Şuşada Qazançı pravoslav kilsəsinin bərpası başa çatıb

Bazar günü yerli mənbələr mədəni əhəmiyyətə malik olan Şuşa şəhərində təpənin zirvəsində yerləşən tarixi Qazançı kilsəsinin bərpasının başa çatdığını təsdiq ediblər. Bərpa layihəsinin başa çatmasına baxmayaraq, Azərbaycanın Mədəniyyət Nazirliyi hələlik işlərlə bağlı rəsmi bəyanat yaymayıb.

Azərbaycan dilində Qazançı kilsəsi kimi məşhur olan bu kilsə erməni və azərbaycanlı icmaları arasında fikir ayrılıqlarının mərkəzində olub. Bu icmaların hər biri bu abidə ilə tarixi əlaqələrinin olduğunu iddia edirdi. Ermənilər 19-cu əsrin ikinci yarısında Şuşanın bu rayonunun əsasını qoyan Naxçıvanın Qazançı kəndindən olan köçərilərin şərəfinə kilsəni Kazançesos adlandırırlar.

Kilsə 15 may 1883-cü il tarixində imperator III Aleksandrın tacqoyma mərasimi ilə əlaqədar tikilib və açılıb, cənub portalının üzərindəki yazı buna dəlalət edir. Kilsənin memarlığı rus pravoslav kanonuna uyğundur, Rusiya imperator ordusunun Cənubi Qafqazdakı qarnizon şəbəkəsində Şuşanın strateji əhəmiyyətini göstərir.

2021-ci ildə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən başladılan Qazançının bərpası əhəmiyyətli yenidənqurma işlərini, xüsusən binanın erməni monofizit ənənəsinə xas olan iti şilinin rus pravoslav kilsələrinə xas olan orijinal sferik günbəzlə əvəz edilməsini ehtiva edirdi. Bu dəyişiklik erməni qrupları tərəfindən tənqidə səbəb olub, onlar bunu Qarabağda Ermənistanın tarixi və mədəni izinin silinməsi cəhdi kimi qiymətləndirirlər.

“Bu kilsə 1805-ci ildə Qarabağ xanlığının Rusiya imperiyasına birləşdirilməsindən qısa müddət sonra rus qarnizonu üçün tikilib”, deyə bakılı tarixçi Ədalət Mustafayev qeyd edir. “Bu dövrə qədər Qarabağ xanlığının paytaxtı olan Şuşada xristianların ibadətgahları yox idi”.

Bərpadan sonra mülkiyyət hüququ Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı Xristian Yeparxiyasına verilib, bu da binanı Rusiyanın kilsə hakimiyyətinə uyğunlaşdırıb. Bu addım bir çox ermənilərin hələ də öz mədəni irslərinin bir hissəsi hesab etdikləri obyekt üzərində Azərbaycanın nəzarətini gücləndirib.

Bərpanın başa çatması 1752-ci ildə Pənah Əli xan tərəfindən qala paytaxtı kimi əsası qoyulmuş əsas şəhəri Şuşa olan Qarabağ bölgəsində Ermənistan və Azərbaycan arasında ərazi iddiaları və mədəni iddialarla bağlı davam edən gərginlik fonunda baş verir.