Regionlarda zibil emalı zavodları lazımdır

İsti ayların gəlməsilə Azərbaycanın kənd yerlərində onilliklər boyu həll olunmayan bərk məişət tullantılarının toplanması problemi yenidən aktuallaşır. Kəndlərdə əhali məişət zibillərini çaylara,  körpülərin altına, meşəyə, dərəyə atır. Bəzən Qax rayonunun İlisu kurort kəndində olduğu kimi, sakinlər zibilləri kəndin şimal tərəfindəki şəxsi həyətlərin sonunda başlayan dərəyə atırlar. Cənub tərəfin sakinləri isə ev tullantılarını, tikinti zibillərini və heyvan peyinini ən yaxın dağın yamacına atırlar. İlisuda avtomobil körpüsünün altı, meşəyə gedən yol da zibil yerləridir. Ancaq yağışlı və qarlı vaxtlarda tullantılar yağışda yuyularaq təbii yolla utilizasiya edilsə də, yay günəşinin altında çürüyən zibil həşəratların, gəmirici və çaqqalların toplandığı yerə çevrilir. Bundan əlavə, yayda İlisuda sakinlərin sayı turistlərin və dincələnlərin hesabına iki dəfə artır.

Eyni xoşagəlməz mənzərə Xaçmaz rayonunun Bostancı kəndində və ölkənin başqa yerlərində də müşahidə olunur.

Son üç ildə rayon icra hakimiyyətləri və bələdiyyələr kəndlərdə zibil çənləri quraşdırırlar və zibili bundan ötrü ayrılmış poliqonlara daşıyırlar. Ancaq bu, hər yerdə edilmir. İlisuda zibil üçün konteynerlər qoyulur, tullantılar isə ancaq turizm mövsümü aylarında daşınır. Sentyabrda konteynerləri götürürlər və sakinlər yenidən təbiəti çirkləndirməyə məcbur olurlar.

Kənd yerlərində bərk tullantıların toplanması problemi kəndliləri narahat edir. Onlar yazılı şəkildə və rayon rəhbərliyilə görüşlərdə narazılıqlarını bildirirlər.  Cəlair kənd sakinlərinin Qax Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Musa Şəkiliyevlə görüşündə zibilin daşınması üçün bələdiyyənin texnika ilə təmin olunması tələb edilib. 

Son iki ildə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi məktəblilərə və tələbələrə ətraf mühitin təmizliyinə qayğı ilə bağlı əhalinin vəzifələrini izah etmək üçün təhsil müəssisələrində təbliğat işlərinə başlayıb. Nazirliyin saytında Azərbaycan Kooperasiya Universitetində, Quba rayonunun Zərqava kənd orta məktəbində, Balakən rayonunun Qüllar kənd məktəbində, Qəbələ şəhər mərkəzi kitabxanasında və digər yerlərdə "Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili" mövzusunda dərslərin keçirildiyi bildirilir.

Problem ləng olsa da, yerindən tərpənir. Şəmkir rayonunun Aşağı Seyfəli kəndində bələdiyyə işçisi evlərdən zibilləri götürür. Bundan ötrü ayrılan yük maşını həftədə 6 gün evləri dolaşır.

Bələdiyyə sahəsində ekspert Vüqar Tofiqlinin sözlərinə görə, kənd bələdiyyələrinin kəndlərdə zibillərin daimi təmizlənməsi üçün maliyyə və insan resursları yoxdur. İllik büdcəsi 5 min manat olan bələdiyyələr məişət tullantıları problemini həll edə bilmirlər, ekspert deyib.

Bununla belə, polis, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi qanunsuz zibilxanalara görə bələdiyyələrə cərimələr yazırlar. 2023- cü ilin iyununda Daxili İşlər Nazirliyi Bakı və Şamaxı rayonlarında bələdiyyələri qanunsuz zibilxanalara və zibillərin yandırılmasına görə cərimələyib, Daxili İşlər Nazirliyinin mətbuat xidməti bildirib.

Məsiliyyəti kifayət qədər resurslarla təmin edilmiş, mənzil- kommunal təsərrüfat idarəsini özündə birləşdirən yerli icra hakimiyyəti orqanları daşımalıdırlar. Əgər cavabdeh bələdiyyələrdirsə və onlar cərimələnirsə, deməli, seçkili hakimiyyət orqanlarının dövlət maliyyəsi artırılmalıdır, - V.Tofiqli hesab edir.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri İradə İbrahimova Turan-a bildirib ki, nazirlik ətraf mühitin təmizliyinə və qorunmasına nəzarət üzrə öhdəliyini yerinə yetirir, lakin təmizlik işlərini aparmağı və əhalini sanitariya qaydalarına riayət etməyə məcbur etməyi yerli hakimiyyət orqanları və Daxili İşlər Nazirliyi etməlidir.

Kənd yerlərində bərk tullantıların son yerə çatdırılması və sənaye utilizasiyası məsələsi həll olunmamış qalır. Azərbaycanda cəmi bir belə zavod tikilib, Abşeronun Balaxanı qəsəbəsində. 2012-ci ildə istifadəyə verilmiş Bakı bərk məişət tullantılarının utilizasiyası zavodu ildə 500 min tondan çox bərk tullantı emal edir,  231,5 mln. kVt/saat elektrik enerjisi istehsal edir və il ərzində orta hesabla 100 min ailəni elektrik enerjisilə təmin edir. Ölkənin qalan hissəsində zibili utilizasiya etmək və  ondan fayda ələ etmək əvəzinə tullantıları böyük zibil poliqonlarında basdırırlar. 2012-ci ildə bildirilmişdi ki, tezliklə Fransanın Nef International şirkətinin iştirakı ilə Gəncədə belə zavodun tikintisinə başlanılacaq. Zavodun gücü ildə 150 min ton tullantı olacaq. Ancaq nəticə yoxdur.

Azərbaycan Respublikası "Tullantılar haqqında" qanunun beşinci maddəsində icra hakimiyyəti orqanlarına və Ekologiya Nazirliyinə məişət tullantılarının təmizlənməsi və sonrakı emalı yox, zibilin təmizlənməsi, daşınması və emalı ilə məşğul olan subyektlər arasında münasibətlərin təşkili və bununla əlaqəli digər sahələr - ərazilərin ayrılması, zərərin qiymətləndirilməsi və günahkarların cəzalandırılması həvalə edilib.