiya yaşının artırılması haqqında qərar nəinki, qabaqcadan aydın olduğu kimi, qeyri-populyar, yəni xalq tərəfindən bəyənilməyən olacaq, hətta cəmiyyətdə sosial gərginliyi artıracaq, işsizliyin və gənclərin xaricə axını səviyyəsinin artmasına səbəb olacaq. Hadisələrin bu cür gedişi əhalinin qocalması prosesinə də mənfi təsir göstərəcək və  ekspertlər də bunu artıq vurğulayırlar