Şəkidə tarixi faciə yerində üçüncü otel tikilə bilər

Azərbaycanın yaşıl mənzərələrlə əhatə olunmuş Şəki şəhərində keçmişlə bağlı xatirələri saxlayan tarixi qala yerləşir. Ancaq son açıqlamalar onun qədim daşlarına qaranlıq  kölgə salıb, qalanın sakit fasadının arxasında gizlənmiş narahatverici zorakılıq və zülm tarixçəsini ortaya qoyub.

Şəkidən vətəndaş fəalı və jurnalist Aydın Salis Rusiyada bolşevik və çar rejimlərinin repressiyalarının günahsız qurbanları haqqında ürəkağrıdıcı əhvalat danışıb. Onun tarixi Şəki həbsxanasının həyətində həlak olanların xatirəsini ehtiramla yad etmək çağırışı ədalət çağırışı ilə üst-üstə düşür.

Əhvalat AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun elmi işçisi Xaqani Alməmmədovun rəhbərliyilə arxeoloji qazıntıların kəşfilə başlayır. Qalanın yuxarı qapısının yanında yerin altında unudulmuş keçmişin kədərli dəlilləri – 20-ci əsrin əvvəllərinə aid edilən və əllərində  partlamamış patronları tutan insan qalıqları var.

Bu tapıntıların əhəmiyyətini lazımınca qiymətləndirmək çətindir. Onlar qala divarlarında həyatdan vaxtsız gedənlərin taleyinə işarə edərək zorakılıq və münqişələrin kədərli mənzərəsini xatırladırlar. Onlar 1915-ci ilin təlatümlü müharibə dövrünün türk hərbi əsirləridirmi, yoxsa 1920-ci illərdə bolşevik repressiyalarının susdurduğu gənc Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin zabitlərimi?

Maliyyə çatışmazlığı səbəbindən qazıntılar dayandırıldığından həmin yerlərin unudulması təhlükəsi var. Turizm Agentliyinin tükənən resursları tarixi həqiqətlərin axtarışının dayandırılmasına səbəb olub, nəticədə tapıntılar sükuta qərq olub və ictimaiyyətin diqqətindən kənarda qalıb.

Yenə də hadisələrin acınacaqlı dönüşünə baxmayaraq, Aydın Salis müqəddəs torpağın təhqir edilməsilə bağlı həyəcan siqnalı verən vicdanın səsi kimi çıxış edir. Onun mərhuma hörmətlə yanaşma çağırışı öz keçmişinin yükü ilə mübarizə aparan cəmiyyətin hisslərilə uzlaşır.

Qala türməsinin kommersiya müəssisəsinə, məhz otelə çevrilməsi perspektivi narahatdici etik suallar doğurur. Günahsız insanların xatirəsini unudaraq onların sümükləri üzərində təmiz vicdanla tikə bilərikmi?

Salisin insan qalıqlarının repressiya qurbanları üçün xüsusi məzarlığa köçürülməsi çağırışı kollektiv keçmişimizə hörmət və şəfqətlə yanaşmaq üçün mənəvi imperativi yada salır.

Arxeoloq Xaqani Alməmmədov Turan-a məzmunlu müsahibəsində Salisin danışdıqlarını təsdiqləyir, qazıntılara və bu müddətdə aparılan həyəcanlı kəşflərə işıq salır. Lakin gələcək qazıntıların taleyi və qala binasının nəzərdə tutulan istifadəsi aydın deyil ki, bu da cəmiyyətin narahatlığına və qeyri-müəyyənliyə səbəb olur.

Şəki şəhəri inkişaf zərurəti və öz keçmişilə hesablaşmaq zərurəti arasında bölünən yolayrıcında dayandığından bir şey aydındır: tarixin əks-sədasını boğmaq mümkün deyil. Tərəqqiyə can atarkən keçmişin susmuş səslərini unutmaq olmaz.