Tiktokerlərin leksikonu və onun nəticələri

Aprelin 16-da Bakıda Semka ləqəbi ilə məşhur olan tiktoker Samir Ramazanov saxlanılıb, bu barədə DİN-in mətbuat xidməti məlumat yayıb. Məhkəmənin qərarı ilə S.Ramazanov inzibati qaydada 30 gün müddətinə həbs olunub. Bir gün əvvəl 9 yaşlı tiktoker Adəmin atası Sadiq Mirzəyev də 30 gün müddətinə həbs olunub. Onlar Azərbaycanın Ağcabədi rayonunun sakinləridir. Ata oğlunun internetdə senzuradankənar ifadələrinə görə ictimai dəyərlərə hörmətsizliyin yolverilməz olduğu haqqında bir neçə xəbərdarlıqdan sonra məsuliyyətə cəlb edilib. DİN-in mətbuata verdiyi açıqlamaya görə, ata oğlu ilə birlikdə TikTok-da canlı efirə çıxırdı və bu efirlər zamanı onlar dəfələrlə senzuradankənar leksikadan istifadə ediblər.

9 gün əvvəl Roşka ləqəbli tiktoker Rövşən Süleymanov 20 gün müddətinə inzibati həbs cəzasına məhkum edilib. Bloger Cəsarət Cavadov 30 gün müddətinə inzibati həbsə məhkum edilib. Hər ikisi sosial şəbəkələrdə qeyri-etik ifadələrinə görə cəzalandırılıb.

11 gün əvvəl Magerramoff niki işə məşhur olan Əmrah Məhərrəmov saxlanılıb. Məhkəmə onun cəmiyyətə qarşı hörmətsizlik, qeyri-etik paylaşımlar və “mənəvi dəyərlərimizə uyğun olmayan” çağırışlara görə 20 gün müddətinə həbs olunması barədə qərar çıxarıb, bu barədə “Kavkazskiy Uzel”ə DİN-in mətbuat xidmətinin əməkdaşı Nurlan Əliyev bildirib.

“Miri” ləqəbli Mirnamiq Mirələmzadə də eyni səbəbdən 30 gün müddətinə həbslə cəzalandırılıb.

Fevralın əvvəllərində TikTok-da qeyri-etik davranışları ilə “şöhrət qazanmış” Jalilov ləqəbli yeniyetmənin atası oğlunun hərəkətlərinə görə Azərbaycan xalqından üzr istəyib. Nihat Cəlilovun sözlərinə görə, oğlu Əli Afiyəddin Cəlilovun hərəkətləri bütün ailəni şoka salıb. Ata bildirib ki, oğlu tibb müəssisəsində müalicə alır.

Azərbaycan oxucuları üzrxahlıq haqqında məlumatın altında tiktokerlərə qarşı sərt tədbirlərə dəstək ifadə ediblər.

Nəbi Yusifov: “İnterneti çoxdan nizama salmaq lazım idi, yoxsa ki, nə şərəf qalıb, nə vicdan, hətta bəzən izlədiklərimizdən utanırıq, ayıbdır”.

Misirxan Bayramov: “Tiktok əsl ayaqyoluna çevrilib. Ümumyyətlə bağlamağın vaxtı çatıb. Baxmaq olmur. Qarmaqarışıqlıq, dəlixana, biabırçılıq”.

Qadın tiktokerlər arasında da həbslər var. Dekabrda niki “Axundova_302_” olan məşhur tiktoker Aysun Mirişli üç ay müddətinə həbs olunub. DİN-in məlumatına görə, o, qanunsuz narkotik dövriyyəsində şübhəli bilinir. Elə həmin ay TikTok sosial şəbəkəsinin istifadəçilərindən daxil olan çoxsaylı şikayətlər əsasında polis əməkdaşları paytaxt sakini Ləman Vəliyevanı saxlayıb. Bu barədə DİN-in mətbuat xidmətinin əməkdaşı Nurlan Əliyev bildirib. Bu qız öz kanalında Azərbaycanın milli himnini təhqir etdikdən sonra məşhurlaşıb.

Azərbaycanda tiktokerlərin saxlanılması və 20-30 gün müddətinə inzibati həbsləri ötən ilin yayından başlayıb. Tiktokerləri repressiyaya məruz qoyan hüquq-mühafizə orqanlarının ən çox fəallığı 2024-cü ilin mart-aprel aylarında nəzərə çarpır. Azərbaycanda saxlanılan və cəza çəkən tiktokerlərin heç biri siyasi xarakterli məlumatlar yaymırdı.

“İKT bazarının iştirakçıları” İctimai Birliyinin məlumatına görə, Azərbaycanın rəqəmsal bazarında ən çox yayılmış sosial şəbəkə İnstagram-dır. Qeydiyyatdan keçmiş 3,6 milyondan çox istifadəçinin 50%-i 25 yaşdan aşağı, 29%-i 25-35 yaşlarında, 13%-i 35-45 yaşlarında və 8%-i 45 yaşından yuxarıdır. İkinci məşhur tətbiq TikTok-dur (3,2 mln. istifadəçi).

Sosial şəbəkələrdə təhqir xarakterli məzmunun geniş yayılmasını müəlliflərin tamahkarlıqları ilə izah etmək olar. 1News.az-ın məlumatına görə, TikTok-da hər min layk müəllifə orta hesabla aylıq 10 dollar gəlir gətirir. Azərbaycanda 100 min layk yığan tiktokerlər var, onlar ayda 1000 dollar qazana bilir. Ayda 5-6 min dollar qazanan tiktokerlərin də olduğu məlumdur.

Sosial şəbəkədə, xüsusən də TikTok-da əxlaqsız paylaşımların yayılması cəmiyyətdə narahatlıq doğurur və müzakirələrə səbəb olur. Tiktokerlərə qarşı sərt tədbirləri şərh edən sosioloq Rəşad Əsgərov deyib ki, bu platforma dezinformasiyanın yayıldığı yerə çevrilib. “Kiçik uşaqların və məktəblilərin də istifadə etdiyi TikTok-un təhlükəsini başa düşmək lazımdır. Bu şəbəkəyə çıxışla bağlı qanunvericilik məhdudiyyətlərinə ehtiyac var. TikTok-a şəxsiyyət vəsiqəsi ilə giriş qaydalarının tətbiqi nəzərdən keçirilməlidir”, ekspert belə hesab edir.

Videobloger Sərdar Məmmədov cəmiyyətdə TikTok-un oxucuların diqqətini cəlb edən senzuradankənar paylaşımlar, erotika ilə çirkləndiyi haqqında rəy olduğu ilə razıdır. Lakin Məmmədov özü hesab edir ki, bacarıq və istedad olsa, söyüşsüz, lakin milyonlarla baxış toplayan məzmun tərtib etmək olar. “Mənim videoçarxlarım 2-3 mln. tamaşaçı cəlb edir”, deyə o, əlavə edib.

Kibertəhlükəsizlik sahəsində ekspert Fərid Pərdaşünas informasiya sahəsinin müəyyən məzmundan qorunması üzrə milli tədbirləri doğru hesab edir və xatırladır ki, ABŞ Çinə məxsus TikTok-un qarşısında ABŞ vətəndaşları haqqında məlumatları bu ölkədən çıxarmamaq tələbi qoyub. O, qanunu pozan və vətəndaşları aldadıb pullarını alan tiktokerlərin həbslərinin əsaslı olduğunu hesab edir.

AzXeber portalının baş redaktoru Hacıbəy Heydərli əxlaqsız məzmun yayan TikTok-u bağlamağı təklif edir. O deyib ki, TikTok-da baxışların çoxu təhqir xarakterli məzmunun, narkotik təbliğinin və digər yolverilməz məlumatların payına düşür.

“Məzmun müəllifləri səslərini yüksəldərək, təhqirə keçərək baxış səviyyəsini artırırlar. Təhqir edilmiş tamaşaçı və onun tərəfdarları məzmun müəllifinə təhqirə görə məhkəmə təqibi haqqında xəbərdarlıq etdikdən sonra sonuncu - aktyor üzrxahlıq edib və bir daha əxlaqsız ifadələrdən istifadə etməməyə söz verib”, deyə H.Heydərli bildirib.

DİN-in tiktokerlərin yerləşdirdikləri qeyri-etik ifadələrə görə cəzalandırılmasının səbəbləri haqqında açıqlamalarını şərh edən vəkil Xalid Bağırov qeyri-dəqiq ictimai-mənəvi anlayışları qanunun konkret tələblərindən ayırd etməyi təklif edir. Əks halda bir gün “Azərbaycanda Novruzu qeyd etməyən, müsəlmanların matəm günü olan Aşurada kədərlənmək istəməyən vətəndaşların da mənəvi dəyərləri pozduğu elan edilə və onlar cəzalandırıla bilər”.

O, sosial şəbəkələri “cəmiyyətin güzgüsü” adlandırıb və tiktokerləri repressiyaya məruz qoymaq yerinə gənclərin mənəviyyatının yüksəldilməsi, cəmiyyətdə yüksək əxlaqi prinsiplərin tərbiyəsi ilə məşğul olmağa çağırıb.

“Bu, cəmiyyətdə mövcud olan dəyərləri əks etdirən televiziyaya da aiddir. Güzgünü cəzalandırmaq deyil, tərbiyəvi işlə məşğul olmaq lazımdır”, deyə ekspert əlavə edib.

“Güzgü” haqqında fikri davam etdirən telejurnalist Ceyhun Sabahınoğlu (İctimai TV) deyib ki, platformanın ona tez-tez təklif etdiyi çarxlara baxıb və başa düşüb ki, TikTok istifadəçinin zövqlərini müəyyən edir və zövqə uyğun olaraq ona səyahət haqqında materiallar və ya ingilis dili dərsləri təklif edir.

AR-in İnzibati Xətalar Məcəlləsində kütləvi informasiya vasitələrində və sosial şəbəkələrdə təhqir xarakterli materialların yayılması haqqında 148-ci maddə var. Bu hüquqpozmaya görə 2 min manat ölçüsündə pul cəriməsindən 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrumetməyə qədər cəza nəzərdə tutulur. Dərc olunmuş təhqir xarakterli materialların nəticələri ağır olduqda azadlıqdan məhrumetmə müddəti 2 il ola bilər.

Azərbaycanda ilk dəfə TikTok-a qarşı məhdudlaşdırıcı tədbir 14 sentyabr 2023-cü il tarixində tətbiq olunub. Rəsmi səbəb ordumuzun uğurlarına kölgə salan, hərbi sirr ehtiva edən və cəmiyyətdə yanlış fikir formalaşdırmağa yönəlmiş məlumatın yayılması olub. 5 gün sonra isə Qarabağda 19-20 sentyabr tarixli bir günlük əks-terror əməliyyatı başlayıb. Əməliyyat başa çatdıqdan sonra qadağa götürülüb.

TikTok-da təhqir xarakterli məzmunun yerləşdirilməsi bütün dünyada problemdir. Bu platforma təhqir xarakterli və təhlükəli videoməzmunu özü müəyyən edir və silir. Platformanın 2023-cü il üçün dərc etdiyi məlumatlara görə, 2023-cü ilin birinci rübündə Azərbaycanda 390 mindən çox videoçarx silinib.